Một số vấn đề cần thống nhất khi xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội

1. Các vấn đề cần thống nhất khi xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội trong Bộ luật Hình sự năm 2015

“Án tích là hậu quả của việc bị kết án. Án tích tồn tại trong suốt thời gian người bị kết án chấp hành bản án và trong một khoảng thời gian nhất định sau khi chấp hành xong hình phạt chính”[1]. Vì vậy, xóa án tích là biện pháp có tính khoan hồng khi xóa đi hậu quả pháp lý bất lợi mà người bị kết án phải chịu.

Mặc dù Bộ luật Hình sự năm 2015 có nhiều quy định về xóa án tích đối với người bị kết án nhưng lại chưa có các quy định cụ thể trong việc xóa án tích đối với người phạm nhiều tội nên có thể dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau.

“Phạm nhiều tội là trường hợp người đã phạm nhiều tội khác nhau được quy định trong luật hình sự mà những tội này chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, chưa bị kết án lần nào, nay bị Tòa án đưa ra xét xử cùng một lần về các tội phạm đó”[2]. Như vậy, xóa án tích đối với người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội sẽ có các trường hợp sau đây:

Thứ nhất, người bị kết án phạm nhiều tội trong đó các hình phạt chính cùng loại có thể tổng hợp

Hiện nay, trong Bộ luật Hình sự năm 2015 chưa có quy định nếu trong trường hợp phạm nhiều tội thì việc xóa án tích sẽ tính theo hình phạt chính của từng tội hay tính theo hình phạt chính của các tội sau khi đã tổng hợp. Tuy nhiên, khoản 3 Điều 73 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: “Người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội mà có tội thuộc trường hợp đương nhiên xóa án tích, có tội thuộc trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án thì căn cứ vào thời hạn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này Tòa án quyết định việc xóa án tích đối với người đó”. Như vậy, từ quy định tại Điều 71 Bộ luật Hình sự năm 2015 có thể hiểu trường hợp một người phạm nhiều tội đều thuộc trường hợp đương nhiên xóa án tích sẽ dựa vào hình phạt chính sau khi đã tổng hợp.

Như vậy, việc xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội có các hình phạt chính cùng loại có thể tổng hợp thì việc xóa án tích sẽ được tính dựa vào hình phạt chung. Việc hiểu thống nhất như vậy vừa phù hợp với quy định khác của Bộ luật Hình sự năm 2015 vừa công bằng với những người bị kết án. Vì vậy, để thống nhất trong việc xóa án tích nên có quy định cách tính thời hạn trường hợp phạm nhiều tội đều thuộc trường hợp đương nhiên xóa án tích vào trong Bộ luật Hình sự năm 2015 hiện hành.

Thứ hai, người bị kết án phạm nhiều tội trong đó các hình phạt chính khác loại không thể tổng hợp

Theo điểm đ khoản 1 Điều 55 Bộ luật Hình sự năm 2015: “Phạt tiền không tổng hợp với các loại hình phạt chính khác, các khoản tiền phạt được cộng lại thành hình phạt chung”. Trong trường hợp một người phạm nhiều tội trong đó có hình phạt chính thứ nhất là tử hình (đã được giảm án), tù chung thân, tù có thời hạn hay cải tạo không giam giữ cùng với hình phạt chính; thứ hai là phạt tiền thì việc xóa án tích được xác định như thế nào? Hiện nay, trong Bộ luật Hình sự năm 2015 chưa quy định việc xóa án tích trong trường hợp này. Như vậy, sẽ có hai vấn đề được đặt ra:

(i) Vấn đề thứ nhất, thời hạn xóa án tích sẽ được tính như thế nào? Theo quan điểm của nhóm tác giả, việc không có quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 có thể dẫn đến hai cách hiểu sau đây:

- Cách hiểu thứ nhất: Phải dựa vào từng hình loại hình phạt chính để xác định thời hạn xóa án tích. Thời hạn xóa án tích của các tội sẽ được tính song song.

- Cách hiểu thứ hai: Tòa án phải tổng hợp hình phạt chung của nhiều tội, sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, căn cứ vào loại và mức hình phạt chính cao nhất để xác định thời hạn xóa án”[3]. Nếu theo cách hiểu này thì thời hạn xóa án tích sẽ được tính theo mức hình phạt chính nặng nhất sau khi đã tổng hợp.

Theo quan điểm của nhóm tác giả việc xóa án tích dựa vào loại và mức hình phạt chung nặng nhất sau khi đã tổng hợp là phù hợp hơn cả vì vừa phù hợp với mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội vừa phù hợp với quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 về thời hạn xóa án tích khi loại và mức hình phạt nặng hơn thì thời hạn xóa án tích sẽ dài hơn.

(ii) Vấn đề thứ hai, theo khoản 2 Điều 70 Bộ luật Hình sự năm 2015, thời điểm bắt đầu tính thời hạn để xóa án tích là khi người phạm tội chấp hành xong hình phạt chính. Vậy, thời điểm bắt đầu tính thời hạn để xóa án tích là khi người phạm tội chấp hành xong mức hình phạt chính nặng nhất hay sau khi chấp hành xong tất cả các hình phạt chính có trong bản án?

Theo quan điểm của nhóm tác giả việc xóa án tích dựa vào mức hình phạt chung nặng nhất sau khi đã tổng hợp là phù hợp nhưng thời điểm để tính thời hạn xóa án tích cho người phạm tội là sau khi chấp hành xong hết tất cả các hình phạt chính có trong bản án, như vậy mới phù hợp với quy định tại khoản 2 Điều 70 Bộ luật Hình sự năm 2015.

Thứ ba, người bị kết án phạm nhiều tội trong đó có tội thuộc trường hợp có án tích, có trường hợp không có án tích

Bộ luật Hình sự năm 2015 đã quy định thêm các trường hợp không có án tích cho người phạm tội[4] - đây là các quy định rất có lợi cho người bị kết án. Tuy nhiên, từ các quy định đó, có thể dẫn đến tình huống một người phạm nhiều tội, trong đó có tội thuộc trường hợp có án tích, có tội thuộc trường hợp không có án tích nhưng hình phạt chính cùng loại cần tổng hợp để thi hành. Vậy, thời hạn xóa án tích sẽ được tính theo hình phạt chính sau khi đã tổng hợp hay chỉ tính dựa vào hình phạt chính mà người phạm tội bị tuyên có án tích.

Theo quan điểm của nhóm tác giả, việc tính thời hạn xóa án tích sẽ được tính dựa vào loại hình phạt mà tội có án tích (theo nguyên tắc có lợi cho người phạm tội), tuy nhiên, để phù hợp với quy định tại khoản 2 Điều 70 Bộ luật Hình sự năm 2015 thì sau khi người phạm tội chấp hành xong hình phạt chính đã tổng hợp thì mới bắt đầu tính thời hạn để xóa án tích.

Thứ tư, người dưới 18 tuổi phạm nhiều tội, có tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, có tội thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên

Trường hợp 1: Đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong đó có tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, có tội thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên và đều thuộc trường hợp có án tích.

Như đã phân tích ở trên, theo quan điểm của nhóm tác giả việc xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội sẽ dựa vào hình phạt chung sau khi đã tổng hợp. Như vậy, việc xóa án tích đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm nhiều tội cũng cần phải dựa vào hình phạt chung sau khi đã tổng hợp. Nhưng, thời hạn xóa án tích này sẽ tính theo thời hạn xóa án tích của người dưới 18 tuổi phạm tội hay đủ 18 tuổi trở lên vì nếu tính theo quy định của người dưới 18 tuổi sẽ có lợi cho người phạm tội. Vì vậy, cần sớm bổ sung quy định này vào trong luật để có cơ sở xóa án tích đối với người bị kết án và thống nhất trong thực tiễn áp dụng.

Việc tính thời hạn xóa án tích theo nhóm độ tuổi nào theo tác giả nên dựa vào tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội phản ánh thông qua hình phạt chính được áp dụng, vì vậy, việc so sánh hình phạt chính được Tòa án áp dụng trong từng nhóm độ tuổi sẽ là cơ sở để xác định thời hạn xóa án tích, đây chính là tiêu chí mà Bộ luật Hình sự năm 2015 hiện hành sử dụng để tổng hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội hay trường hợp có nhiều bản án đối với người dưới 18 tuổi tại Điều 103, Điều 104 Bộ luật Hình sự năm 2015[5].

Trường hợp 2: Người dưới 18 tuổi thực hiện tội phạm, trong đó có tội thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên thuộc trường hợp có án tích và tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thuộc trường hợp không có án tích. Ngược lại, có tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi có án tích, còn tội thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên thuộc trường hợp không có án tích. Vậy, việc xác định thời hạn xóa án tích được tính như thế nào?

Theo quan điểm của nhóm tác giả đã phân tích ở trên thì việc xóa án tích sẽ chỉ dựa vào loại và mức hình phạt chính được áp dụng cho tội có án tích. Nếu tội đó thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thì thời hạn xóa án tích sẽ được áp dụng theo quy định tại khoản 2 Điều 107 Bộ luật Hình sự năm 2015. Còn nếu tội phạm được thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên thì thời hạn xóa án tích sẽ được áp dụng theo quy định tại khoản 2 Điều 70 Bộ luật Hình sự năm 2015 nếu đó là trường hợp đương nhiên xóa án tích và áp dụng thời hạn xóa án tích theo Điều 71 Bộ luật Hình sự năm 2015 nếu đó là tội phạm thuộc trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án.

2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội

Một là, cần bổ sung vào Bộ luật Hình sự năm 2015 cách tính thời hạn xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội, cụ thể là bổ sung ba nội dung sau:

(i) Cách tính thời hạn xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội.

(ii) Cách tính thời hạn xóa án tích trong trường hợp phạm nhiều tội, trong đó các hình phạt chính không thể tổng hợp.

(iii) Và cách tính thời hạn xóa án tích trong đó có tội thuộc trường hợp có án tích, có tội thuộc trường hợp không có án tích. Cụ thể, bổ sung khoản 3 Điều 73 Bộ luật Hình sự năm 2015 như sau:

- Trong trường hợp người bị kết án phạm nhiều tội, thời hạn xóa án tích được tính theo hình phạt chung sau khi đã tổng hợp;

- Người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội mà có tội thuộc trường hợp đương nhiên được xóa án tích, có tội thuộc trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án thì căn cứ vào thời hạn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này, Tòa án quyết định việc xóa án tích đối với người đó;

- Trong trường hợp người bị kết án phạm nhiều tội nhưng các hình phạt chính không thể tổng hợp, thời hạn xóa án tích sẽ căn cứ vào loại và mức hình phạt chính cao nhất sau khi đã tổng hợp;

- Trong trường hợp một người bị kết án về nhiều tội, có tội thuộc trường hợp có án tích, có tội thuộc trường hợp không có án tích, thời hạn xóa án tích của người đó chỉ căn cứ vào hình phạt chính mà Tòa án áp dụng đối với tội có án tích. Thời điểm tính thời hạn xóa án tích của người đó là sau khi đã chấp hành xong tất cả các hình phạt chính có trong bản án.

Hai là, bổ sung vào Bộ luật Hình sự năm 2015, cách tính thời hạn xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi trong đó có tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, có tội thực hiện khi đủ 18 tuổi trở lên. Cụ thể, nên bổ sung thêm khoản 3 vào Điều 107 Bộ luật Hình sự năm 2015

“…

3. Đối với người phạm nhiều tội, có tội được thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, có tội được thực hiện khi đủ 18 tuổi và đều thuộc trường hợp có án tích thì:

a. Nếu mức hình phạt Tòa án tuyên đối với tội thực hiện khi người đó đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi nặng hơn hoặc bằng với mức hình phạt Tòa tuyên đối với tội thực hiện khi đủ 18 tuổi thì thời hạn xóa án tích sẽ tính theo khoản 1 Điều này;

b. Nếu mức hình phạt Tòa án tuyên đối với tội thực hiện khi đủ 18 tuổi nặng hơn mức hình phạt Tòa án tuyên đối với tội thực hiện khi đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thì thời hạn xóa án tích được tính theo khoản 2 Điều 70 của Bộ luật này”[6]./.