Trong hơn 03 năm thực hiện Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020, có 31 dự án mới đang được triển khai thực hiện và 11 dự án đang chuẩn bị đầu tư. Những dự án này đều là các dự án trọng điểm, quy mô lớn của quốc gia, địa phương với tổng mức đầu tư khoảng 380.000 tỷ đồng, nhu cầu sử dụng khoảng 190.000 tỷ vốn nhà nước[1]... Bên cạnh những kết quả đạt được, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020 đã bộc lộ một số hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới. Vì vậy, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu vừa được Quốc hội khóa XV thông qua tại kỳ họp thứ 8 đã sửa đổi, bổ sung một số điều về đầu tư theo phương thức đối tác công tư để đáp ứng với tình hình mới, cụ thể:
Xóa bỏ hạn chế về lĩnh vực đầu tư và mức đầu tư tối thiểu
Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020, dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư được thực hiện trong 05 lĩnh vực: giao thông vận tải; lưới điện, nhà máy điện; thủy lợi, cung cấp nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải, xử lý chất thải; y tế, giáo dục - đào tạo và hạ tầng công nghệ thông tin. Tuy nhiên, đến nay, dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư chỉ tập trung vào 03 lĩnh vực, gồm: giao thông vận tải (22 dự án đường bộ cao tốc, 03 dự án cảng hàng không, chiếm khoảng 80% tổng số dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư mới), xử lý rác thải (03 dự án, chiếm khoảng 10%) và cung cấp nước sạch (03 dự án, chiếm khoảng 10%). Trong lĩnh vực y tế, có 02 dự án bắt đầu được Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng và Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái nghiên cứu đề xuất triển khai đầu tư theo phương thức đối tác công tư[2]. Bên cạnh đó, một số bộ, ngành, địa phương có tiềm năng và điều kiện thu hút đầu tư theo phương thức đối tác công tư trong một số lĩnh vực khác, nhưng lại chưa được quy định tại Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư. Trên thực tế, một số địa phương đã áp dụng đầu tư theo phương thức đối tác công tư đối với lĩnh vực văn hóa, thể thao, đầu tư xây dựng chợ... theo các nghị quyết của Quốc hội về thí điểm áp dụng cơ chế đặc thù phát triển của địa phương (như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng)[3].
Vì vậy, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu đã xóa bỏ hạn chế về lĩnh vực đầu tư nhằm mở rộng lĩnh vực thu hút đầu tư theo phương thức này.
Về mức đầu tư tối thiểu, theo quy định tại Điều 4 Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020, quy mô vốn đầu tư tối thiểu để thực hiện dự án trong lĩnh vực giao thông vận tải; lưới điện, nhà máy điện; thủy lợi; cung cấp nước sạch; thoát nước và xử lý nước thải; xử lý chất thải; hạ tầng công nghệ thông tin là 200 tỷ đồng. Riêng dự án trong lĩnh vực y tế, giáo dục - đào tạo và dự án thuộc địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn thì tổng mức đầu tư tối thiểu là 100 tỷ đồng. Thực tiễn thu hút đầu tư của một số bộ, ngành, địa phương cho thấy, hạn mức vốn này là khá cao đối với lĩnh vực y tế, giáo dục, chưa tạo cơ chế mở, thông thoáng để huy động tối đa nguồn lực từ khu vực tư nhân phù hợp với điều kiện của từng ngành, địa phương, nhất là đối với các dự án có quy mô nhỏ, nhưng địa phương có nhu cầu đầu tư và thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư do có khả năng kinh doanh.
Để phù hợp với điều kiện đặc thù của việc thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư trong từng lĩnh vực cụ thể, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu đã xóa bỏ quy định về hạn mức quy mô tối thiểu để các cơ quan chủ động, linh hoạt khi áp dụng phương thức đối tác công tư trong từng dự án cụ thể.
Cho phép tiếp tục áp dụng loại hợp đồng BT (xây dựng - chuyển giao)
Từ năm 1997 đến nay, quy định của pháp luật về loại hợp đồng BT có nhiều thay đổi, đặc biệt là về hình thức thanh toán, cụ thể: trước năm 2014, áp dụng cả hai hình thức thanh toán bằng tiền và bằng quỹ đất theo Nghị định số 108/2009/NĐ-CP ngày 27/11/2009 của Chính phủ Về đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao, hợp đồng xây dựng - chuyển giao - kinh doanh, hợp đồng xây dựng - chuyển giao. Từ năm 2014, dừng thực hiện hình thức thanh toán bằng tiền theo Nghị quyết số 01/NQ-CP của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu chỉ đạo điều hành thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2015 và Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ về đầu tư theo hình thức đối tác công tư. Từ năm 2018, hình thức thanh toán bằng quỹ đất theo cơ chế ngang giá được luật hóa tại Luật Quản lý và sử dụng tài sản công. Từ năm 2021, hợp đồng BT không áp dụng đối với dự án đầu tư mới[4].
Việc dừng thực hiện dự án BT theo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư xuất phát từ những bất cập của việc thực hiện loại hợp đồng này, như: một số dự án không có mục tiêu đầu tư phù hợp, không cần thiết; giá trị công trình BT được xác định không chính xác, đa số dự án có suất đầu tư cao hơn so với dự án sử dụng vốn đầu tư công việc lựa chọn nhà đầu tư chủ yếu được thực hiện thông qua hình thức chỉ định thầu không cạnh tranh; công tác giám sát bị xem nhẹ dẫn đến chất lượng công trình không bảo đảm...
Mặc dù còn tồn tại một số bất cập nhưng theo đánh giá của nhiều bộ, ngành, địa phương, các dự án BT được thực hiện trong thời gian trước khi Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020 có hiệu lực thi hành vẫn có một số đóng góp nhất định trong việc hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng tại các địa phương, huy động được nguồn lực của khu vực tư nhân, giúp giảm áp lực về vốn đầu tư công. Bên cạnh đó, các dự án đối ứng được thanh toán đầu tư cũng góp phần đáng kể cho việc cải thiện cơ sở hạ tầng về nhà ở, dịch vụ, hình thành các đô thị mới, khu dân cư mới[5]...
Trong bối cảnh việc huy động nguồn vốn đầu tư từ ngân sách ngày càng khó khăn và nhu cầu đầu tư cho phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng tăng mạnh, căn cứ quá trình thực hiện cơ chế này trong từng thời kỳ, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu đã cho phép tiếp tục áp dụng loại hợp đồng BT. Quy định này nhằm khơi thông, huy động được mọi nguồn lực xã hội nhất là từ khu vực tư nhân để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Minh Trí