1. Xu hướng phát triển doanh nghiệp xanh ở Việt Nam hiện nay
Thực hiện Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã xây dựng và phát triển sản phẩm, thương hiệu của mình gắn với yếu tố xanh - sử dụng nguyên, vật liệu, công nghệ thân thiện, đưa ra các sản phẩm sạch đến người tiêu dùng. Các doanh nghiệp phát triển theo các xu hướng chính sau:
Thứ nhất, doanh nghiệp nghiên cứu, tiếp cận khoa học hiện đại, ứng dụng công nghệ để mang đến những sản phẩm xanh có ích cho cộng đồng. Các sản phẩm xanh gồm nhiều danh mục khác nhau, đa số đều thân thiện với môi trường và có thể thay thế cho các mặt hàng truyền thống như: quần áo, phụ kiện (làm từ vật liệu hữu cơ hoặc tái chế); thực phẩm, đồ uống (sản phẩm hữu cơ, khai thác bền vững, bao bì thực phẩm có khả năng tự phân hủy sinh học); hàng gia dụng (làm từ đồ gỗ tái chế, các thiết bị năng lượng, đồ dùng nhà bếp có thể tái sử dụng); công nghệ (thiết bị chạy bằng năng lượng mặt trời, tiết kiệm năng lượng và làm từ linh kiện tái chế); văn phòng phẩm (sản phẩm giấy tái chế, mực không độc hại, các sản phẩm thân thiện với môi trường); giao thông vận tải (xe đạp, xe điện, hệ thống giao thông công cộng)…
Thứ hai, sử dụng nguyên vật liệu tái chế, hạn chế lượng khí thải, nước xả từ các hoạt động kinh doanh, hướng tới xây dựng kinh tế tuần hoàn (biến chất thải của ngành này thành nguyên liệu đầu vào của ngành khác, thành một vòng quay tuần hoàn trong sản xuất của doanh nghiệp). Một số doanh nghiệp tiêu biểu đã thực hiện xu hướng này như:
(i) Công ty trách nhiệm hữu hạn nhà máy bia Heineken Việt Nam[1]: Từ năm 2021 đến nay, Heineken không thực hiện việc chôn lấp chất thải và phế phẩm vì đã sử dụng các phương thức tái chế, theo đó, chai và két bia sau khi đưa ra thị trường đều được thu hồi về nhà máy, trải qua quá trình khử trùng nghiêm ngặt, bảo đảm đạt tiêu chuẩn vệ sinh để tái sử dụng. Như vậy, một chai thủy tinh có thể được tái sử dụng tới 20 lần và một két bia có thể tái sử dụng trong 05 - 10 năm, sau đó sẽ được cán vụn và bán lại cho các công ty cung cấp thủy tinh và nhựa. Hiện tại, Heineken Việt Nam sử dụng 99% năng lượng tái tạo trong sản xuất. Năm 2023, Heineken giảm đến 93% lượng phát thải khí CO2 trong sản xuất so với năm 2018.
(ii) Công ty cổ phần sữa Việt Nam Vinamilk[2]: Chất thải từ việc chăn nuôi bò sữa sẽ được thu gom bằng hệ thống hiện đại, đưa vào xử lý với công nghệ ủ Biogas. Đầu ra của quy trình này là phân bón, nước, khí đốt trở thành “đầu vào” của một vòng tuần hoàn mới. Theo đó, phân hữu cơ và nước được dùng để bón cho đất trồng cỏ, hoa màu, cây trồng và từ đó lại cung cấp nguồn thức ăn, dinh dưỡng cho đàn bò sữa. Khí mentan được dùng để sấy cỏ khô dự trữ cho bò ăn và đun nước nóng để vệ sinh trang trại… Nhờ vậy, mỗi năm các trang trại bò sữa của Vinamilk tiết kiệm được điện năng và giảm đáng kể lượng phát thải khí CO2 ra ngoài môi trường.
(iii) Công ty cổ phần vàng bạc đá quý Phú Nhuận PNJ[3]: Doanh nghiệp thường xuyên đầu tư nâng cấp máy móc theo tiêu chuẩn hiện đại để giảm lượng hao hụt, nâng cao chất lượng và năng suất xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn xả thải. Bên cạnh đó, Công ty còn tiếp tục quản lý hiệu quả chất thải, khí thải và kiểm soát tiếng ồn toàn diện, trồng cây xanh trong khuôn viên xí nghiệp tạo môi trường làm việc xanh. Năm 2023, PNJ đã xây dựng kế hoạch phát triển bền vững với mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa ra môi trường, tăng cường chuyển đổi sang loại chai thủy tinh thay thế chai nhựa, bọc nilon.
Thứ ba, doanh nghiệp tạo ra nhiều dự án tác động đến tâm lý, thói quen của người tiêu dùng, khuyến khích tiêu dùng xanh phát triển, tiến tới đẩy mạnh tiêu dùng xanh lên các sàn thương mại điện tử. Theo số liệu mới nhất của Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, trong năm 2024, có đến 59% người tiêu dùng sẵn sàng tăng cường sử dụng các sản phẩm “xanh”. Điều này cho thấy, xu hướng tiêu dùng xanh đang dần trở nên phổ biến hơn tại Việt Nam. Nắm bắt được xu thế này, nhiều nhãn hàng của Việt Nam tiên phong trong lĩnh vực sản xuất sản phẩm bền vững và bảo vệ môi trường đã lựa chọn thương mại điện tử làm kênh phân phối và quảng bá sản phẩm. Sự hợp tác này không chỉ là “đòn bẩy” để tiếp cận được tệp khách hàng trẻ có tư duy cởi mở, có tinh thần trách nhiệm cao đối với cộng đồng và môi trường, mà còn hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam lan tỏa rộng rãi triết lý “sống xanh”, hướng đến sự phát triển xanh bền vững[4].
2. Các cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xanh phát triển vững vàng trong kỷ nguyên mới
Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam thường niên năm 2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã phát biểu khẳng định: phát triển kinh tế xanh cần được triển khai quyết liệt ở cấp độ quốc gia, khu vực và toàn cầu; quá trình này cần lấy con người là trung tâm, chủ thể, vừa là nguồn lực, vừa là động lực quan trọng nhất và là mục tiêu cao nhất của sự phát triển, nhất là trong phát triển xanh. Tránh tình trạng “tăng trưởng trước, dọn dẹp sau”; không chấp nhận phương thức tăng trưởng bằng mọi giá, thiếu tính bền vững. Như vậy, để thực hiện thành công việc chuyển đổi từ nền kinh tế truyền thống sang nền kinh tế xanh cần thực hiện một số giải pháp sau:
Một là, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, phát triển cơ chế khuyến khích hỗ trợ doanh nghiệp xanh.
Trước hết, cần xây dựng chính sách ưu đãi về vốn, thuế và đầu tư nhằm khuyến khích các doanh nghiệp chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, như chính sách tín dụng xanh được đẩy mạnh thông qua các kênh cho vay hỗ trợ lãi suất đối với các dự án bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo và công nghệ sạch, công nghệ tái chế... Các chính sách ưu đãi thuế theo hướng chú trọng, khuyến khích đầu tư, sản xuất theo công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và hỗ trợ cho việc thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh. Xây dựng chính sách thuế tài nguyên áp dụng cho các doanh nghiệp và dự án có những đóng góp tích cực đối với môi trường. Đồng thời, Chính phủ có thể tạo lập các quỹ hỗ trợ đầu tư cho các dự án năng lượng tái tạo và công nghệ xanh, với nguồn tài trợ từ cả trong và ngoài nước[5].
Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa cần phát triển khung pháp lý với các tiêu chí đánh giá dự án xanh rõ ràng; có chính sách hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa như ưu đãi lãi suất, gia hạn thời gian trả nợ, bảo lãnh tín dụng cho các dự án xanh... Tạo quỹ đầu tư xanh để hỗ trợ tài chính cho các dự án của doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, quản lý chất thải, hạ tầng dựa theo tự nhiên. Doanh nghiệp có thể liên kết với các tổ chức quốc tế, tham gia vào các dự án hợp tác hoặc nhận tận dụng những chương trình hỗ trợ từ các tổ chức tài chính quốc tế[6].
Ngoài ra, cần khuyến khích các doanh nghiệp chủ động đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới công nghệ để nâng cao năng suất, tiết kiệm nguyên liệu, cũng như sản xuất các sản phẩm hữu cơ thân thiện với môi trường, giúp bảo vệ tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Những nỗ lực này không chỉ bảo tồn đa dạng sinh học mà còn tạo thêm việc làm cho các khu vực nông thôn. Nhà nước cũng cần có các chính sách hỗ trợ nông trại, nông dân và doanh nghiệp trong việc chuyển đổi sang sản xuất hữu cơ, như cung cấp gói hỗ trợ tài chính cho việc duy trì canh tác hữu cơ, triển khai các chương trình giáo dục và tư vấn, hỗ trợ quảng bá và chế biến sản phẩm hữu cơ…
Như vậy, trong mỗi lĩnh vực, các bộ, ngành chủ quản cần xây dựng kế hoạch, lộ trình đưa ra mục tiêu và chính sách hỗ trợ trong từng giai đoạn cụ thể nhằm thực hiện tốt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 (ban hành kèm theo Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021), trong đó ưu tiên tập trung vào các chính sách như: thuế, tài chính, nghiên cứu khoa học, hỗ trợ sản xuất…
Hai là, đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực xanh.
Tại Diễn đàn Nhịp cầu phát triển năm 2024, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã nhấn mạnh: tăng trưởng bền vững là con đường lựa chọn tất yếu của Việt Nam và là quyết tâm chiến lược quốc gia. Để làm được điều này, Việt Nam cần một nguồn nhân lực rất lớn, nhất là nguồn nhân lực xanh. Dự báo đến năm 2030, Việt Nam sẽ cần hàng trăm nghìn lao động xanh (các ngành như năng lượng, nông nghiệp, công nghiệp chiếm nhu cầu cao nhất). Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới, một trong những vấn đề còn tồn tại ở Việt Nam hiện nay đó là nguồn nhân lực xanh còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng trong khi thị trường liên quan đến lĩnh vực xanh đang được đẩy mạnh phát triển. Vì vậy, trong thời gian tới, Việt Nam cần tập trung một số giải pháp như:
- Hoàn thiện hệ thống chính sách xây dựng, phát triển và quản lý nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xanh trong điều kiện mới ở Việt Nam hiện nay, trong đó tập trung vào các nội dung: (i) xây dựng nguồn nhân lực với cơ cấu số lượng hợp lý; (ii) đào tạo, nâng cao kỹ năng số cho người lao động để thành thạo trong việc sử dụng các phẩn mềm quản lý môi trường, các công cụ số liên quan đến kinh tế xanh; (iii) có chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao tại từng ngành, lĩnh vực, địa phương[7]…
- Tập trung các giải pháp liên quan đến giáo dục, đào tạo góp phần hình thành nguồn nhân lực xanh, cụ thể: (i) quy hoạch lại mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học, đẩy mạnh và tập trung vào lĩnh vực khoa học - công nghệ, kỹ thuật, đổi mới sáng tạo; (ii) xây dựng chương trình giáo dục, đào tạo phục vụ trực tiếp cho sự phát triển của nền kinh tế hiện đại bước vào kỷ nguyên mới, tập trung vào các lĩnh vực liên quan đến khoa học môi trường, công nghệ năng lượng tái tạo, quản lý tài nguyên thiên nhiên và kinh tế xanh; (iii) có kế hoạch, chiến lược đào tạo cho lực lượng lao động truyền thống để họ có thể tiếp nhận, nâng cao trình độ và chuyển đổi sang các ngành công nghiệp, nông nghiệp xanh.
- Nâng cao trách nhiệm và tính chủ động của các doanh nghiệp và người lao động trong việc tự đào tạo, bồi dưỡng. Đẩy mạnh xã hội hóa công tác phát triển nguồn nhân lực theo hướng “Nhà nước hỗ trợ, doanh nghiệp tạo điều kiện, người lao động chủ động”. Theo đó, người lao động chủ động nắm bắt thông tin, tự đào tạo, bồi dưỡng nghề nghiệp, cập nhật kiến thức. Bên cạnh đó, về phía các doanh nghiệp, do sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, các doanh nghiệp cần phải tổ chức các hoạt động giảng dạy, đào tạo, cập nhật kiến thức cho đội ngũ nhân lực của mình. Điều này sẽ giảm bớt gánh nặng cho Nhà nước và chủ động dự phòng nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh của chính doanh nghiệp.
Ba là, chính sách thúc đẩy tiêu dùng xanh
Tiêu dùng xanh được hiểu là một phần của tiêu dùng bền vững, là việc mua và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, không gây hại cho sức khỏe con người và không đe dọa đến hệ sinh thái tự nhiên. Với xu thế phát triển bền vững gắn với bảo vệ môi trường, ngày càng nhiều quốc gia quan tâm đến tiêu dùng xanh vì những lợi ích mà nó mang lại. Theo đó, tiêu dùng xanh có tác động tích cực đến môi trường sống bằng việc giảm thiểu lượng rác thải, tiết kiện tài nguyên và giảm khí thải gây ô nhiễm. Đồng thời, tiêu dùng xanh cũng giúp tạo ra một cộng đồng nhận thức về tác động của hành vi tiêu dùng ảnh hưởng đến môi trường và khuyến khích mọi người tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường.
Tiêu dùng xanh chính là “đầu ra” của nền kinh tế xanh, vì vậy, cần hình thành thị trường mua sắm xanh, trong đó Nhà nước là người tiêu dùng quan trọng (mua sắm công thường chiếm tới 20% chi tiêu của Chính phủ). Vì vậy, cần phải có khung pháp lý quy định về hành vi mua sắm của Chính phủ theo hướng xanh hóa đối với các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ.
Đối với tiêu dùng cá nhân, cần có chính sách trợ giá cho các sản phẩm xanh để sản phẩm tiệm cận hơn với người tiêu dùng. Đẩy mạnh hơn nữa tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vai trò, ý nghĩa của tiêu dùng xanh và tăng trưởng xanh đối với môi trường sống và sức khỏe của con người, tiến tới thay đổi nhận thức và hành động của toàn xã hội trong hoạt động bảo vệ môi trường. Cần có chính sách nhấn mạnh vào lợi ích cá nhân của tiêu dùng xanh trên các kênh truyền thông, thông qua đó, người tiêu dùng sẽ nhận thức được đầy đủ và hiệu quả hơn về sản phẩm đối với sức khỏe của bản thân, cũng như tác hại trực tiếp tới môi trường[8].
Bốn là, tăng cường hợp tác quốc tế về các vấn đề chuyển giao công nghệ, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên; đồng thời, học hỏi kinh nghiệm từ quá trình chuyển đổi và xây dựng nền kinh tế xanh thành công của các nước tiên phong để rút ra bài học, từ đó đề ra chương trình hành động phù hợp với những đặc trưng kinh tế và điều kiện phát triển cụ thể của Việt Nam.
Như vậy, trong quá trình chuyển đổi xanh, nỗ lực của doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng, tuy nhiên, chính sách hỗ trợ và hành lang pháp lý của Nhà nước chính là điểm tựa, “đòn bẩy” giúp doanh nghiệp xanh vững vàng tiến vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên công nghệ số, kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc. Vì vậy, Đảng và Nhà nước cần coi doanh nghiệp là trung tâm trong quá trình tái cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế, đưa doanh nghiệp Việt Nam bắt kịp với xu thế chung của các quốc gia trong khu vực và trên thế giới./.
Quỳnh Vũ
[1] Hành trình tiến đến Net Zero của Heineken Việt Nam, https://baodautu.vn/hanh-trinh-tien-den-net-zero-cua-heineken-viet-nam-d230210.html#:~:text=Hi%E1%BB%87n%20t%E1%BA%A1i%2C%20Heineken%20Vi%E1%BB%87t%20Nam,v%C3%A0o%20chu%E1%BB%97i%20gi%C3%A1%20tr%E1%BB%8B%20kh%C3%A1c, truy cập ngày 15/12/2024.
[2] 13 trang trại bò sữa - “công trình xanh” hướng tới Net Zero của Vinamilk, https://netzero.vn/13-trang-trai-bo-sua-cong-trinh-xanh-huong-den-net-zero-cua-vinamilk/, truy cập ngày 15/12/2024.
[3] Doanh nghiệp Việt “xanh hóa” để bắt nhịp xu hướng phát triển chung, https://dantri.com.vn/kinh-doanh/doanh-nghiep-viet-xanh-hoa-de-bat-nhip-xu-huong-phat-trien-chung-20230914153209827.htm, truy cập ngày 15/12/2024.
[4] Doanh nghiệp Việt Nam mang xu hướng tiêu dùng xanh lên sàn thương mại điện tử, https://antv.gov.vn/kinh-te-5/doanh-nghiep-viet-mang-xu-huong-tieu-dung-xanh-len-san-thuong-mai-dien-tu-F921DDECE.html, truy cập ngày 15/12/2024.
[5] Doanh nghiệp sản xuất dành nguồn lực lớn đầu tư cho sản xuất xanh, sản xuất bền vững, https://moit.gov.vn/phat-trien-ben-vung/doanh-nghiep-san-xuat-danh-nguon-luc-lon-dau-tu-cho-san-xuat-xanh-san-xuat-ben-vung.html, truy cập ngày 15/12/2024.
[6] Khơi thông nguồn vốn xanh cho phát triển bền vững, https://baodauthau.vn/khoi-thong-nguon-von-xanh-cho-phat-trien-ben-vung-post164341.html, truy cập ngày 15/12/2024.
[7] Đặng Hà Anh, Nâng cao chất lượng nhân lực trong quá trình phát triển kinh tế xanh, https://vioit.vn/nang-cao-chat-luong-nguon-nhan-luc-trong-qua-trinh-phat-trien-kinh-te-xanh.html, truy cập ngày 15/12/2024.
[8] Thúc đẩy phát triển tiêu dùng xanh ở Việt Nam, https://scp.gov.vn/tin-tuc/t13744/thuc-day-phat-trien-tieu-dung-xanh-o-viet-nam.html, truy cập ngày 15/12/2024.
Theo dõi chúng tôi trên:
