Trao quyền phải đồng thời trao công cụ - Điều kiện tiên quyết để xã hội hóa thi hành án thành công

Hội thảo có sự tham gia của đại diện Lãnh đạo một số bộ, ngành; một số đại biểu Quốc hội; đại diện Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chính phủ; đại diện lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ Tư pháp; tổ chức pháp chế các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; đại diện Ủy ban nhân dân, Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; đại diện cơ quan thi hành án dân sự, Văn phòng Thừa phát lại trong cả nước; đại diện các cơ quan, tổ chức có tham gia hoạt động trong công tác thi hành án dân sự như Viện kiểm sát, Công an, Ngân hàng, Luật sư…; các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu...

Toàn cảnh Hội thảo.

Phát triển chế định Thừa phát lại là chủ trương lớn, nhất quán, xuyên suốt của Đảng và Nhà nước

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, đồng chí Trương Thế Côn, Tổng Biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật nhấn mạnh, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, chính sách thống nhất, đồng bộ về việc phát triển chế định Thừa phát lại. Chế định Thừa phát lại là một bước tiến quan trọng trong quá trình xã hội hóa hoạt động tư pháp, góp phần cụ thể hóa chủ trương của Đảng về “xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân”. Qua hơn mười lăm năm hình thành và phát triển, chế định Thừa phát lại đã chứng minh được vai trò tích cực trong việc hỗ trợ công tác thi hành án, tống đạt, lập vi bằng, xác minh điều kiện thi hành án, góp phần nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, giảm tải áp lực cho cơ quan nhà nước và mở rộng quyền lựa chọn dịch vụ pháp lý của người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc triển khai chế định Thừa phát lại trên thực tế cho thấy thể chế, chính sách, pháp luật về Thừa phát lại còn nhiều điểm nghẽn, hạn chế, bất cập làm cản trở, ảnh hưởng đến hoạt động của Thừa phát lại. Chính vì vậy, nhằm nhận diện những điểm nghẽn của pháp luật và những điểm nghẽn làm cản trở, ảnh hưởng đến Chế định Thừa phát lại, đề xuất giải pháp tháo gỡ, hoàn thiện, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật phối hợp Cục Quản lý thi hành án dân sự tổ chức Hội thảo khoa học “Hoàn thiện thể chế Thừa phát lại đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.

Đồng chí Trương Thế Côn, Tổng Biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật phát biểu khai mạc Hội thảo.

Phát biểu dẫn đề, đồng chí Hoàng Thế Anh, Trưởng ban Ban Nghiệp vụ thi hành án hành chính và Thừa phát lại, Cục Quản lý thi hành án dân sự tiếp tục khẳng định, xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp, thi hành án dân sự thông qua việc chuyển giao một số hoạt động của Nhà nước cho phép cá nhân, tổ chức ngoài Nhà nước, trong đó có Thừa phát lại thực hiện là một chủ trương lớn, nhất quán, xuyên suốt của Đảng và Nhà nước ta, từ Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong giai đoạn tới” đến Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó nêu rõ: “Nghiên cứu chế định Thừa phát lại (tức Thừa hành viên); trước mắt có thể tổ chức thí điểm tại một số địa phương, sau vài năm, trên cơ sở tổng kết, đánh giá thực tiễn sẽ có những bước đi tiếp theo”. Chủ trương này tiếp tục được quy định tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới: “Thực hiện xã hội hóa một số hoạt động thi hành án dân sự với cơ chế bảo đảm và lộ trình phù hợp”. Bên cạnh đó, nhằm tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân phát triển, ngày 04/5/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, đặt nền móng cho việc mở rộng vai trò của tư nhân trong khu vực dịch vụ công, trong đó có hoạt động Thừa phát lại.

Triển khai chủ trương của Đảng, Quốc hội đã giao Chính phủ tổ chức thí điểm chế định Thừa phát lại từ năm 2008. Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản để triển khai, kết quả tổng kết thí điểm được Quốc hội đánh giá thành công và thông qua Nghị quyết số 107/2015/QH13 ngày 26/11/2015, cho phép thực hiện chính thức chế định Thừa phát lại trên phạm vi cả nước. Đồng thời, giao Chính phủ chuẩn bị dự án Luật Thừa phát lại. Thi hành Nghị quyết số 107/2015/QH13, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2020/NĐ-CP ngày 08/01/2020 về tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại.

Đồng chí Hoàng Thế Anh, Cục Quản lý thi hành án dân sự phát biểu dẫn đề Hội thảo.

Thừa phát lại đã có những bước phát triển đáng kể nhưng còn tồn tại một số hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu

Đại diện Cục Quản lý thi hành án dân sự cho biết, sau 05 năm thực hiện Nghị định số 08/2020/NĐ-CP, Bộ Tư pháp đã tổ chức sơ kết, đánh giá cho thấy, Thừa phát lại đã có những bước phát triển đáng kể. Tính đến ngày 30/9/2025, cả nước đã thành lập 224 Văn phòng Thừa phát lại tại 30 tỉnh, thành phố với 403 Thừa phát lại hoạt động. Các Thừa phát lại hoạt động đã tống đạt 4.882.197 văn bản, lập 619.229 vi bằng, xác minh điều kiện thi hành án đối với 27 vụ việc và tổ chức thi hành án đối với 35 vụ việc.

Tuy nhiên, đồng chí Hoàng Thế Anh cũng thừa nhận, bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động Thừa phát lại còn một số hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng, Nhà nước, đặc biệt là yêu cầu tại Nghị quyết số 27-NQ/TW. Cụ thể như tổ chức hành nghề Thừa phát lại phát triển không đồng đều; đội ngũ Thừa phát lại với số lượng còn ít, chất lượng đào tạo chưa bảo đảm; 04 nội dung của hoạt động Thừa phát lại triển khai không đồng đều, chủ yếu tập trung vào tống đạt và lập vi bằng, các hoạt động xác minh điều kiện và tổ chức thi hành án còn rất hạn chế.

Gợi mở nội dung trao đổi, thảo luận tại Hội thảo, đại diện Cục Quản lý thi hành án dân sự đề nghị đại biểu tập trung một số vấn đề sau: (i) Nhận diện những khó khăn, hạn chế, điểm nghẽn trong hoạt động của Thừa phát lại; (ii) Trong 04 nội dung công việc mà Thừa phát lại được thực hiện theo quy định hiện hành, nội dung nào cần tập trung và có đề xuất bổ sung nội dung nào hay không; (iii) Về loại hình hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại, tiếp tục theo quy định hiện hành (doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty hợp danh) hay chỉ nên là loại hình công ty hợp danh; (iv) Tính khả thi về thẩm quyền của Thừa phát lại tổ chức thi hành án đối với trường hợp người phải thi hành án là các cơ quan nhà nước bởi Thừa phát lại không thực hiện quyền lực công; (v) Về nhiệm vụ, quyền hạn của Thừa phát lại trong tổ chức thi hành án, có được áp dụng biện pháp bảo đảm, cưỡng chế; (vi) Trình tự, thủ tục tổ chức thi hành án; (vii) Mối quan hệ giữa cơ quan thi hành án dân sự với Thừa phát lại; (viii) Kiểm soát hoạt động của Thừa phát lại như giám sát, kiểm sát, thanh tra, kiểm tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự; (ix) Đề xuất chính sách hoàn thiện thể chế về thừa phát lại và các quy định cần sửa đổi, bổ sung.

Dư địa cho hoạt động Thừa phát lại được mở rộng

Đại diện Cục Quản lý thi hành án dân sự cho rằng, trong bối cảnh tinh giản biên chế và sắp xếp tổ chức bộ máy hiện nay khi cơ quan thi hành án dân sự giảm còn 01 cấp, tinh gọn đầu mối, tinh giản biên chế thì dư địa cho hoạt động thừa phát lại càng được mở rộng do nhu cầu chuyển giao một số hoạt động thi hành án dân sự cho Thừa phát lại thực hiện.

Đồng chí Đỗ Hoàng Yến, nguyên Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp phát biểu tại Hội thảo.

Phát biểu tại Hội thảo, đồng chí Đỗ Hoàng Yến, nguyên Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp nêu địa lợi, thiên thời đối với xã hội hoá thi hành án dân sự: (i) Chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đang muốn thực hiện cải cách, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước; (ii) Hệ thống cơ quan thi hành án đang thu hẹp, sự quá tải của công việc của Chấp hành viên; (iii) Thừa phát lại đã có bước trưởng thành chuẩn bị về nhân lực; có thể tận dụng lực lượng Chấp hành viên nghỉ do tinh gọn bộ máy để xem xét bổ sung lực lượng.

Đồng quan điểm, đồng chí Bùi Nguyễn Phương Lê nhấn mạnh, xã hội hoá thi hành án thời điểm hiện nay là hết sức cần thiết, do sự quá tải đối với các Chấp hành viên trong bối cảnh đang thực hiện tinh giản bộ máy, trong khi đó, thực tế, lượng việc thi hành án năm sau luôn cao hơn năm trước và chuyển đổi số cũng không thể khẳng định sẽ thực hiện được ngay.

Đại biểu tham dự Hội thảo.

Trao quyền tổ chức thi hành án thì phải trao công cụ là biện pháp bảo đảm, cưỡng chế

Một vấn đề đang nhận được nhiều sự quan tâm của dư luận xã hội cũng như tại Hội thảo là vấn đề trao quyền áp dụng biện pháp cưỡng chế trong tổ chức thi hành án cho Thừa phát lại hay không. Tại Hội thảo, các đại biểu đều thống nhất cao với tinh thần, quan điểm đã trao quyền thì phải trao công cụ, khi đó Thừa phát lại phải được thực hiện biện pháp bảo đảm, cưỡng chế thi hành án. Nhiều đại biểu nêu dẫn chứng thực tiễn, sau khi Nghị định số 08/2020/NĐ-CP được ban hành (không quy định trao quyền cưỡng chế cho Thừa phát lại) thì từ cuối năm 2022 đến nay, Thừa phát lại hầu như không thụ lý việc thi hành án dân sự trong khi trước đó thực hiện hiệu quả.

Đồng chí Nguyễn Tiến Pháp, Trưởng Văn phòng Thừa phát lại Sài Gòn cho rằng, trao quyền thì phải giao công cụ là điều kiện tiên quyết để xã hội hóa thi hành án thành công.

Theo đồng chí Đào Ngọc Chuyền, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, để Thừa phát lại thực sự tham gia vào xã hội hóa thi hành án dân sự, cần phải trao cho Thừa phát quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế và bảo đảm thi hành án, tương tự như thẩm quyền của Chấp hành viên trong phạm vi thi hành án theo đơn yêu cầu. Điều này giúp Thừa phát chủ động, nhanh chóng hơn trong hoạt động thi hành án.

Tại Hội thảo, đồng chí Bùi Nguyễn Phương Lê, Học viện Tư pháp nêu quan điểm, nếu chủ thể bị “cắt gọt” quyền thì người dân sẽ không lựa chọn. Việc Thừa phát lại được cưỡng chế như “cái gậy” để răn đe có thể sẽ phải gánh chịu hậu quả này. Đồng chí Bùi Nguyễn Phương Lê nhấn mạnh, không thể so sánh Thừa phát lại với công ty "đòi nợ thuê" bởi Thừa phát lại được Nhà nước bổ nhiệm, đồng thời còn có sự tồn tại của kiểm tra, thanh tra…

Đồng chí Lê Thị Kim Dung phát biểu tại Hội thảo.

Đồng quan điểm, đồng chí Lê Thị Kim Dung, nguyên Vụ trưởng Vụ Nghiệp vụ 1, Tổng cục Thi hành án dân sự (nay là Cục Quản lý thi hành án dân sự) cho rằng, đã trao quyền cho Thừa phát lại thì phải trao đầy đủ. Về băn khoăn trong việc quản lý Thừa phát lại, đồng chí Dung nêu thông tin, nhiều nước trên thế giới đã thực hiện Thừa phát lại tư nhân từ rất lâu, do đó, chúng ta cần mạnh dạn trao quyền và trao đầy đủ quyền cho Thừa phát lại như Chấp hành viên.

Ngoài ra, cũng có ý kiến cho rằng, xã hội hóa không phải là tư nhân hóa mà là giao cho tư nhân có sự kiểm soát chặt chẽ từ Nhà nước.

Trao thẩm quyền mạnh nhưng cần kiểm soát chặt chẽ

Tại Hội thảo, hầu hết đại biểu đều đồng tình, việc trao quyền cưỡng chế thi hành án cho Thừa phát lại cần có sự kiểm soát chặt chẽ, cần có các biện pháp để quản lý vấn đề này.

Theo đồng chí Bùi Nguyễn Phương Lê, thực hiện kiểm soát, quản lý đối với việc thực hiện cưỡng chế của Thừa phát lại có thể bằng quy định phải có Kế hoạch phê duyệt của thi hành án dân sự, có thanh tra, kiểm tra…

Bên cạnh đó, đồng chí Lê Thị Kim Dung đề nghị, cần có cơ chế đạo đức nghề nghiệp để ràng buộc Thừa phát lại.

Đồng chí Cao Thị Kim Chinh, Học viện Tư pháp đưa giải pháp, có thể thẩm quyền ra quyết định cưỡng chế là người khác (như thẩm phán); có thể tham khảo kinh nghiệm quốc tế về người ra quyết định cưỡng chế.

Đồng thời, có đại biểu đưa sáng kiến, cần quy định rõ trách nhiệm của Thừa phát lại, ví dụ như yêu cầu hàng năm Thừa phát lại phải mua bảo hiểm nghề nghiệp để bảo đảm trường hợp cần phải bồi thường vì Thừa phát lại không áp dụng cơ chế bồi thường nhà nước; hay có thể bằng giải pháp phải xin ý kiến của Viện kiểm sát cùng cấp phê duyệt; …

Đại biểu phát biểu tại Hội thảo.

Mở rộng phạm vi hoạt động cho Thừa phát lại

Đây là đề xuất được nhiều đại biểu quan tâm, đồng tình.

Tại Hội thảo, Luật sư Đào Ngọc Chuyền đề nghị, cần nghiên cứu mở rộng phạm vi hoạt động của Thừa phát lại (đang bị bó hẹp) để đáp ứng nhu cầu xã hội và hội nhập quốc tế. Đặc biệt, đồng chí Đào Ngọc Chuyền gợi mở, cần xem xét cho phép Thừa phát lại thực hiện các công việc khác như hòa giải, đại diện khách hàng tham gia giao dịch, đấu giá tài sản phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đồng chí Đỗ Hoàng Yến cho rằng, có thể bổ sung công việc thanh lý tài sản cho Thừa phát lại, đồng thời, có thể cân nhắc sửa quy định pháp luật nhập chức danh quản lý thanh lý tài sản vào Thừa phát lại.

Đồng chí Cao Thị Kim Chinh đề nghị, mở rộng phạm vi lập vi bằng, đồng thời cần có hướng dẫn cụ thể để tránh băn khoăn không rõ việc thực hiện có vi phạm hay không.

Theo Luật sư Lê Anh Tuấn, Công ty Luật Vietlink, cần mở rộng phạm vi hoạt động của Thừa phát lại trong tống đạt giấy tờ, hồ sơ, tài liệu, theo hướng không chỉ của 03 cơ quan trong nước (Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan thi hành án dân sự) và có liên quan đến tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài, mà nên mở rộng của cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có nhu cầu tống đạt.

Ngoài ra, các đại biểu còn trao đổi, góp ý về một số vấn đề như cần ban hành Luật Thừa phát lại; cần giảm thủ tục hành chính liên quan đến vi bằng; quy định rõ hơn, cụ thể hơn về lập vi bằng; tăng cường vai trò, trách nhiệm hoạt động xác minh điều kiện thi hành án của Thừa phát lại; cần đưa chi phí tống đạt vào chi phí tố tụng, không nên để ngân sách nhà nước; mô hình doanh nghiệp của tổ chức Thừa phát lại; tên gọi của Thừa phát lại; cần sửa đổi, bổ sung một số điều trong Nghị định số 08/2020/NĐ-CP; …

(Ảnh: Song An)