Trang Chủ
Toàn cảnh phiên họp thẩm định.
Tham dự phiên họp thẩm định gồm các thành viên của Hội đồng thẩm định là đại diện của các cơ quan: Tòa án nhân dân tối cao; Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Văn phòng Chủ tịch nước; Bộ Quốc phòng; Bộ Ngoại giao; Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; Bộ Nội vụ… và đại diện một số cơ quan thuộc Bộ Tư pháp.
Báo cáo tại phiên họp thẩm định, đại diện Bộ Công an cho biết, qua tổng kết 08 năm thi hành, Bộ luật Hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Bộ luật Hình sự) đã góp phần quan trọng trong quản lý xã hội, phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, giữ vững an ninh, trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ lợi ích của tổ chức, của Nhà nước và của công dân. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện này, tình hình đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt nên một số quy định của Bộ luật Hình sự đã bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập như quy định về hình phạt tử hình hay một số quy định khác cho thấy vướng mắc, bất cập trong thực tiễn áp dụng. Vì vậy, việc sửa đổi Bộ luật Hình sự là hết sức cần thiết.
Đại diện Bộ Công an phát biểu tại phiên họp.
Dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) nhằm tiếp tục thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng về công tác phòng, chống tội phạm trong điều kiện xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, hội nhập quốc tế, vừa bảo đảm tính nhân đạo, khoan hồng, vừa bảo đảm tính răn đe, nghiêm khắc, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ chế độ, bảo vệ quyền con người, bảo vệ lợi ích chính đáng của cá nhân, tổ chức cũng như của Nhà nước và góp phần bảo vệ trật tự, an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm cho mọi người được sống trong một xã hội, môi trường sinh thái an toàn, lành mạnh.
Bố cục dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) gồm 03 phần, 26 chương, 433 điều; so với Bộ luật Hình sự giữ nguyên 181 điều, sửa đổi 245 điều, bổ sung 06 điều, bỏ 18 điều, với các nội dung cơ bản như:
Thứ nhất, dự kiến bỏ hình phạt tử hình và thay bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án (vẫn bảo đảm cách ly người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội) tại 05 tội danh sau: (i) tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; (ii) tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; (iii) tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh; (iv) tội vận chuyển trái phép chất ma túy; (v) tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược. Bên cạnh đó, bỏ hình phạt tử hình và thay thế hình phạt tử hình bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án ở một số tội danh khác như: (i) tội gián điệp; (ii) tội tham ô tài sản; (iii) tội nhận hối lộ.
Thứ hai, sửa đổi một số quy định khác liên quan đến hình phạt tử hình như: (i) bổ sung quy định về việc Tòa án có thể tuyên hoãn thi hành án tử hình 02 năm đối với người bị kết án tại thời điểm tuyên bản án tử hình; (ii) bổ sung quy định về trường hợp hết thời hiệu thi hành bản án tử hình.
Thứ ba, sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật Hình sự để giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn như: (i) bổ sung quy định về việc loại trừ trách nhiệm hình sự trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu về đổi mới, sáng tạo theo tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; (ii) nâng các mức định lượng tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm để định khung cơ bản, định khung hình phạt để phù hợp với sự biến động của giá cả tăng lên so với thời gian trước đây; (iii) hạ thấp các mức định lượng trực tiếp liên quan đến tội phạm để định khung hình phạt đối với một số tội, một số hành vi để đảm bảo tính răn đe, không bỏ lọt tội phạm, góp phần xử lý những loại tội gây bức xúc trong quần chúng nhân dân; (iv) nâng mức hình phạt đối với một tội danh và một số hành vi để đảm bảo tính răn đe để nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, kịp thời bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, công dân; (v) bổ sung thêm một số hình phạt chính và hình phạt bổ sung để phù hợp với yêu cầu thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm như: bổ sung hình phạt chính là tù chung thân không xét giảm án; bổ sung hai hình phạt bổ sung gồm cấm nhập cảnh và giám sát điện tử.
Tại phiên họp thẩm định, các đại biểu đã tập trung trao đổi, thảo luật và có ý kiến góp ý trực tiếp đối với một số nội dung trong Tờ trình dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) và dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi), cụ thể:
Đại diện Văn phòng Chủ tịch nước bày tỏ sự đồng thuận về mặt chủ trương đối với việc từng bước loại bỏ hình phạt tử hình và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án đối với một số tội danh được đề xuất trong dự thảo Bộ luật. Tuy nhiên, việc sửa đổi này cần được cân nhắc một cách toàn diện, thận trọng, trên cơ sở tổng kết lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật, đặc biệt đối với các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
Đại diện Văn phòng Chủ tịch nước phát biểu tại phiên họp.
Liên quan đến tội vận chuyển trái phép chất ma túy, đại diện Văn phòng Chủ tịch nước cho rằng, trong bối cảnh tình hình tội phạm ma túy vẫn diễn biến phức tạp, việc loại bỏ hình phạt tử hình đối với tội danh này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm. Thực tế cho thấy, có nhiều vụ án mà cơ quan tiến hành tố tụng không đủ căn cứ để truy tố người phạm tội về hành vi mua bán trái phép chất ma túy, mà chỉ có thể xử lý theo tội danh vận chuyển trái phép chất ma túy. Do đó, nếu bỏ hình phạt tử hình, cần đánh giá đầy đủ liệu hình phạt thay thế có bảo đảm tính răn đe và phù hợp với yêu cầu thực tiễn hay không.
Đối với các tội danh về tham nhũng, đặc biệt là tội tham ô tài sản và tội nhận hối lộ, trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, đại diện Văn phòng Chủ tịch nước cho rằng cần hết sức thận trọng trong việc xem xét bỏ hình phạt tử hình. Đại biểu phân tích, phần lớn các trường hợp bị áp dụng án tử hình do phạm tội tham nhũng là những người có chức vụ, quyền hạn và thường ở độ tuổi trung niên trở lên. Nếu chỉ áp dụng hình phạt tù chung thân không xét giảm án, trong dài hạn có thể làm giảm hiệu lực của công tác thu hồi tài sản tham nhũng, do hình phạt không còn đủ sức tạo áp lực để buộc người phạm tội hợp tác khắc phục hậu quả.
Cũng theo đại diện Văn phòng Chủ tịch nước, một nội dung đề xuất khác trong dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) cần được nghiên cứu kỹ lưỡng như mở rộng phạm vi xem xét ân giảm đối với hình phạt tù chung thân không xét giảm án. Hiện nay, thẩm quyền xem xét ân giảm thuộc về Chủ tịch nước, do đó, việc điều chỉnh chính sách trong lĩnh vực này cần được cân nhắc trên cơ sở tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật trong nhiều giai đoạn, bảo đảm sự thống nhất, ổn định và hiệu lực của hệ thống hình phạt.
Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao, cho biết, cơ quan kiểm sát đề nghị giữ nguyên hình phạt tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy vì trong thực tiễn điều tra, xét xử thời gian gần đây cho thấy, số lượng các vụ án vận chuyển ma túy với quy mô lớn, có tổ chức, xuyên quốc gia đang gia tăng nhanh chóng, trở thành mối đe dọa trực tiếp đến trật tự an toàn xã hội và an ninh quốc gia. Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao dẫn chứng một vụ án điển hình vừa được Bộ Công an triệt phá gần đây, liên quan đến một đường dây sản xuất ma túy tổng hợp với khối lượng lên tới 1,4 tấn, có giá trị ước tính khoảng 1.400 tỷ đồng. Theo đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao, với tính chất đặc biệt nghiêm trọng của các vụ án như vậy, nếu không áp dụng hình phạt tử hình thì tính răn đe sẽ không đủ mạnh, đặc biệt trong bối cảnh tội phạm ma túy có xu hướng mở rộng quy mô, thủ đoạn, phương thức thực hiện rất tinh vi và ngày càng manh động.
Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao phát biểu tại phiên họp.
Đối với các tội tham ô tài sản và nhận hối lộ, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cũng kiến nghị tiếp tục cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định loại bỏ hình phạt tử hình. Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao nhấn mạnh, hiện nay công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là chủ trương lớn, nhất quán và xuyên suốt của Đảng và Nhà nước, có vai trò then chốt trong việc xây dựng bộ máy liêm chính, củng cố niềm tin xã hội, cải thiện môi trường đầu tư và phát triển kinh tế bền vững. Theo quan điểm của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, trong khi chính sách hình sự ngày càng đề cao tính nhân văn, khoan hồng, thì vẫn cần đảm bảo nguyên tắc “không có vùng cấm, không có ngoại lệ” trong xử lý các hành vi tham nhũng. Việc loại bỏ hình phạt tử hình đối với các tội danh này vào thời điểm hiện nay có thể gây ra hiểu lầm trong dư luận, rằng công cuộc chống tham nhũng đang chững lại hoặc mất đi quyết tâm chính trị. Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao phân tích, thực tiễn cho thấy khi các bị can phải đối mặt với án tử hình, thái độ và hành vi hợp tác có sự thay đổi rõ rệt, đặc biệt, trong việc chủ động khắc phục hậu quả và thu hồi tài sản tham nhũng. Do đó, hình phạt cao nhất này không chỉ thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, mà còn là công cụ hiệu quả thúc đẩy quá trình điều tra, xử lý triệt để tội phạm tham nhũng.
Phát biểu tại phiên họp thẩm định, đại diện Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội đã nêu vấn đề vì sao quy định hình phạt tử hình rất nghiêm khắc, nhưng tội phạm ma túy vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, thậm chí thực hiện các hành vi buôn bán, sản xuất với số lượng lên tới hàng tấn? Theo đại diện Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội, vấn đề nằm ở cơ chế áp dụng hình phạt, chứ không chỉ ở mức độ nghiêm khắc của hình phạt. Thực tế cho thấy, với khung hình phạt hiện hành, đối tượng buôn 100 gram ma túy cũng có thể đối mặt với án tử hình. Điều này dẫn đến tâm lý trong giới tội phạm “đã làm thì làm lớn”, vì nếu bị bắt thì vẫn chỉ một mức án, còn nếu trót lọt thì lợi nhuận sẽ rất lớn. Chính tâm lý “được ăn cả, ngã về không” ấy đã làm gia tăng sự liều lĩnh, khiến tính răn đe của hình phạt tử hình không phát huy hiệu quả như kỳ vọng.
Liên quan đến các tội phạm chức vụ, cụ thể là tội tham ô tài sản và tội nhận hối lộ, đại diện Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội cho biết đây là hai tội danh duy nhất trong nhóm này vẫn đang áp dụng hình phạt tử hình. Tuy nhiên, trong bối cảnh hệ thống pháp luật hình sự đang hướng đến việc đề cao yếu tố nhân đạo, khoan dung có điều kiện, việc xem xét loại bỏ án tử hình đối với hai tội danh này có thể được nhìn nhận như một sự chuyển hướng chính sách hình sự theo tư tưởng tiến bộ. Đại diện Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội nhấn mạnh, nếu thay đổi hình phạt theo hướng này, trọng tâm cần được đặt vào thu hồi tài sản, khắc phục hậu quả, thay vì chỉ chú trọng yếu tố trừng trị. Điều này vừa góp phần tăng tính hiệu quả thực tiễn trong xử lý tội phạm, vừa thể hiện quan điểm nhân văn trong chính sách pháp luật, phù hợp với xu thế lập pháp quốc tế và cam kết về quyền con người.
Đại diện Tòa án nhân dân tối cao cho biết, một trong những nội dung đặc biệt được quan tâm trong quá trình sửa đổi Bộ luật Hình sự lần này là đề xuất bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án. Theo quan điểm của Tòa án nhân dân tối cao, việc đưa ra một hình phạt mới cần được luận giải thấu đáo trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, trong đó phải đặt trọng tâm vào mục tiêu giáo dục, cải tạo người phạm tội, phù hợp với định hướng nhân đạo hóa chính sách hình sự của Nhà nước ta. Vì vậy, Tòa án nhân dân tối cao đề nghị cần phân định rõ ràng về bản chất pháp lý giữa hai loại hình phạt là tù chung thân có khả năng được giảm án và tù chung thân không có khả năng giảm án, tránh gây lẫn lộn trong áp dụng và khó khăn trong việc bảo đảm quyền con người. Đồng thời, cơ quan soạn thảo cần đánh giá tính tương thích của hình phạt mới với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, nhằm bảo đảm khả năng giải trình và cam kết hội nhập quốc tế về quyền con người và công lý hình sự.
Đại diện Tòa án nhân dân tối cao phát biểu tại phiên họp.
Liên quan đến chế định hình phạt tử hình, Tòa án nhân dân tối cao bày tỏ sự ủng hộ chủ trương nhân đạo hóa và thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt cao nhất này. Tuy nhiên, đối với một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, đặc biệt, các tội về tham nhũng như tham ô tài sản và nhận hối lộ, đại diện Tòa án nhân dân tối cao cho rằng cần có sự cân nhắc hết sức thận trọng. Trong bối cảnh công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng đang được Đảng và Nhà nước đẩy mạnh quyết liệt, việc duy trì hình phạt tử hình đối với một số trường hợp đặc biệt nghiêm trọng vẫn có ý nghĩa răn đe và phòng ngừa to lớn, góp phần bảo vệ hiệu quả trật tự, kỷ cương pháp luật. Quan điểm này cũng nhận được sự đồng thuận từ nhiều cơ quan tiến hành tố tụng.
Về các hình phạt bổ sung, đại diện Tòa án nhân dân tối cao cho biết cần đánh giá thận trọng tính phù hợp của các đề xuất như cấm nhập cảnh và giám sát điện tử. Theo phân tích, giám sát điện tử vốn mang bản chất của một biện pháp cưỡng chế hành chính hoặc biện pháp ngăn chặn, hơn là một hình phạt theo nghĩa truyền thống trong hệ thống luật hình sự. Do đó, việc quy định biện pháp này như một hình phạt bổ sung cần có căn cứ vững chắc và đánh giá tác động đầy đủ. Bên cạnh đó, đại diện Tòa án nhân dân tối cao cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các điều khoản chuyển tiếp hợp lý, nhất là trong bối cảnh nhiều quy định về khung hình phạt và các chế định khác đang được sửa đổi sâu rộng. Bảo đảm tính khả thi, thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật sau khi sửa đổi là điều kiện tiên quyết để bảo đảm hiệu lực thi hành và niềm tin của xã hội đối với pháp luật. Đại diện Tòa án nhân dân tối cao khẳng định sẽ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan trong quá trình hoàn thiện dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi), nhằm xây dựng một hệ thống pháp luật hình sự khoa học, thống nhất, nhân văn, bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, tinh thần của Hiến pháp và các cam kết quốc tế, đồng thời, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và bảo vệ quyền con người trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.
Phát biểu tại buổi họp thẩm định, đại diện Bộ Quốc phòng đặc biệt lưu ý đến các quy định liên quan đến thẩm quyền quản lý và giám sát thi hành án hình sự trong quân đội. Liên quan đến hình phạt cải tạo không giam giữ và án treo, đại diện Bộ Quốc phòng cho rằng đề xuất giao thẩm quyền giám sát cho cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu là chưa thực sự khả thi. Trên thực tế, mỗi quân khu quản lý địa bàn rộng lớn, trải dài qua nhiều tỉnh, thành phố; trong khi các đơn vị quân đội có thể đóng quân tại những khu vực xa trung tâm, việc tổ chức giám sát tập trung sẽ gây khó khăn về nhân lực, quản lý và tính linh hoạt. Do đó, đại diện Bộ Quốc phòng kiến nghị giữ nguyên quy định hiện hành, theo đó các cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ Quốc phòng tiếp tục đảm nhiệm thẩm quyền quản lý và giám sát người bị phạt.
Đại diện Bộ Quốc phòng phát biểu tại phiên họp.
Đối với chế định hình phạt tử hình, đại diện Bộ Quốc phòng bày tỏ sự đồng thuận cao với chủ trương bỏ hình phạt tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không thời hạn giảm án. Quan điểm này không chỉ phù hợp với đề xuất của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, mà còn thống nhất với định hướng nhân đạo hóa chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước. Đồng thời, hình phạt tù chung thân không giảm án vẫn bảo đảm tính nghiêm minh, nghiêm khắc cần thiết đối với loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm này, mà không tước đoạt quyền sống, một quyền cơ bản của con người. Đại diện Bộ Quốc phòng khẳng định, việc thay thế hình phạt tử hình bằng hình phạt tù chung thân không giảm án sẽ góp phần nâng cao vị thế pháp lý của Việt Nam trong thực hiện các cam kết quốc tế, đồng thời phù hợp với xu hướng tiến bộ trong tư duy lập pháp hiện đại.
Phát biểu kết luận phiên họp thẩm định, đồng chí Đặng Hoàng Oanh, Thứ trưởng Bộ Tư pháp nhấn mạnh một yêu cầu có tính nguyên tắc trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật hình sự hiện nay là đề cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm và phát huy tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội. Đây là định hướng nhất quán, xuyên suốt trong tư duy lập pháp hiện đại, phù hợp với mục tiêu nhân đạo hóa chính sách hình sự và bảo đảm quyền con người. Theo Thứ trưởng, việc giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng các hình phạt thay thế như phạt tiền hoặc cải tạo không giam giữ đối với một số loại tội phạm không nghiêm trọng hoặc ít nghiêm trọng là chủ trương đã được nêu rõ trong nhiều văn bản chỉ đạo quan trọng của Đảng như Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.
Đồng chí Đặng Hoàng Oanh, Thứ trưởng Bộ Tư pháp phát biểu kết luận phiên họp.
Liên quan đến đề xuất của Bộ Công an về việc bổ sung ba tội danh vào danh sách không áp dụng hình phạt tử hình, trong đó có tội tham ô tài sản và tội nhận hối lộ, Thứ trưởng đề nghị cần cân nhắc hết sức kỹ lưỡng. Hai tội danh này có liên hệ trực tiếp đến công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm, thường xuyên và lâu dài của Đảng và Nhà nước ta. Thực tiễn đã chứng minh rằng, các quy định nghiêm khắc hiện hành, bao gồm cả hình phạt tử hình, đã góp phần tạo chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc thu hồi tài sản bị chiếm đoạt. Vì vậy, nếu cơ quan chủ trì thực sự cân nhắc bỏ hình phạt tử hình đối với các tội danh này, Thứ trưởng đề nghị phải xây dựng kế hoạch truyền thông và phổ biến chính sách đầy đủ, thấu đáo, nhằm tránh gây hiểu lầm hoặc phản ứng trái chiều trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến niềm tin vào quyết tâm chính trị trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng ở nước ta hiện nay.
Về đề xuất bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án, Thứ trưởng lưu ý rằng, trên thực tế, mặc dù được gọi là “không xét giảm”, nhưng pháp luật hiện hành vẫn cho phép áp dụng cơ chế ân giảm trong những trường hợp đặc biệt thuộc thẩm quyền của Chủ tịch nước, như trong các dịp đặc xá hoặc đại xá. Do đó, việc đưa thêm một loại hình phạt tù chung thân “không giảm án” vào Bộ luật có thể gây chồng chéo, thiếu thống nhất về mặt pháp lý, ảnh hưởng đến tính minh bạch, ổn định của hệ thống pháp luật hình sự./.
Hoàng Trung
