Trang Chủ
“Tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, thực hiện tốt cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ” đã được Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh cùng với chủ trương “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Theo đó, Nhân dân đã trở thành trung tâm và là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của Nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của Nhân dân làm mục tiêu phấn đấu. Đây chính là điểm mới và là thông điệp ngắn gọn của Đảng ta về “dân” tại Đại hội lần thứ XIII. Cùng với các giá trị cốt lõi là “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” được Nghị quyết Đại hộ XIII tiếp tục khẳng định thì chủ trương thực hiện dân chủ ở cơ sở lần này được bổ sung thêm những giá trị mới, hết sức quan trọng đó là “dân giám sát” và “dân thụ hưởng”. Để hiện thực hóa chủ trương của Đảng, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2023 đã đưa vào nhiều nội dung, cụ thể như sau:
1. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định những nội dung cần công khai để Nhân dân biết
Trước đây, trong Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 ngày 20/4/2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11) đã quy định về việc công khai thông tin ở xã, phường, thị trấn, tuy nhiên, phạm vi nội dung phải công khai còn hạn chế, chưa phù hợp với các quy định của Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và các văn bản luật chuyên ngành. Hình thức công khai thông tin chưa phù hợp với sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 cũng như xây dựng chính quyền số, chính quyền điện tử. Trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã cập nhật, bổ sung các quy định tương ứng trong các luật chuyên ngành, đặc biệt là Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và các văn bản pháp luật có liên quan; bổ sung những quy định cụ thể khác nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác công khai thông tin. Do đó, việc công khai thông tin ở xã, phường, thị trấn theo quy định của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 có một số điểm mới đáng chú ý như sau:
Một là, mở rộng hơn phạm vi công khai thông tin. Theo đó, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định tới 14 nhóm nội dung phải công khai để người dân biết, trừ các thông tin thuộc danh mục bí mật nhà nước và các thông tin chưa được công khai theo quy định của pháp luật (so với Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 thì đã tăng thêm 03 nhóm nội dung phải công khai). Một số nội dung phải công khai được bổ sung như: Tình hình đầu tư xây dựng, mua sắm, giao, thuê, sử dụng, thu hồi, điều chuyển, chuyển đổi công năng, bán, thanh lý, tiêu hủy và hình thức xử lý khác đối với tài sản công do cấp xã quản lý; tình hình khai thác nguồn lực tài chính từ tài sản công của chính quyền địa phương cấp xã; thông tin về phạm vi, đối tượng, cách thức bình xét, xác định đối tượng, mức hỗ trợ, thời gian, thủ tục thực hiện phân phối các khoản hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố, thảm họa hoặc để hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo trên địa bàn cấp xã…
Hai là, đa dạng hóa hình thức công khai thông tin. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định 10 nhóm hình thức công khai thông tin ở xã, phường, thị trấn, trong đó có 03 hình thức được kế thừa từ Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 và 07 hình thức mới được bổ sung: (i) Đăng tải trên cổng/trang thông tin điện tử; (ii) Gửi văn bản đến công dân; (iii) Thông qua hội nghị trao đổi, đối thoại giữa Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã với Nhân dân; (iv) Thông qua việc tiếp công dân, tiếp xúc cử tri, họp báo, thông cáo báo chí, hoạt động của người phát ngôn của UBND cấp xã; (v) Thông báo đến tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và các tổ chức, đoàn thể cùng cấp khác để tổ chức phổ biến, tuyên truyền đến hội viên, đoàn viên cơ sở; (vi) Thông qua mạng viễn thông, mạng xã hội hoạt động hợp pháp theo quy định của pháp luật, bảo đảm phù hợp với mức độ ứng dụng công nghệ thông tin tại cấp xã, tại thôn, tổ dân phố; (vii) Các hình thức khác theo quy định của pháp luật và quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn.
Ba là, thay đổi về thời hạn công khai thông tin. So với Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 thì Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã kéo dài thời gian công khai thông tin từ 02 ngày làm việc lên 05 ngày làm việc kể từ ngày có quyết định, văn bản của cơ quan có thẩm quyền về nội dung cần công khai.
Như vậy, những quy định về công khai thông tin trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã đầy đủ, cụ thể hơn giúp người dân tiếp cận được thông tin một cách đa chiều, nắm được các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trên tất cả các lĩnh vực, từ đó chủ động trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Trên cơ sở quyền được biết, Nhân dân mới có thể thực hiện được quyền quyết định, quyền tham gia ý kiến, quyền tham gia kiểm tra, giám sát…
2. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định về những nội dung Nhân dân bàn, quyết định, cho ý kiến
Thứ nhất, về những nội dung Nhân dân bàn và quyết định.
Ở cộng đồng dân cư, Nhân dân ở thôn, tổ dân phố tham gia bàn và quyết định những nội dung quy định tại Điều 15 Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 (so với Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 thì Luật kế thừa 03 nội dung và bổ sung mới 03 nội dung). Việc Nhân dân bàn và quyết định được thực hiện bằng một trong các hình thức sau: (i) Tổ chức cuộc họp của thôn, tổ dân phố với thành phần tham dự gồm: Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố, Ban công tác Mặt trận Tổ quốc thôn, tổ dân phố, đại diện các hộ gia đình trong thôn, tổ dân phố (Điều 18); (ii) Phát phiếu biểu quyết, lấy ý kiến tới từng hộ gia đình (Điều 19); (iii) Trường hợp pháp luật có quy định khác về việc tổ chức toàn thể cử tri trên địa bàn, quyết định về một số nội dung cụ thể thì thực hiện theo quy định đó (Điều 17). Về tỷ lệ đồng thuận để quyết định của cộng đồng dân cư có hiệu lực thi hành, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã phân định rõ một số trường hợp quyết định của cộng đồng dân cư (nhất là các quyết định liên quan đến các khoản đóng góp…) được thông qua khi có 2/3 trở lên hoặc trên 50% tổng số hộ gia đình tán thành để tăng tính đồng thuận trong công động dân cư, bảo đảm hiệu lực thực hiện các quyết định của cộng đồng dân cư có khả năng thực hiện trên thực tế (Điều 21).
Việc quy định các nội dung và hình thức để Nhân dân bàn và quyết định trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 được xem là phù hợp với tình hình thực tiễn và nhu cầu, nguyện vọng chính đáng, hợp pháp của Nhân dân, từ đó phát huy dân chủ trực tiếp cho Nhân dân theo đúng tinh thần của Hiến pháp năm 2013; tăng cường hơn nữa vai trò, trách nhiệm của Nhân dân tham gia bàn bạc, quyết định các vấn đề tại địa phương.
Thứ hai, những nội dung Nhân dân tham gia ý kiến.
Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã bổ sung thêm một số nội dung Nhân dân tham gia ý kiến như: (i) Dự thảo quyết định hành chính của UBND cấp xã có liên quan đến lợi ích cộng đồng, bao gồm quyết định ban hành hoặc phê duyệt chương trình, kế hoạch, dự án, đề án có nội dung tác động đến môi trường, sức khỏe của cộng đồng, trật tự, an toàn xã hội và những vấn đề khác có ảnh hưởng đến cộng đồng; (ii) Dự thảo nhiệm vụ và đồ án quy hoạch chung xây dựng, dự thảo nhiệm vụ và đồ án quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết xây dựng và quy hoạch chung xây dựng xã, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn; (iii) Dự thảo quy chế về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; dự thảo quy chế thực hiện dân chủ trong từng lĩnh vực, nội dung hoạt động cụ thể ở xã, phường, thị trấn (nếu có); dự thảo quyết định hành chính có nội dung xác lập nghĩa vụ hoặc làm chấm dứt, hạn chế quyền, lợi ích của đối tượng thi hành là công dân trên địa bàn cấp xã.
Có thể nhận thấy, các quy định về Nhân dân tham gia ý kiến được sửa đổi theo hướng tạo điều kiện thuận lợi nhất để Nhân dân tích cực bày tỏ ý kiến của mình về những nội dung liên quan trực tiếp đến đời sống của cộng đồng dân cư, làm cơ sở cho các cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, của đất nước. Việc phản hồi từ phía người dân sẽ giúp các cơ quan nhà nước cân nhắc, lựa chọn, đưa ra những giải pháp, quyết định đúng đắn, phù hợp với ý dân, lòng dân, đồng thời làm tăng hiệu quả của chính sách, giúp việc quản lý nhà nước có hiệu lực và hiệu quả hơn. Thông qua việc lắng nghe ý kiến của Nhân dân, mối quan hệ giữa Nhà nước với Nhân dân được củng cố và tăng cường.
3. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định về những nội dung Nhân dân thực hiện kiểm tra, giám sát
Theo quy định của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, Nhân dân kiểm tra việc thực hiện các nội dung mà Nhân dân đã bàn, quyết định; thực hiện giám sát việc tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở và việc thực hiện chính sách, pháp luật của chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố thông qua các hình thức sau:
Một là, kiểm tra, giám sát trực tiếp thông qua: (i) Hoạt động lao động, sản xuất, học tập, công tác, sinh hoạt của công dân ở cộng đồng dân cư; (ii) Quan sát, tìm hiểu, giao tiếp với cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố và người dân ở cộng đồng dân cư; (iii) Tiếp cận các thông tin được công khai, các thông tin, báo cáo của chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách ở câp xã, ở thôn, tổ dân phố, cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao quản lý hoặc thực hiện các nội dung Nhân dân đã bàn và quyết định; (iv) Tham dự hội nghị trao đổi, đối ngoại giữa UBND cấp xã với Nhân dân, hội nghị tiếp xúc cử tri, hoạt động tiếp công dân; hội nghị định kỳ và các cuộc họp khác của cộng đồng dân cư.
Hai là, Nhân dân thực hiện việc kiểm tra, giám sát thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng và các tổ chức tự quản khác ở địa phương được thành lập theo quy định của pháp luật. Đây là quy định mới của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022. Theo đó, hoạt động giám sát của Nhân dân thông qua Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng được xem là một kênh quan trọng để phát huy hơn nữa quyền làm chủ của Nhân dân, góp phần tích cực trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay.
Có thể nhận thấy, những sửa đổi, bổ sung trong các quy định về kiểm tra, giám sát của Nhân dân trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 là hướng tới mục tiêu bảo đảm các quyết định đã được Nhân dân bàn và quyết định phải được thực thi trong thực tiễn. Nhân dân với tư cách là chủ thể của quyền lực có cơ sở pháp lý vững chắc để theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật của chính quyền, của cán bộ, công chức địa phương cấp xã, phường, tổ dân phố.
4. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định về những nội dung Nhân dân được thụ hưởng
Theo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, Nhân dân được thụ hưởng các nội dung chủ yếu: (i) Được Nhà nước và pháp luật công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội, các quyền về thực hiện dân chủ ở cơ sở theo quy định của Luật và các quy định khác của pháp luật có liên quan; (ii) Được thông tin đầy đủ về các quyền và lợi ích hợp pháp, chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội theo quy định của pháp luật và quyết định (nếu có) của chính quyền địa phương mà mình được hưởng; (iii) Được thụ hưởng thành quả đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội, chế độ an sinh xã hội và sự an toàn, ổn định của đất nước, của địa phương và ở cộng đồng dân cư nơi sinh sống; (iv) Được tạo điều kiện để tham gia học tập, công tác, lao động, sản xuất, kinh doanh, cải thiện và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của bản thân, gia đình và cộng đồng…
Như vậy, việc quy định quyền thụ hưởng của Nhân dân tại Điều 7 Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 là bước tiến quan trọng trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở ngày càng đi vào chiều sâu. Quy định này còn tác động vào việc đổi mới toàn diện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng và nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật với thực hiện phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng”. Các tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật tiếp tục được xác định là công cụ có ý nghĩa quan trọng nhằm đánh giá mức độ hoàn thành trách nhiệm của chính quyền địa phương trong thực hiện các nhiệm vụ được giao, bảo đảm và thực hiện các quyền, lợi ích của người dân trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật, góp phần xây dựng môi trường pháp lý tiến bộ, lành mạnh tại cơ sở.
ThS. Trần Thị Thanh Bình
Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên
Ảnh: Internet
(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật Kỳ 2 (Số 393), tháng 11/2023)
