Kết quả thực hiện Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh

Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 được Quốc hội khóa XI kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 29/6/2006 đã có tác động mạnh mẽ đến công tác tổ chức, thực hiện pháp luật, đưa pháp luật đến với người nghèo, đối tượng yếu thế, nhất là nhân dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn... Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, yêu cầu của hoạt động trợ giúp pháp lý (TGPL) trong tiến trình cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền, hoạt động TGPL đã bộc lộ nhiều điểm bất cập như: Số lượng vụ việc tham gia tố tụng ít; các hoạt động truyền thông về TGPL chưa được thực hiện đúng trọng tâm, trọng điểm, đúng đối tượng dẫn đến hiệu quả chưa cao; còn nhiều đối tượng được hưởng chính sách TGPL chưa biết đến hoạt động này và quyền được tiếp cận dịch vụ TGPL miễn phí của Nhà nước... Nhằm khắc phục những khó khăn, hạn chế đó ngày 01/6/2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015 - 2025 (Đề án đổi mới). Ngày 20/6/2017, Quốc hội đã thông qua Luật Trợ giúp pháp lý đánh dấu một mốc quan trọng trong hoạt động này.

Tại Hà Tĩnh, qua 04 năm triển khai thực hiện Đề án đổi mới, được sự quan tâm của Bộ Tư pháp, Ủy ban nhân dân tỉnh, lãnh đạo Sở Tư pháp, công tác TGPL ở Hà Tĩnh đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL nhất là người nghèo, người có công với cách mạng, đồng bào dân tộc thiểu số và một số người yếu thế khác theo quy định của pháp luật; góp phần ổn định trật tự xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, pháp luật; thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh.

1. Một số kết quả đạt được

Kết quả được thể hiện trong các lĩnh vực cụ thể như sau:

1.1. Thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý

Ngay sau khi Đề án đổi mới được ban hành, Trung tâm TGPL nhà nước của tỉnh Hà Tĩnh (Trung tâm) đã quán triệt tinh thần, đẩy mạnh các hoạt động TGPL, gắn với đổi mới trong cách tiếp cận, áp dụng các phương pháp phù hợp hơn cho từng đối tượng được TGPL theo chiều sâu; đổi mới quy trình thực hiện TGPL theo hướng đơn giản, phù hợp với thực tiễn. Do đó, từ năm 2015 đến nay, số lượng vụ việc TGPL ngày càng tăng, Trung tâm đã thực hiện 4.517 vụ việc (trong đó, tư vấn: 3.953 vụ việc, tham gia tố tụng: 561 vụ việc, đại diện ngoài tố tụng: 03 vụ việc). Nếu những năm trước đây, hầu hết các vụ việc TGPL tham gia tố tụng đều do luật sư (cộng tác viên) thực hiện, trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm chỉ thực hiện 01 - 02 vụ việc/năm; công tác TGPL trong tố tụng chưa được chú trọng, hiệu quả chưa cao, thì từ năm 2015 đến nay, Trung tâm đã tập trung, chú trọng vào việc thực hiện TGPL trong tố tụng. Do đó, số lượng, chất lượng các vụ việc TGPL trong tố tụng ngày càng tăng (năm 2014: 26 vụ việc, năm 2015: 43 vụ việc, từ năm 2016 đến nay, tổng số vụ việc tăng liên tục. Đặc biệt, năm 2018 thực hiện 170 vụ việc, 07 tháng đầu năm 2019 thực hiện 137 vụ việc - tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2015, trong đó, 95% vụ việc do trợ giúp viên pháp lý thực hiện). Về chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng theo quy định của Bộ Tư pháp, năm 2016 - 2017, có 02/07 trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu tốt (chiếm 29%), năm 2018 có 04/07 trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu tốt (chiếm 57%), 08 tháng đầu năm 2019, có 100% trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm đạt chỉ tiêu tốt.

Trung tâm đã có nhiều hoạt động bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng cho đội ngũ thực hiện TGPL với mục đích bồi dưỡng kiến thức pháp luật, nâng cao nhận thức, tinh thần trách nhiệm cho người thực hiện TGPL. Từ năm 2015 đến nay, Trung tâm đã tổ chức 06 cuộc tập huấn chuyên sâu về kỹ năng tham gia tố tụng trong các vụ án dân sự, hành chính; tổ chức sinh hoạt “Chuyên đề pháp luật” 02 lần/tháng và tham gia các hội nghị tập huấn do Bộ Tư pháp tổ chức về nâng cao kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ thực hiện TGPL… Nhờ đó, kiến thức, kỹ năng của công chức, viên chức của Trung tâm được nâng cao, giải quyết công việc nhanh chóng, hiệu quả; chất lượng nguồn nhân lực TGPL từng bước được nâng lên, bảo đảm tính chuyên môn hóa và chất lượng.

So với những năm trước khi thực hiện Đề án đổi mới, trợ giúp viên pháp lý thực hiện TGPL để bào chữa bảo vệ cho người được TGPL tăng về cả số lượng và chất lượng. Việc tham gia tố tụng của trợ giúp viên pháp lý và luật sư (cộng tác viên của Trung tâm) đã góp phần bảo đảm tính khách quan, toàn diện, đánh giá đúng bản chất của vụ việc và hành vi phạm tội của bị can, bị cáo để xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đối tượng được TGPL.

1.2. Truyền thông về trợ giúp pháp lý       

Trung tâm đã biên soạn và in ấn hơn 100.000 cuốn tài liệu pháp luật phát miễn phí cho người dân và để trong hộp tin tại các cơ quan tố tụng nhằm giúp cho người dân, đặc biệt là các đối tượng bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo nâng cao nhận thức pháp luật, biết về tổ chức TGPL, quyền được TGPL để tiếp cận các dịch vụ TGPL miễn phí; phối hợp với các cơ quan truyền thông như: Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Hà Tĩnh; Báo Hà Tĩnh; Cổng thông tin điện tử của Bộ Tư pháp, Cục Trợ giúp pháp lý, Sở Tư pháp để đăng tải các tin, bài phản ánh, câu chuyện pháp luật, các bài viết nghiên cứu trao đổi nghiệp vụ về TGPL, các tin bài về hoạt động TGPL, các giải đáp thắc mắc về pháp luật khi người dân có nhu cầu...; đã tổ chức viết nhiều bài giới thiệu về Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản pháp luật có liên quan trong đó có Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao về phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng đăng trên Cổng thông tin điện tử của Sở, Báo Hà Tĩnh. Đặc biệt, Trung tâm còn tổ chức biên soạn phát hành đĩa CD, chương trình phát thanh “TGPL với người dân” để phát trên hệ thống loa truyền thanh các xã, phường, thị trấn; phối hợp Tạp chí Dân chủ và Pháp luật của Bộ Tư pháp phát hành 01 số chuyên đề để giới thiệu, tuyên truyền về công tác TGPL ở Hà Tĩnh.

Ngoài ra, đã cấp phát miễn phí trên 97.000 cuốn tài liệu pháp luật liên quan đến các lĩnh vực pháp luật thiết yếu cho người dân thông qua các đợt truyền thông và các đợt TGPL tại cơ sở; phối hợp với Phòng Tư pháp các huyện, thị xã, thành phố tổ chức thực hiện thành công 331 cuộc truyền thông về TGPL. Qua đó, đã giới thiệu về chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm TGPL, quyền và nghĩa vụ của người được TGPL, người thực hiện TGPL…, đặc biệt chú trọng giới thiệu các vụ việc TGPL điển hình do Trung tâm thực hiện có hiệu quả để người dân biết và đến với Trung tâm khi có nhu cầu.

1.3. Huy động sự tham gia của xã hội vào hoạt động trợ giúp pháp lý

Để người dân có quyền tiếp cận hoạt động TGPL với chất lượng cao, ngoài việc nâng cao nguồn nhân lực tại chỗ, Trung tâm còn huy động các tổ chức xã hội tham gia thực hiện TGPL; huy động luật sư có kinh nghiệm, đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp; các tổ chức hành nghề luật sư có uy tín tham gia thực hiện TGPL, có chính sách động viên kịp thời các cá nhân, tổ chức thực hiện tốt công tác TGPL. Trung tâm đã ký hợp đồng thực hiện TGPL với 08 luật sư và đang tiếp tục rà soát đội ngũ luật sư trên địa bàn để tổ chức ký hợp đồng thực hiện TGPL.

1.4. Phối hợp với các cơ quan, tổ chức

Sau 04 năm thực hiện Đề án đổi mới công tác TGPL, nhận thức của cấp ủy, chính quyền các cấp, ban, ngành đoàn thể và các tổ chức, cá nhân về công tác TGPL trên địa bàn tỉnh đã được nâng lên. Phần lớn các cơ quan, đơn vị được giao nhiệm vụ phối hợp với Trung tâm đã chủ động xây dựng kế hoạch và phối hợp tích cực với Trung tâm trong việc TGPL tại cơ sở hoặc phối hợp cung cấp thông tin về vụ việc khi Trung tâm có yêu cầu. Đặc biệt, nhận thức của các cơ quan tiến hành tố tụng đã có nhiều chuyển biến rõ rệt, phối hợp tương đối chặt chẽ, thường xuyên với Trung tâm để tổ chức triển khai các hoạt động TGPL trong tố tụng như: Cơ quan điều tra, trại tạm giam, nhà tạm giữ luôn tạo điều kiện cho trợ giúp viên pháp lý, luật sư cộng tác viên có thời gian tiếp xúc với bị can, bị cáo, cung cấp đầy đủ các tài liệu có liên quan theo đúng quy định để thực hiện tốt nhiệm vụ TGPL khi nhận được yêu cầu từ phía người bị tạm giữ, tạm giam, bị can và các đương sự khác. Tại trụ sở các đơn vị, đều xây dựng hòm thư TGPL và niêm yết công khai bảng thông tin về TGPL… Trong công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án hình sự, khi có đối tượng thuộc diện TGPL miễn phí như bị can, bị cáo là người chưa thành niên, là người nghèo, người khuyết tật…, Viện kiểm sát nhân dân kiểm sát chặt chẽ việc lấy lời khai, hỏi cung bị can của cơ quan điều tra, việc xét hỏi tại tòa của Tòa án, đảm bảo phải luôn có trợ giúp viên pháp lý, luật sư cộng tác viên chứng kiến việc lấy lời khai, hỏi cung bị can và xét hỏi bị cáo nhằm đảm bảo quyền lợi của những đối tượng thuộc diện TGPL. Đối với Tòa án nhân dân tỉnh đã quán triệt đầy đủ nội dung văn bản về TGPL đến các đơn vị và cán bộ công chức trong ngành, nhờ đó mỗi cán bộ, thẩm phán, thư ký đều hiểu rõ ý nghĩa của công tác TGPL và ý thức được vai trò của mình đối với công tác này. Trước khi mở phiên tòa, thẩm phán, hội thẩm nghiên cứu hồ sơ và thư ký giải thích cho các bị cáo, các đương sự về quyền và nghĩa vụ của họ theo pháp luật tố tụng, đồng thời, giải thích cho họ về quyền được TGPL và hướng dẫn họ tiếp cận các thông tin về TGPL…

2. Một số khó khăn và kiến nghị giải pháp

2.1. Những khó khăn, thách thức

Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì qua 04 năm thực hiện Đề án đổi mới ở Hà Tĩnh nhận thấy có một số khó khăn trong việc huy động lực lượng xã hội tham gia thực hiện TGPL; một số cơ quan, ban, ngành, đoàn thể, địa phương nhận thức về hoạt động TGPL chưa đầy đủ và chưa tương xứng với vị trí, vai trò của hoạt động này; một vài cơ quan tiến hành tố tụng có tâm lý e ngại sự tham gia của trợ giúp viên pháp lý, luật sư ký hợp đồng tham gia TGPL; kinh phí hoạt động, cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc còn hạn chế…

2.2. Kiến nghị một số giải pháp

Để công tác TGPL trong cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh tiếp tục đạt được kết quả cao hơn, trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về TGPL với các hình thức phù hợp nhằm nâng cao nhận thức cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân về vị trí, vai trò của công tác TGPL đối với đời sống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Nâng cao hiểu biết pháp luật cho người dân, đặc biệt là các đối tượng chính sách, yếu thế và có hoàn cảnh khó khăn trong xã hội.

Thứ hai, phát huy trách nhiệm, tính chủ động của các thành viên Hội đồng phối hợp liên ngành trong công tác TGPL. Tăng cường phối hợp thông tin giữa Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh với các cơ quan tiến hành tố tụng từ tỉnh đến huyện trong việc giới thiệu hoặc đề nghị cử người tham gia để bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL nhanh chóng, kịp thời. 

Thứ ba, chú trọng, tập trung nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng, kinh nghiệm giải quyết vụ việc cho đội ngũ người thực hiện TGPL qua đào tạo, tập huấn chuyên môn nghiệp vụ, nhất là kỹ năng tranh tụng tại phiên tòa cho các trợ giúp viên pháp lý, luật sư để nâng cao kỹ năng tham gia tố tụng; thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề pháp luật, tọa đàm trao đổi kinh nghiệm giữa những người thực hiện TGPL với nhau.

Thứ tư, quan tâm đầu tư kinh phí, cơ sở vật chất, bảo đảm trang thiết bị, phương tiện làm việc thiết yếu cho công tác TGPL.

Thứ năm, hoàn thiện phần mềm quản lý hoạt động TGPL, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL; tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính trong lĩnh vực TGPL tạo điều kiện tối đa để trợ giúp viên pháp lý tác nghiệp; nghiên cứu để việc thanh toán vụ việc TGPL thuận lợi hơn.

Như vậy, mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng với quyết tâm cao đổi mới trong hoạt động, vừa thực hiện vừa giải quyết những vướng mắc pháp luật của người dân, công tác TGPL ở Hà Tĩnh đã khẳng định được vị trí, vai trò của mình và thực sự “bám rễ” trong đời sống pháp luật, được nhân dân tỉnh nhà đồng tình ủng hộ, tin cậy, được cấp ủy, chính quyền các cấp ghi nhận, đánh giá cao. Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Hà Tĩnh luôn luôn là địa chỉ đáng tin cậy là chỗ dựa vững chắc những cho những người có hoàn cảnh yếu thế trong xã hội.