Luật Đầu tư công năm 2019 đã quy định nhiều nội dung mới, cải cách, đột phá về tư tưởng và quan điểm, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cắt giảm thủ tục hành chính, tạo sự chủ động, linh hoạt và nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương trong quản lý đầu tư công. Luật đã góp phần quan trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, bố trí vốn có trọng tâm, trọng điểm, bảo đảm nguồn lực để đẩy nhanh tiến độ đầu tư hoàn thiện, đưa vào khai thác, sử dụng nhiều dự án hạ tầng chiến lược, quan trọng, đường cao tốc, liên vùng, ven biển... Qua đó, góp phần quan trọng thực hiện đột phá chiến lược về kết cấu hạ tầng, thúc đẩy đầu tư tư nhân, mở ra không gian phát triển mới cho cả nước, các ngành, lĩnh vực, các vùng và địa phương.
Tuy nhiên, sau gần 05 năm thực hiện, Luật Đầu tư công năm 2019 đã bộc lộ nhiều bất cập, nhất là việc quản lý, giải ngân vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài. Về quản lý và sử dụng vốn ODA, mặc dù Luật Đầu tư công năm 2019 đã được phân cấp mạnh mẽ, tuy nhiên, kết quả thực hiện và giải ngân còn rất hạn chế, chủ yếu do vốn ODA có những tính chất đặc thù về phương thức, hình thức sử dụng vốn; điều kiện và thủ tục tài trợ; phê duyệt, đàm phán, ký kết hiệp định tài trợ; quy trình, thủ tục giải ngân, đóng hiệp định tài trợ... Việc thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn ODA và vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài còn nhiều vướng mắc, tỷ lệ giải ngân thấp gây ảnh hưởng đến việc thực hiện kế hoạch đầu tư công nói chung[1]. Việc sử dụng vốn nước ngoài cũng được điều chỉnh bởi các luật chuyên ngành như Luật Quản lý nợ công, Luật Điều ước quốc tế...; một số quy định có cách hiểu chưa thống nhất, rõ ràng, dẫn đến khó khăn trong triển khai…
Để khắc phụ những khó khăn, hạn chế này, Luật Đầu tư công năm 2024 đã dành một Chương riêng quy định về vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài (Chương IV). Chương này quy định về lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư chương trình, dự án đầu tư công sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài, quản lý kế hoạch vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài với các quy định phù hợp với đặc thù riêng của nguồn vốn.
Các nội dung chính sách thúc đẩy thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài bao gồm: (i) cho phép giải ngân kế hoạch vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài nguồn vốn ngân sách trung ương và vốn cho vay lại của ngân sách địa phương không phụ thuộc vào tỷ lệ cấp phát và cho vay lại; (ii) đơn giản hóa nội dung về đề xuất dự án; (iii) phân cấp thẩm quyền, đơn giản hóa trình tự, thủ tục phê duyệt, điều chỉnh chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư dự án sử dụng vốn nước ngoài; (iv) bổ sung quy định về thời gian bố trí kế hoạch vốn của các dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài và giải ngân kế hoạch vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài; (v) bổ sung quy định dừng sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài; (vi) đơn giản hóa việc thực hiện dự án sử dụng vốn ODA viện trợ không hoàn lại.
Luật Đầu tư công năm 2024 quy định rõ trách nhiệm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính trong việc thực hiện trình tự, thủ tục phê duyệt đề xuất dự án; xác định rõ trách nhiệm, nội dung trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề xuất dự án để kịp thời có giải pháp chỉ đạo tháo gỡ. Bên cạnh đó, Luật quy định cụ thể, chi tiết, thu gọn các nội dung phải thực hiện trình tự, thủ tục điều chỉnh phê duyệt đề xuất dự án của Thủ tướng Chính phủ; quy định về trình tự, thủ tục phê duyệt, điều chỉnh chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài; bổ sung quy định về việc dừng dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài để phù hợp với đặc thù của nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài; quy định về thời gian bố trí kế hoạch vốn của các dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài và giải ngân kế hoạch vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài nguồn ngân sách trung ương…
Mộc Miên
[1] Báo cáo số 6661/BC-BKHĐT ngày 20/8/2024 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổng kết thi hành Luật Đầu tư công năm 2019.