Ngày 21/5/2025, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 199/2025/QH15 về việc rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV và HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021 – 2026, đồng thời ấn định ngày bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 – 2031. Theo đó, cuộc bầu cử tới đây sẽ diễn ra vào ngày 15/3/2026, sớm khoảng hơn 2 tháng so với các cuộc bầu cử trước^[1] và có nhiều điểm mới quan trọng sau khi Luật Bầu cử được sửa đổi, bổ sung, với những điểm mới đáng lưu ý sau:

Thẩm quyền xác định khu vực bỏ phiếu và tổ chức phụ trách bầu cử

Việc ban hành Luật sửa đổi, bổ sung Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND được đặt trong bối cảnh thực hiện Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai, nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Do vậy, một trong những điểm mới căn bản khi sửa đổi, bổ sung Luật Bầu cử để phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, trực tiếp là các quy định liên quan đến thẩm quyền xác định khu vực bỏ phiếu và các tổ chức phụ trách bầu cử.

Việc xác định khu vực bỏ phiếu – Cấp xã quyết định và báo cáo cấp tỉnh

Tại các kỳ bầu cử trước, việc xác định khu vực bỏ phiếu do Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã quyết định và được UBND cấp huyện phê chuẩn. Đối với huyện không có đơn vị hành chính xã, thị trấn thì việc xác định khu vực bỏ phiếu do UBND huyện quyết định. Tuy nhiên, tại cuộc bầu cử sắp tới, UBND cấp xã có thẩm quyền quyết định việc xác định khu vực bỏ phiếu và báo cáo UBND cấp tỉnh. Trường hợp cần thiết, UBND cấp tỉnh điều chỉnh việc xác định khu vực bỏ phiếu. Nội dung này được quy định tại khoản 4 Điều 11 Luật Bầu cử nhằm rút ngắn quy trình thực hiện đồng thời thể hiện sự phân cấp, phân quyền rõ hơn.

Tăng số lượng thành viên của các tổ chức phụ trách bầu cử khi không còn tổ chức bầu cử cấp huyện

Sau khi được sửa đổi, bổ sung, các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương gồm: (i) Ủy ban bầu cử ở tỉnh, thành phố, Ủy ban bầu cử ở xã, phường, đặc khu; (ii) Ban bầu cử đại biểu Quốc hội, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã; (iii) Tổ bầu cử.

Do đó, để bảo đảm hiệu quả công tác bầu cử, số lượng thành viên của các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương đồng bộ được tăng lên đáng kể. Các nội dung này được quy định tại Điều 21, 22, 24, 25 của Luật Bầu cử. Cụ thể: Ủy ban bầu cử ở tỉnh là 23-37 thành viên (trước kia là 21-31 thành viên); Ủy ban bầu cử ở xã là 9-17 thành viên (trước kia là 9-11 thành viên); Ban bầu cử đại biểu Quốc hội là 9-17 thành viên (trước kia là 9-15 thành viên); Ban bầu cử HĐND cấp tỉnh là 11-15 thành viên (trước kia là 11-13 thành viên); Ban bầu cử HĐND cấp xã là 9-15 thành viên (trước kia là 7-9 thành viên).

Đáng chú ý, thành phần tham dự các hội nghị hiệp thương cũng được điều chỉnh: thay vì có đại diện Mặt trận Tổ quốc cấp huyện, nay thành phần tham dự sẽ có đại diện Mặt trận Tổ quốc cấp xã trực thuộc. Điều này vừa phù hợp với mô hình hai cấp, vừa góp phần bảo đảm tính đại diện trực tiếp và gần gũi hơn với cử tri. Điều này được quy định tại các điều 39, 44, 49 của Luật Bầu cử.

Điều chỉnh giảm thời gian thực hiện quy trình, thủ tục bầu cử

Một thay đổi đáng chú ý là việc điều chỉnh, rút ngắn thời gian thực hiện các bước trong quy trình bầu cử. Cụ thể, thời gian từ khi kết thúc việc nộp hồ sơ ứng cử đến ngày bầu cử được rút ngắn từ 70 ngày xuống còn 42 ngày^[2]. Theo đó. các mốc thời gian trong hiệp thương, công bố danh sách người ứng cử, giải quyết khiếu nại… đều được rút ngắn tương ứng nhằm đảm bảo tính đồng bộ và phù hợp với thực tiễn triển khai.

Các mốc thời gian quan trọng được điều chỉnh như sau:

+ Thời gian tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ hai được tổ chức chậm nhất là 40 ngày trước ngày bầu cử^[3] (trước kia là 65 ngày);

+ Thời gian tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ ba được tổ chức chậm nhất là 23 ngày trước ngày bầu cử^[4] (trước kia là 35 ngày).

+ Thời hạn công bố danh sách ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu được Ủy ban bầu cử cấp tỉnh công bố, niêm yết chậm nhất là 16 ngày trước ngày bầu cử^[5] (trước kia là 20 ngày).

Thời gian tiến hành bầu cử thêm, bầu cử lại chậm nhất là 7 ngày sau ngày bầu cử^[6] (trước kia là 15 ngày); thời hạn công bố kết quả bầu cử, danh sách trúng cử đại biểu Quốc hội là chậm nhất 10 ngày sau bầu cử^[7] (trước kia là 20 ngày), bằng thời hạn công bố kết quả bầu cử, danh sách trúng cử đại biểu HĐND các cấp; thời gian tiếp nhận khiếu nại về kết quả bầu cử chậm nhất là 03 ngày kể từ khi công bố kết quả bầu cử (trước kia là 05 ngày) và thời gian xem xét giải quyết khiếu nại về kết quả bầu cử chậm nhất là 07 ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại đối với cả kết quả bầu cử đại biểu Quốc hội và kết quả bầu cử đại biểu HĐND (trước kia là 30 ngày đối với kết quả bầu cử đại biểu Quốc hội và 20 ngày đối với kết quả bầu cử đại biểu HĐND)^[8].

Các điểm mới khắc phục một số vướng mắc trong công tác bầu cử

Xuất phát từ thực tiễn phát sinh trong quá trình triển khai các cuộc bầu cử trước, Luật Bầu cử đã bổ sung chức danh “Thư ký” của Ủy ban bầu cử và Ban bầu cử^[9]; bổ sung thành phần đại diện Đoàn đại biểu Quốc hội tham gia làm Ủy viên Ủy ban bầu cử ở tỉnh^[10]. Đồng thời, quy định danh sách Ủy ban bầu cử ở xã phải được gửi đến Ủy ban bầu cử ở tỉnh^[11].

Đồng thời, Luật Bầu cử đã bổ sung quy định về việc hướng dẫn chuyển hồ sơ ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND cấp tỉnh khi người ứng cử chuyển công tác từ đơn vị hành chính này sang đơn vị hành chính khác mà đã hết thời hạn nộp hồ sơ ứng cử. Cụ thể, khoản 4 Điều 36 được sửa đổi, bổ sung như sau: “Sau khi hết thời hạn nộp hồ sơ ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND cấp tỉnh mà người đã ứng cử chuyển công tác từ đơn vị hành chính này sang đơn vị hành chính khác thì việc chuyển hồ sơ ứng cử được thực hiện theo hướng dẫn của Hội đồng bầu cử quốc gia.”.

Đổi mới phương thức vận động bầu cử

Một điểm nhấn đáng chú ý là việc đa dạng hóa hình thức vận động bầu cử. Bên cạnh tiếp xúc cử tri trực tiếp, Luật cho phép tổ chức trực tuyến hoặc kết hợp trực tiếp với trực tuyến, với điều kiện bảo đảm kỹ thuật, an toàn thông tin và an ninh mạng. Cụ thể, Điều 66 về Hội nghị tiếp túc cử tri quy định: “…Hội nghị tiếp xúc cử tri được tổ chức theo hình thức trực tiếp hoặc căn cứ điều kiện thực tế có thể tổ chức theo hình thức trực tuyến, trực tiếp kết hợp với trực tuyến. Việc tiếp xúc cử tri trực tuyến hoặc trực tiếp kết hợp với trực tuyến chỉ được thực hiện khi bảo đảm các điều kiện kỹ thuật, an toàn thông tin mạng, an ninh mạng. UBND nơi tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri có trách nhiệm thông báo về hình thức, nội dung, thời gian, địa điểm tổ chức hội nghị, điểm truy cập trực tuyến để cử tri tham dự đông đủ.

Quy định này không chỉ phù hợp với xu thế phát triển của khoa học công nghệ mà còn góp phần mở rộng kênh tương tác, tăng cường sự tham gia của cử tri trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ. Đây là một bước tiến quan trọng, tạo tiền đề hiện đại hóa công tác bầu cử, minh chứng cho sự linh hoạt, thích ứng của pháp luật với thực tiễn.

Ngoài ra, Luật bổ sung quy định trong quá trình triển khai thực hiện công tác bầu cử, nếu có phát sinh vướng mắc, giao Hội đồng bầu cử quốc gia chủ động điều chỉnh thời gian phù hợp với thực tế và hướng dẫn các tổ chức phụ trách bầu cử thực hiện^[12].

Với những quy định mới trên cho thấy Luật Bầu cử đã tiệm cận hơn với thực tế, khắc phục kịp thời những khoảng trống pháp lý, đồng thời nâng cao tính khả thi trong triển khai.

Cuộc bầu cử Quốc hội khóa XVI và HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 – 2031 là cuộc bầu cử đầu tiên thực hiện Luật Bầu cử sau khi được sửa đổi, bổ sung. Đây vừa là sự kiện chính trị trọng đại, vừa là dịp để kiểm nghiệm, đánh giá toàn diện những quy định mới. Thông qua hoạt động dân chủ đặc thù này, hiệu quả của công cuộc tinh gọn bộ máy, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin sẽ được thể hiện rõ nét, góp phần hiện đại hóa quy trình bầu cử, bảo đảm công khai, minh bạch và thuận tiện hơn cho cử tri.

Theo Nghị quyết 199/2025/QH15, chậm nhất 60 ngày sau ngày bầu cử 15/3/2026, kỳ họp thứ nhất của Quốc hội khóa XVI sẽ được triệu tập; HĐND các cấp cũng sẽ họp trong thời hạn 45 ngày. Theo quy định của Hiến pháp, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, một trong những nội dung quan trọng nhất của kỳ họp đầu tiên của Quôc hội và HĐND mỗi khóa là kiện toàn tổ chức bộ máy và các chức danh lãnh đạo của chính quyền trung ương và địa phương.

Hải Lam

(Ảnh: Internet)