Là vùng trọng điểm phát triển cây công nghiệp dài ngày, cây ăn quả và phát triển ngành chăn nuôi gia súc, gia cầm; nằm trong trục kinh tế động lực quốc lộ 279 của tỉnh và có vị trí chiến lược trong khu vực phòng thủ của tỉnh Điện Biên[1]. Huyện có 10 đơn vị hành chính, trong đó 01 xã loại 3 và 09 xã loại 2. Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp, tình hình kinh tế - xã hội của huyện đã có những bước phát triển khá, an ninh chính trị luôn ổn định; tiềm năng, lợi thế của huyện từng bước được khai thác, phát huy hiệu quả, nhân dân các dân tộc trong huyện luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và điều hành của chính quyền các cấp.

Đóng góp chung cho sự phát triển của huyện, sau hơn 10 năm xây dựng và phát triển, Phòng Tư pháp huyện Mường Ảng đã phát huy vai trò, trách nhiệm trong công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực tư pháp trên địa bàn huyện. Tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, đóng góp đáng kể trong thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của địa phương, góp phần quan trọng trong việc cao ý thức chấp hành pháp luật trong cán bộ, đảng viên và nhân dân thể hiện trên một số mặt công tác như sau:

1. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật

Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật được chú trọng quan tâm, các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật được triển khai đồng bộ, phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức. Đẩy mạnh thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho đối tượng đặc thù là người dân tộc thiểu số bằng các hình thức và phương pháp phù hợp nhằm nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong nhóm đối tượng yếu thế, ít được tiếp xúc với thông tin về pháp luật. Xây dựng đội ngũ báo cáo viên pháp luật cấp huyện và tuyên truyền pháp luật cấp xã có kiến thức, am hiểu pháp luật, đủ năng lực, trình độ để thực hiện công tác tuyên truyền. Toàn huyện có 11 báo cáo viên pháp luật cấp huyện, 157 tuyên truyền viên pháp luật cấp xã. Trong giai đoạn 2015 - 2020 đã chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan tổ chức 114 hội nghị, cuộc họp phổ biến, giáo dục pháp luật với gần 6.000 lượt người tham gia; cấp phát 6.000 tờ gấp pháp luật và gần 2.500 tập tài liệu tuyên truyền pháp luật; hướng dẫn, phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã tổ chức 274 cuộc tuyên truyền với trên 14.000 lượt người tham gia; tổ chức thực hiện nhiều hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam 09/11[2].

2. Công tác hộ tịch, chứng thực

Xác định vị trí, vai trò của công tác đăng ký, quản lý hộ tịch tại địa phương là phương thức để quản lý dân cư, đồng thời phục vụ cho hoạt động quản lý trong các lĩnh vực quan trọng khác, Phòng Tư pháp đã tham mưu giúp Ủy ban nhân dân huyện tổ chức tuyên truyền các quy định của luật đến mọi tầng lớp nhân dân; tổ chức tập huấn cho đội ngũ công chức tư pháp - hộ tịch cấp xã về các nội dung cơ bản của Luật Hộ tịch để tổ chức triển khai thực hiện; phối hợp với Ủy ban nhân dân cấp xã cử công chức tư pháp - hộ tịch xã tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng, hướng dẫn nghiệp vụ hộ tịch đảm bảo chủ động giải quyết các yêu cầu về đăng ký hộ tịch trong nhân dân. Tổ chức triển khai thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động đăng ký và quản lý hộ tịch, 10/10 xã, thị trấn và Phòng Tư pháp đã triển khai ứng dụng phần mềm hộ tịch trong việc đăng ký khai sinh, cấp giấy tờ hộ tịch bằng phần mềm hộ tịch góp phần nâng cao hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước về hộ tịch, tăng năng suất làm việc và nâng cao trình độ xử lý công việc cho công chức tư pháp hộ tịch. Bằng các giải pháp tích cực nâng cao chất lượng công tác đăng ký, quản lý hộ tịch, từ năm 2015 đến nay, toàn huyện đã đăng ký khai sinh cho 5.329 trường hợp, đăng ký kết hôn cho 2.178 trường hợp, đăng ký khai tử 975 trường hợp[3]. Ngoài ra, việc thực hiện đăng ký nuôi con nuôi; giám hộ; nhận cha, mẹ, con; thay đổi, cải chính, bổ sung hộ tịch; đăng ký lại khai sinh; cấp bản sao giấy tờ hộ tịch từ sổ hộ tịch… được thực hiện nhanh chóng, hiệu quả, góp phần đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính trong tình hình mới.

Thực hiện chứng thực theo quy định pháp luật đảm bảo phục vụ nhu cầu chứng thực của nhân dân tại địa phương. Hướng dẫn cấp xã thực hiện chứng thực theo quy định của Nghị định số 23/2015/NĐ-CP ngày 16/02/2015 của Chính phủ về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký và chứng thực hợp đồng, giao dịch. Năm 2019, đã thực hiện chứng thực 1.699 việc và 32.255 bản sao[4].

3. Công tác hòa giải ở cơ sở, xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật

Hàng năm, căn cứ các văn bản hướng dẫn, Phòng Tư pháp đã chủ động triển khai hoạt động hòa giải cùng với thực hiện các nhiệm vụ khác trọng tâm của Ngành Tư pháp. Việc tuyên truyền các quy định của pháp luật về hoạt động hòa giải ở cơ sở được triển khai dưới nhiều hình thức phong phú, đa dạng, có sự phối hợp tích cực với các đoàn thể chính trị - xã hội và các ban, ngành liên quan ở cả hai cấp huyện, xã. Hiện nay, tại tất cả các bản, tổ dân phố trên địa bàn huyện đều đã thành lập tổ hòa giải, cơ cấu, thành phần tổ hòa giải đảm bảo theo quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở. Công tác bồi dưỡng, nâng cao kiến thức, kỹ năng hòa giải cũng được chú trọng quan tâm thông qua các hình thức như: Hội nghị bồi dưỡng kiến thức cho hòa giải viên theo chương trình khung của Bộ Tư pháp; tổ chức Hội thi hòa giải viên giỏi, cung cấp tài liệu pháp luật... đã góp phần tác động tích cực đến kết quả hòa giải đối với các vụ việc tranh chấp, giảm thiểu mâu thuẫn phát sinh thành điểm nóng về an ninh trật tự. Trong năm 2019, các tổ hòa giải trên địa bàn huyện đã tiếp nhận, hòa giải 117 vụ việc, tỷ lệ hòa giải thành đạt trên 73%[5].

Công tác đánh giá, công nhận, xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật: Đây là nhiệm vụ mới có ý nghĩa quan trọng đối với công tác quản lý nhà nước, nhất là tại cơ sở góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật, nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã trong thực thi công vụ, phát huy dân chủ ở cơ sở. Phòng Tư pháp đã tham mưu cho Ủy ban nhân dân huyện ban hành nhiều văn bản chỉ đạo và triển khai thực hiện gắn với việc thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở và xây dựng nông thôn mới. Các cơ quan, đơn vị đã triển khai đánh giá, công nhận xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật tương đối kịp thời, đã phân công đơn vị, cá nhân làm đầu mối tham mưu triển khai thực hiện, đảm bảo tính phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị có liên quan trong thực hiện nhiệm vụ. Kết quả đánh giá năm 2019, 08/10 xã, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, đạt tỷ lệ 80%[6].

4. Công tác trợ giúp pháp lý và bồi thường nhà nước

Trong các năm từ 2008 - 2013, thực hiện chủ trương phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, trên 250 hộ dân tại các xã trên địa bàn huyện đã tham gia góp vốn bằng quyền sử dụng đất với Công ty cổ phần cà phê Thái Hòa Mường Ảng với các cam kết về lợi nhuận kinh tế được ràng buộc bởi hợp đồng góp vốn. Sau một thời gian triển khai thực hiện, các cam kết của Công ty về quyền lợi đối với người dân không được phía công ty thực hiện, người dân đứng trước nguy cơ không có đất sản xuất để ổn định cuộc sống. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao, trong giai đoạn 2015 - 2019, Phòng Tư pháp đã tổ chức các đợt tuyên truyền, vận động và trợ giúp pháp lý bằng hình thức tư vấn pháp luật miễn phí cho 254 hộ gia đình trên địa bàn huyện khởi kiện Công ty cổ phần cà phê Thái Hòa Mường Ảng để đòi lại quyền sử dụng đất đã góp, góp phần ổn định cuộc sống trong nhân dân[7]. Ngoài ra, Phòng Tư pháp cũng đã phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Trợ giúp pháp lý tỉnh Điện Biên tổ chức trợ giúp pháp lý gắn với hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật, cấp phát tài liệu tuyên truyền cho các xã, thị trấn trên địa bàn.

Về công tác bồi thường của Nhà nước: Đã tổ chức quán triệt, triển khai nghiêm túc Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và Nghị định số 16/2010/NĐ-CP ngày 03/3/2010 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước thông qua các hội nghị tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật từ huyện đến xã. Đồng thời, thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về hoạt động bồi thường; tổ chức triển khai các văn bản hướng dẫn thi hành, tham mưu giải quyết các vụ việc yêu cầu bồi thường của tổ chức, công dân. Kết quả, trên địa bàn huyện chưa phát sinh vụ, việc có đơn yêu cầu bồi thường của cá nhân, tổ chức.

5. Công tác kiểm tra, hướng dẫn chuyên môn và xây dựng Ngành

Xác định công tác kiểm tra, hướng dẫn chuyên môn có vị trí, vai trò và tầm quan trọng đặc biệt trong công tác xây dựng Ngành. Trong những năm qua, Phòng Tư pháp huyện đã chú trọng, quan tâm công tác kiểm tra kết hợp hướng dẫn nghiệp vụ công tác tư pháp cho công chức tư pháp - hộ tịch của các xã, thị trấn; trao đổi tháo gỡ những khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ công tác tư pháp. Trong quá trình công tác, đơn vị cũng luôn chủ động phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan và Ủy ban nhân dân cấp xã quan tâm tới công tác rà soát, đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ, kiện toàn đội ngũ công chức làm công tác tư pháp, hộ tịch ở cấp xã, qua đó đã phát huy tốt vai trò tham mưu giúp cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý tư pháp. Nhờ tập trung kiện toàn, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, đến nay số lượng, chất lượng đội ngũ công chức tư pháp xã được nâng lên rõ rệt, toàn huyện hiện có 23 cán bộ, công chức làm công tác tư pháp, trong đó 19 người có trình độ đại học, đạt tỷ lệ 82,6%[8]. Cùng với việc kiện toàn, nâng cao chất lượng đội ngũ, đơn vị cũng đã phối hợp tổ chức các lớp tập huấn chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ công chức tư pháp về công tác tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải, chứng thực, hộ tịch, kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật... Hàng quý, tổ chức giao ban nghiệp vụ với công chức tư pháp cấp xã phổ biến các văn bản pháp luật mới, cung cấp tài liệu tuyên truyền pháp luật và giải đáp những vướng mắc về nghiệp vụ trong giải quyết công việc chuyên môn. Hàng năm, tiến hành kiểm tra hoạt động chuyên môn nghiệp vụ của công chức tư pháp các xã, thị trấn bảo đảm đáp ứng tốt yêu cầu công việc trên thực tiễn. Qua đó kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, giúp công tác tư pháp ở cơ sở đi vào nề nếp.

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác tư pháp huyện Mường Ảng còn gặp không ít những khó khăn, thách thức đó là:

- Công chức tư pháp - hộ tịch cấp xã ngoài việc thực hiện nhiệm vụ chuyên môn còn phải kiêm nhiệm thực hiện nhiều công việc khác do lãnh đạo Ủy ban nhân dân cấp xã phân công, do đó thời gian dành cho việc học tập, nghiên cứu các văn bản pháp luật chưa được nhiều, trong khi đó, khối lượng công việc ngày càng tăng và phức tạp đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức phải có kỹ năng, trình độ am hiểu pháp luật vững vàng mới có thể đáp ứng yêu cầu công việc.

- Việc đăng ký các sự kiện hộ tịch, quản lý hồ sơ hộ tịch có nơi, có lúc còn hạn chế, nhất là thời gian trước khi Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành.

- Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật tuy đã được chú trọng quan tâm nhưng hiệu quả có mặt còn hạn chế. Công tác phối hợp giữa các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể chưa thật sự chặt chẽ. Một số tuyên truyền viên pháp luật và hòa giải viên ở cơ sở còn yếu về nghiệp vụ, tinh thần trách nhiệm chưa cao, lại thường xuyên thay đổi nên hoạt động chưa hiệu quả.

Xác định vai trò và vị trí hết sức quan trọng của công tác tư pháp ở địa phương, trực tiếp tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền địa phương đưa các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước đến với nhân dân. Phát huy những kết quả đã đạt được, công tác tư pháp huyện Mường Ảng trong thời gian tới cần tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền, quán triệt sâu sắc các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về công tác tư pháp; thực hiện các giải pháp đổi mới, nâng cao hiệu quả, khắc phục những tồn tại, hạn chế trong công tác thi hành pháp luật hướng đến mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của hệ thống pháp luật tạo tiền đề cho sự chuyển biến mạnh mẽ trong hoạt động tổ chức thi hành pháp luật trên địa bàn huyện[9] góp phần quan trọng trong thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của địa phương.

Phòng Tư pháp huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên