Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động thừa phát lại

1. Quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại

Quản lý nhà nước về Thừa phát lại là hoạt động mang tính chất quyền lực hành chính của Nhà nước do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền do pháp luật quy định thực hiện. Quản lý nhà nước về Thừa phát lại là việc Nhà nước dùng các biện pháp, công cụ có được nhằm tác động lên quá trình tổ chức và hoạt động Thừa phát lại làm cho quá trình này diễn ra trong khuôn khổ của pháp luật và đạt mục tiêu mà Nhà nước mong muốn.

Quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại có những đặc điểm: (i) Quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại nhằm bảo đảm sự ổn định và phát triển của các Văn phòng Thừa phát lại theo hướng xã hội hóa. Theo đó, các Văn phòng Thừa phát lại thực hiện các dịch vụ công và là đối tượng của quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Hoạt động quản lý nhà nước gắn liền với việc quy định thẩm quyền của các cơ quan có liên quan, các tiêu chuẩn, điều kiện thành lập Văn phòng Thừa phát lại, cấp phép hoạt động Văn phòng Thừa phát lại, bổ nhiệm, miễn nhiệm Thừa phát lại, giám sát, kiểm tra, đánh giá hoạt động Thừa phát lại... (ii) Quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại nhằm bảo đảm các việc Thừa phát lại thực hiện có giá trị trong thực tiễn; bảo đảm cho hoạt động của các Văn phòng Thừa phát lại đúng quy định của pháp luật, không trái đạo đức xã hội. Quản lý nhà nước có vai trò định hướng sự phát triển của hoạt động Thừa phát lại. Theo đó, việc xác định phạm vi, ranh giới công việc của Thừa phát lại, nói cách khác là xác định thẩm quyền của Văn phòng Thừa phát lại, có ý nghĩa rất quan trọng đối với Nhà nước trong vai trò quản lý của mình, nhằm phòng ngừa những vi phạm xảy ra trong lĩnh vực này.

Các nguyên tắc quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại: Nguyên tắc bảo đảm sự quản lý nhà nước đối với tổ chức và hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại; nguyên tắc bảo đảm sự độc lập và tự chịu trách nhiệm của Thừa phát lại; nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa trong quản lý hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại.

2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại

2.1. Các giải pháp chung

Thứ nhất, thống nhất chỉ đạo từ trung ương đến địa phương trong lĩnh vực Thừa phát lại

Việc xây dựng và phát triển hệ thống các Văn phòng Thừa phát lại là một chủ trương đã được ghi nhận trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Do đó, hoạt động Thừa phát lại không thể tách rời sự lãnh đạo của Đảng. Nhà nước quản lý chủ yếu bằng pháp luật, tạo môi trường pháp lý, khung pháp luật cho quá trình xây dựng và phát triển hệ thống các Văn phòng Thừa phát lại. Thông qua pháp luật, Nhà nước bảo đảm quá trình này giữ đúng định hướng, bảo đảm ổn định trật tự, công bằng xã hội, tránh tình trạng tự phát, tự do, vô Chính phủ, tùy tiện, vô nguyên tắc, gây mất ổn định, trật tự, công bằng xã hội. Theo đó, tiếp tục quán triệt thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW nêu trên và Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020.

Thứ hai, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện và triển khai hệ thống pháp luật về hoạt động Thừa phát lại

- Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, pháp luật về Thừa phát lại phải xác định phạm vi, nội dung phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế và khu vực.

- Hệ thống pháp luật về Thừa phát lại, liên quan đến hoạt động Thừa phát lại phải đồng bộ và có sự ổn định. Tránh tình trạng giữa các văn bản quy phạm pháp luật có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, chung chung. Muốn vậy, việc xây dựng pháp luật về Thừa phát lại cần có sự quan tâm, chỉ đạo sát sao, sự phối hợp chặt chẽ của lãnh đạo các Bộ, ngành liên quan, sự vào cuộc tích cực của các Văn phòng Thừa phát lại và của đại diện tổ chức xã hội - nghề nghiệp của Thừa phát lại (sau này).

- Tăng cường sự phối hợp có hiệu quả của các cơ quan có thẩm quyền để chủ động hướng dẫn, tháo gỡ vướng mắc, khó khăn trong thi hành pháp luật về Thừa phát lại, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, áp dụng thống nhất trong hoạt động Thừa phát lại.

Thứ ba, ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển Văn phòng Thừa phát lại

Cũng giống như công chứng viên, Thừa phát lại là người được Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm, Văn phòng Thừa phát lại không phải là doanh nghiệp. Chính vì vậy, việc phát triển Văn phòng Thừa phát lại phải theo một quy hoạch tổng thể để vừa bảo đảm được phục vụ nhu cầu của các cá nhân, tổ chức, vừa phải bảo đảm được sự quản lý chặt chẽ, sự điều tiết của Nhà nước gắn liền với tăng cường nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Có như vậy, việc phát triển các Văn phòng Thừa phát lại mới đáp ứng được yêu cầu của công cuộc xã hội hóa; tránh được tình trạng phát triển Văn phòng Thừa phát lại một cách tràn lan, không theo quy hoạch, dẫn đến việc có Văn phòng hoạt động tốt, có Văn phòng hoạt động kém hiệu quả, các Văn phòng chỉ chạy theo lợi nhuận mà không chú ý đến chất lượng hoạt động nghề nghiệp, đến trách nhiệm xã hội, cạnh tranh không lành mạnh, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh của nghề Thừa phát lại. Không những thế, với việc phát triển Văn phòng Thừa phát lại không theo quy hoạch dễ dẫn đến việc Nhà nước không quản lý được hoặc quản lý không chặt chẽ, sẽ làm phát sinh nhiều sai phạm, tranh chấp, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức và trật tự xã hội.

Vì lẽ đó, trong thời gian tới, sau khi hoàn thiện cơ bản pháp luật về tổ chức và hoạt động Thừa phát lại, Chính phủ cần ban hành Quy hoạch tổng thể phát triển Văn phòng Thừa phát lại. Trước mắt, Bộ Tư pháp, với vai trò và nhiệm vụ của mình cần rà soát tình hình hoạt động của các Văn phòng Thừa phát lại tại 13 địa phương đang triển khai hoạt động Thừa phát lại và trên cơ sở đề án của các địa phương để cho phép các địa phương thành lập Văn phòng Thừa phát lại phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như nhu cầu thực tế tại địa phương đó. 

2.2. Giải pháp cụ thể

Một là, nâng cao chất lượng đội ngũ Thừa phát lại theo hướng chuyên nghiệp hóa

Thừa phát lại có chất lượng cao theo hướng chuyên nghiệp hóa không chỉ là người được đào tạo bài bản về pháp luật về nghề Thừa phát lại, tinh thông nghề nghiệp, giàu kinh nghiệm, vốn sống mà còn phải có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp trung thực, vô tư, khách quan. Đồng thời, họ còn có kiến thức ngoại ngữ, tin học đủ để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Theo đó, cần có các quy định một cách chặt chẽ đối với người hành nghề Thừa phát lại, cụ thể:

- Về tiêu chuẩn bổ nhiệm Thừa phát lại: Xác định nghề Thừa phát lại cần có kinh nghiệm và có chuyên môn sâu, chính vì vậy cần quy định tất cả các đối tượng muốn được bổ nhiệm làm Thừa phát lại phải tốt nghiệp khóa đào tạo tại một cơ sở đào tạo nghề Thừa phát lại và phải đạt yêu cầu kiểm tra kết quả tập sự hành nghề Thừa phát lại.

- Về đào tạo nghề Thừa phát lại: Thay vì chỉ tập huấn cho các đối tượng muốn được bổ nhiệm Thừa phát lại, cần có quy định cụ thể cho việc đào tạo nghề này như: Thời gian đào tạo nâng lên thành 06 tháng; nội dung đào tạo cần bám sát quy định của pháp luật, bám sát yêu cầu thực tiễn trên cơ sở chương trình khung đã được Bộ trưởng Bộ Tư pháp phê duyệt.

- Về tập sự hành nghề Thừa phát lại: Các quy định về tập sự hành nghề Thừa phát lại một cách chặt chẽ nhằm tránh tình trạng “đánh trống ghi tên”, mang tính hình thức, thời gian tập sự cần quy định tối thiểu là 06 tháng tại cơ quan thi hành án dân sự hoặc Văn phòng Thừa phát lại.

- Về nhiệm vụ, quyền hạn của Thừa phát lại: Các quy định cần rõ ràng, cụ thể và chặt chẽ để Thừa phát lại có thể hoàn thành tốt được vai trò, nhiệm vụ được giao, đặc biệt trong đó cần có quy định về việc Thừa phát lại phải tham gia tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ hàng năm để không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, kinh nghiệm cho quá trình hành nghề của mình. Thừa phát lại cũng phải có nghĩa vụ tham gia tổ chức xã hội - nghề nghiệp của mình khi mà tổ chức xã hội - nghề nghiệp này được thành lập ở địa phương và ở trung ương. Trong tương lai, tổ chức xã hội - nghề nghiệp này ban hành và giám sát việc tuân theo Bản quy tắc đạo đức nghề nghiệp Thừa phát lại. Thực tiễn kinh nghiệm cho thấy, thời gian qua, ở các địa phương có sự tham gia đầy đủ của các công chứng viên vào Hội công chứng đã phát huy được sức mạnh tập thể nghề nghiệp, đã bảo vệ tốt các quyền và lợi ích hợp pháp của công chứng viên cũng như tạo được “tiếng nói” đối với các cơ quan, tổ chức có liên quan. Bên cạnh đó, ở những địa phương này cũng đã hạn chế được phần nào tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, tình trạng vi phạm quy định của các văn phòng công chứng khi lãnh đạo Hội thường xuyên phối hợp, giao ban với lãnh đạo Sở Tư pháp để có phương án chấn chỉnh, xử lý những văn phòng, những công chứng viên có hành vi vi phạm.

- Bên cạnh đó, cần có quy định chặt chẽ về những trường hợp không được bổ nhiệm, bổ nhiệm lại Thừa phát lại cũng như việc xử lý nghiêm Thừa phát lại có hành vi vi phạm bằng các hình thức khác nhau tùy theo mức độ, tính chất của hành vi vi phạm.

- Ban hành quy tắc đạo đức Thừa phát lại: Giống như hoạt động của công chứng, hoạt động của Thừa phát lại ngoài tuân thủ pháp luật về Thừa phát lại cần tuân thủ đạo đức khi hành nghề, khi đó mới phát huy vai trò tự quản của các Thừa phát lại trong quá trình hoạt động của mình; nâng cao vai trò giám sát của tổ chức xã hội - nghề nghiệp khi tổ chức này được thành lập. Từ đó làm cho hiệu lực, hiệu quả của quản lý đối với hoạt động Thừa phát lại được nâng lên.

Hai là, hoàn thiện các quy định về tổ chức và hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại

- Về Văn phòng Thừa phát lại: Cần quy định Văn phòng Thừa phát lại được tổ chức và hoạt động theo loại hình doanh nghiệp, chứ không phải là doanh nghiệp, bởi Thừa phát lại hành nghề tại Văn phòng Thừa phát lại là do được Nhà nước trao quyền để thực hiện các dịch vụ công, thông qua quyết định bổ nhiệm của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Khác với quy định đối với văn phòng công chứng, Văn phòng Thừa phát lại có thể có một Thừa phát lại thành lập, được tổ chức và hoạt động theo loại hình doanh nghiệp tư nhân, bởi: Trong 04 việc Thừa phát lại được làm theo quy định hiện hành thì tống đạt văn bản có quy định về địa hạt, trong khi đó, Trưởng Văn phòng Thừa phát lại có thể ủy quyền cho thư ký Thừa phát lại thực hiện việc tống đạt; hơn nữa, các việc Thừa phát lại được làm là việc cá nhân, tổ chức yêu cầu (không quy định bắt buộc) nhằm tạo lập chứng cứ chứ không có hiệu lực thi hành giống như công chứng.

- Về tên gọi Văn phòng Thừa phát lại: Để tránh những bất cập như quy định về tên gọi của văn phòng công chứng trong Luật Công chứng năm 2014, tên gọi của Văn phòng Thừa phát lại không nên đặt theo tên riêng của Trưởng Văn phòng hoặc Thừa phát lại hợp danh, để mỗi khi thay đổi Trưởng Văn phòng hoặc Thừa phát lại hợp danh (trường hợp chỉ có 02 Thừa phát lại) lại phải đổi tên của Văn phòng Thừa phát lại, gây khó khăn cho quá trình hoạt động của Văn phòng cũng như thiệt hại về kinh tế khi thương hiệu Văn phòng bị thay đổi. Theo đó, tên gọi của Văn phòng Thừa phát lại phải bao gồm cụm từ “Văn phòng Thừa phát lại” và phần tên riêng liền sau. Việc đặt tên riêng không được trùng hoặc gây nhầm lẫn với tên của Văn phòng Thừa phát lại khác, không được vi phạm truyền thống lịch sử, văn hóa, đạo đức và thuần phong mỹ tục của dân tộc.

- Để bảo đảm việc cạnh tranh lành mạnh giữa các Văn phòng Thừa phát lại, tránh tình trạng lộn xộn trong việc đặt biển hiệu, tiếp nhận khách hàng, để việc quản lý nhà nước đối với hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại được chặt chẽ, sát sao, cần quy định Văn phòng Thừa phát lại không được mở chi nhánh, văn phòng đại diện, cơ sở địa điểm giao dịch khác ngoài trụ sở Văn phòng Thừa phát lại. Ngoài ra, cần có các quy định cụ thể đối với Văn phòng Thừa phát lại như: Điều kiện, thủ tục thành lập, đăng ký hoạt động, đăng ký thay đổi; quyền và nghĩa vụ của Văn phòng Thừa phát lại; chuyển nhượng, hợp nhất, sáp nhập… cũng như có những chế tài phù hợp để xử lý các Văn phòng Thừa phát lại có hành vi vi phạm tương ứng nhằm bảo đảm Văn phòng Thừa phát lại hoạt động một cách chuyên nghiệp, đúng pháp luật và chịu trách nhiệm trước pháp luật, trước cá nhân, tổ chức có yêu cầu.

Ba là, kiện toàn tổ chức bộ máy và công chức thực hiện quản lý nhà nước về Thừa phát lại

Bộ Tư pháp là cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại trong phạm vi cả nước. Ngày 16/02/2016, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 202/QĐ-BTP để giao cho Cục Bổ trợ tư pháp thực hiện chức năng giúp Bộ trưởng Bộ Tư pháp quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại. Tuy nhiên, hiện nay, tại Cục Bổ trợ tư pháp chỉ có Tổ Thừa phát lại với 03 thành viên thực hiện chức năng này. Trước yêu cầu về xây dựng và hoàn thiện thể chế về hoạt động Thừa phát lại trong thời gian tới, cần nâng quy mô của Tổ Thừa phát lại lên thành Phòng Thừa phát lại và các thành viên của Tổ cần nâng cao năng lực chuyên môn, bám sát thực tiễn, thường xuyên kiểm tra, nắm bắt tình hình Thừa phát lại tại các địa phương.

Tại Sở Tư pháp các địa phương, thông qua công tác kiểm tra của Cục Bổ trợ tư pháp cho thấy, ở những địa phương có đầu tư cho Phòng Bổ trợ tư pháp về cơ sở vật chất, về con người có năng lực chuyên môn và kinh nghiệm giải quyết các công việc của Thừa phát lại, thì công tác tham mưu cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cũng như việc tiếp nhận, thẩm định, cấp giấy đăng ký hoạt động, đăng ký thay đổi cho các Văn phòng Thừa phát lại đáp ứng được yêu cầu và phù hợp với quy định của pháp luật, các Văn phòng Thừa phát lại hoạt động có hiệu quả, chuyên nghiệp và có ít sai phạm hơn.

Chính vì lẽ đó, trong thời gian tới, để nâng cao năng lực quản lý nhà nước đối với hoạt động Thừa phát lại, Bộ Tư pháp cũng như Sở Tư pháp địa phương cần kiện toàn bộ máy và công chức thực hiện quản lý nhà nước về Thừa phát lại.   

Bốn là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động Thừa phát lại

Định kỳ, cơ quan quản lý nhà nước (sau này có thể phối hợp với tổ chức xã hội - nghề nghiệp của Thừa phát lại, các cơ quan có thẩm quyền khác) thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra đối với tổ chức và hoạt động của Văn phòng Thừa phát lại, nắm bắt tình hình và kịp thời phát hiện, uốn nắn, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm tương ứng.

Cũng thông qua công tác thanh tra, kiểm tra, cơ quan quản lý nhà nước phát hiện những lỗi, những hành vi của các Thừa phát lại, Văn phòng Thừa phát lại để kịp thời tổ chức tập huấn nhằm trao đổi, rút kinh nghiệm chung cho các Thừa phát lại trong quá trình hoạt động của mình.

Năm là, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về Thừa phát lại

Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về Thừa phát lại là một trong những nội dung quan trọng được nêu trong tất cả Kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết số 107/2015/QH13 ngày 26/11/2015 của Quốc hội về thực hiện chế định Thừa phát lại của Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan và các địa phương. Do đó, công tác này cần được tiến hành kịp thời, đồng bộ từ trung ương xuống địa phương với các nội dung phù hợp với từng loại đối tượng tiếp nhận thông qua nhiều kênh tuyên truyền khác nhau.

Việc tuyên truyền này có thể được thực hiện thông qua việc tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo có sự tham dự của các khách mời là các đối tượng thuộc các lĩnh vực liên quan khác nhau; thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như các phóng sự, tin bài trên truyền hình, truyền thanh, internet… hoặc phát hành các ấn phẩm về Thừa phát lại, hoạt động của Thừa phát lại; xây dựng các trang tin về Thừa phát lại, tạo ra diễn đàn để các Thừa phát lại, các chuyên gia quan tâm cùng nhau trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm.

Bên cạnh đó, chính các Thừa phát lại, Văn phòng Thừa phát lại là các tuyên truyền viên đích thực cho hoạt động này, bởi thông qua hoạt động của chính các Thừa phát lại, thư ký Thừa phát lại, cá nhân, tổ chức sẽ hiểu được ý nghĩa và tầm quan trọng của Thừa phát lại trong đời sống xã hội. Thêm vào đó, trong hoạt động quản lý của mình, cơ quan quản lý nhà nước thường xuyên trao đổi, chia sẻ với các Văn phòng Thừa phát lại về cách thức thực hiện việc tuyên truyền, phổ biến để hoạt động này được Văn phòng Thừa phát lại triển khai có hiệu quả.

Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế về Thừa phát lại

Việc tăng cường hợp tác quốc tế về Thừa phát lại là rất cần thiết, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi mà Việt Nam đang trong quá trình xây dựng và hoàn thiện thể chế Thừa phát lại. Theo đó, chúng ta tiếp tục duy trì và phát triển mối quan hệ với Hội đồng Thừa phát lại quốc gia Pháp đã có từ lâu. Tranh thủ sự hỗ trợ về mặt kỹ thuật cũng như kinh nghiệm làm của các Thừa phát lại Pháp trong quá trình hành nghề; đồng thời tranh thủ sự chia sẻ kinh nghiệm của Hội đồng Thừa phát lại Pháp trong việc thành lập, tổ chức và hoạt động của tổ chức xã hội - nghề nghiệp của Thừa phát lại. Thông qua các cuộc tiếp xúc trao đổi, tọa đàm giữa các bên, chúng ta sẽ tăng cường sự hiểu biết, tiến tới sẽ thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa Thừa phát lại các địa phương Pháp và Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần mở rộng thêm các mối quan hệ về Thừa phát lại với các quốc gia khác trên thế giới và khu vực có nhiều điểm tương đồng.  

Kết luận

Việc xây dựng và phát triển chế định Thừa phát lại tại Việt Nam là quá trình Nhà nước từng bước chuyển giao công việc của hoạt động thi hành án dân sự và các công việc khác cho các cá nhân, tổ chức phi nhà nước thực hiện, đáp ứng yêu cầu của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Điều này đã góp phần phân biệt rõ chức năng quản lý nhà nước và quản lý nghề Thừa phát lại. Nhà nước tăng cường quản lý bằng pháp luật, xây dựng thể chế, tạo môi trường pháp lý, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực Thừa phát lại. Đến nay, chế định Thừa phát lại mới được triển khai tại 13 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các Văn phòng Thừa phát lại tại các địa phương này đã đáp ứng tốt các yêu cầu về Thừa phát lại của các cá nhân, tổ chức. Hoạt động Thừa phát lại đang dần trở nên chuyên nghiệp hơn, người dân tiếp cận loại hình dịch vụ này thuận tiện hơn, chứng tỏ quản lý nhà nước đối với hoạt động này đã và đang phát huy hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, để Thừa phát lại Việt Nam hoàn thành được chức năng xã hội của mình, để hoạt động Thừa phát lại phát huy hiệu quả là một loại hình dịch vụ công và đáp ứng được các yêu cầu ngày càng cao của các cá nhân, tổ chức, cần nâng cao hơn nữa vai trò quản lý nhà nước của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đặc biệt là vai trò quản lý nhà nước của Bộ Tư pháp thông qua các giải pháp cụ thể, lâu dài.

Chu Văn Khanh

Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp