Mô hình công vụ việc làm trong việc tuyển dụng công chức ở Hà Lan

Tuyển dụng công chức là khâu đầu tiên trong quy trình quản lý công chức, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của cơ quan, tổ chức. Việc tuyển dụng những người phù hợp, đáp ứng nhu cầu của cơ quan, tổ chức sẽ nâng cao hiệu quả công việc. Chọn lựa được các ứng viên phù hợp làm việc cho cơ quan nhà nước sẽ hạn chế giải quyết các vấn đề liên quan đến nhân sự như hiện tượng không đảm đương được công việc, bỏ việc, không có động cơ làm việc hay các vấn đề liên quan đến đạo đức công vụ… Tuyển dụng công chức góp phần thu hút, chọn lựa và phát triển những người có năng lực, có khả năng và tự nguyện làm việc trong khu vực công - đây là chìa khóa cho sự phát triển bền vững của đất nước và thành công của cải cách công vụ.

1. Khái quát về cơ quan hành chính nhà nước ở Hà Lan

Hà Lan là một quốc gia theo chế độ quân chủ lập hiến, nằm trong khu vực Tây Âu, giáp với Đức, Bỉ và biển Bắc. Hà Lan là một trong những quốc gia sáng lập ra liên minh Châu Âu (EU). Trong những năm gần đây, Hà Lan đã và đang thực hiện chính sách cải cách hành chính toàn diện, tự chủ, hội nhập và hiệu quả. Việc áp dụng mô hình công vụ việc làm trong quá trình tuyển dụng công chức ở Hà Lan cũng nằm trong những bước nhằm cải cách hành chính, xây dựng, hoàn thiện chế độ công vụ khoa học, hiện đại, trung lập về chính trị, mang lại hiệu quả quản trị nhà nước tốt.

Ở Hà Lan, đứng đầu nhà nước là Nữ hoàng, Nữ hoàng là nguyên thủ quốc gia. Nữ hoàng là một bộ phận của Chính phủ bên cạnh Thủ tướng và các bộ trưởng. Nữ hoàng có vai trò quan trọng trong việc lập Chính phủ mới sau khi bầu Nghị viện.

Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ và là thủ lĩnh lớn nhất của đảng liên minh cầm quyền. Chính phủ chịu trách nhiệm trước Nghị viện. Thành viên của Chính phủ bao gồm các bộ trưởng. Điều 43 Hiến pháp Hà Lan quy định Thủ tướng Chính phủ và các bộ trưởng sẽ được bổ nhiệm và bãi nhiệm theo quy định của Hoàng gia.

 Hệ thống hành chính của Hà Lan bao gồm: Chính quyền trung ương; chính quyền tỉnh và thành phố. Chính quyền địa phương cùng tham gia thực hiện các nhiệm vụ của Chính phủ.

2. Mô hình công vụ việc làm và việc ứng dụng mô hình công vụ việc làm trong việc tuyển dụng công chức ở Hà Lan

Trên thế giới hiện nay, các nước đã và đang áp dụng hai mô hình công vụ phổ biến, đó là mô hình công vụ chức nghiệp và mô hình công vụ việc làm. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều nước phát triển áp dụng mô hình công vụ việc làm với ưu điểm nổi trội. Mô hình công vụ việc làm bao gồm một hệ thống thứ bậc công việc được thiết lập dựa trên việc phân tích một cách khoa học. Mô hình công vụ việc làm phù hợp với nền hành chính phát triển, có tính mở, linh hoạt rất cao theo yêu cầu của công việc.

Tuyển dụng công chức theo vị trí việc làm là tuyển dụng theo tính chất công việc với việc thiết kế tiêu chuẩn cho từng vị trí, chức danh cụ thể. Việc tuyển dụng công chức căn cứ chủ yếu vào năng lực thực tế theo yêu cầu của vị trí công việc. Tuyển dụng công chức trong mô hình công vụ việc làm tạo điều kiện cho tất cả những ai quan tâm đều có thể dự tuyển bất cứ khi nào có vị trí công việc trống. Việc lựa chọn các ứng viên phù hợp nhất cho vị trí cần tuyển dụng được nhấn mạnh. Điều đó có nghĩa, ngoài việc quan tâm đến kiến thức học thuật đã được đào tạo, thủ tục tuyển dụng cũng nhằm mục đích tìm ra những ứng viên có kinh nghiệm cá nhân, thành tích chuyên môn, thậm chí cả đặc điểm tâm lý để đảm bảo tiêu chuẩn, phù hợp với vị trí công việc từ bước đầu tiên. Hà Lan là một trong số những quốc gia Châu Âu áp dụng mạnh mẽ nhất những thành tựu của mô hình công vụ việc làm trong quá trình tuyển dụng công chức.

Năm 1815, Vương quốc Hà Lan ra đời, chính quyền trung ương và chính quyền địa phương hoạt động theo quy định của Hiến pháp. Từ năm 1815 đến đầu thế kỷ XX, tuyển dụng công chức có tính chất khép kín và giới hạn. Các yếu tố như gia đình trị, nhóm chính trị, tôn giáo, bạn bè và người quen được ưu tiên trong tuyển dụng. Từ đầu thế kỷ XX đến nay, việc tuyển dụng công chức của Hà Lan được nhấn mạnh theo mô hình công vụ việc làm - tức là tuyển dụng các ứng viên phù hợp nhất cho các vị trí còn trống dựa trên giá trị cốt lõi - đó là năng lực của các ứng viên. Việc tuyển dụng công chức tuân thủ theo quy định của pháp luật như Hiến pháp Hà Lan; Quy tắc chung đối với công chức của Vương quốc năm 1931, sửa đổi năm 2015; Luật Công chức năm 1929, sửa đổi năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành việc tuyển dụng công chức. Như vậy, tuyển dụng công chức ở Hà lan không theo Bộ luật Lao động áp dụng cho mối quan hệ giữa người lao động và người chủ sử dụng lao động trong khu vực tư nhân.

2.1. Nguyên tắc tuyển dụng công chức

- Nguyên tắc công bằng, bình đẳng

Điều 1 Hiến pháp Hà Lan quy định tất cả mọi người ở Hà Lan sẽ được đối xử công bằng với nhau trong mọi hoàn cảnh. Không cho phép phân biệt đối xử dựa trên tôn giáo, tín ngưỡng, quan điểm chính trị, chủng tộc, giới tính hoặc trên bất kỳ cơ sở nào khác. Tất cả mọi người đều có cơ hội công bằng khi được tuyển dụng, có quyền được thông tin, quyền được bảo vệ riêng tư, quyền được bí mật cá nhân. Các cơ quan nhà nước phải tiến hành sử dụng công chức cho vị trí phù hợp nhất. Bên cạnh đó, công chức phải thực hiện công việc của mình một cách tốt nhất bằng khả năng của họ, trung thành với các cơ quan nhà nước. Việc tuyển dụng công chức đảm bảo sự công bằng đối với phụ nữ và người dân tộc thiểu số.

- Nguyên tắc công khai

Những thông tin liên quan đến việc tuyển dụng công chức phải được thông báo công khai để các ứng viên được biết. Các nội dung cần công khai như tiêu chuẩn dự tuyển, bản mô tả công việc, các năng lực cần thiết, số lượng, kết quả…

Một số năng lực cần thiết cho các ứng viên, đặc biệt là các ứng viên quản lý cao cấp như: Năng lực quản lý (có tầm nhìn tương lai, quản lý mục tiêu theo định hướng, lãnh đạo mạch lạc); năng lực giải quyết vấn đề (phân tích thông tin, tài phán, linh hoạt, quyết đoán); giao tiếp (nghe, nhạy cảm giao tiếp, hành vi linh hoạt); năng lực quan hệ với khu vực công (nhận thức về môi trường, nhận thức chính trị, liêm chính, cống hiến, hiệu quả hoạt động (kiểm soát hành động, sự ủy thác, nhanh nhẹn)… Những năng lực này cần thiết đối với các ứng viên dự tuyển vào các vị trí còn trống của cơ quan hành chính nhà nước ở trung ương và cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Hiện nay, xu hướng cải cách tuyển dụng công chức tại Hà Lan cũng như các quốc gia trong khu vực Tây Âu, Mỹ nhấn mạnh đến năng lực của các ứng viên trong quá trình tuyển dụng.

- Nguyên tắc cạnh tranh

Việc tuyển dụng công chức phải thiết lập được cơ chế cạnh tranh trong thi tuyển công chức. Việc cạnh tranh sẽ giúp cho cơ quan nhà nước tuyển dụng được người có năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu của vị trí việc làm.

Có một số trường hợp ngoại lệ đối với nguyên tắc cạnh tranh công khai, như trong một số trường hợp các vị trí trống được lựa chọn bởi người đứng đầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, quyết định của người đứng đầu cơ quan không thể tùy tiện, bởi vì người đứng đầu có nghĩa vụ phải chọn các ứng viên có sẵn phù hợp nhất cho vị trí công việc. Các trường hợp ngoại lệ này không cần phải có quy định cụ thể bởi vì tính linh hoạt cao của quy định pháp luật chung về tuyển dụng công chức.

Ngoài ra, có thêm một trường hợp ngoại lệ khác nữa trong việc tuyển dụng công chức theo vị trí việc làm đó là tuyển dụng các nhà quản lý cấp cao. Cụ thể là, các nhà quản lý hàng đầu có thể được tuyển dụng bằng cách căn cứ vào công việc họ làm ở khu vực tư nhân (ví dụ, không cần thi cử mà bằng cách xem xét bản khai sơ yếu lý lịch tóm tắt về bản thân của ứng viên, phỏng vấn với một ủy ban tuyển dụng…). Mọi người đáp ứng được các yêu cầu đều có thể tham gia (hoặc là từ trong nội bộ nền công vụ hoặc từ bên ngoài).

2.2. Điều kiện tuyển dụng công chức

Ứng viên phải là người mang quốc tịch Hà Lan, nếu không phải là người Hà Lan thì phải cư trú hợp pháp tại Hà Lan theo quy định của Luật Cư trú năm 2000 và được cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép.

Các ứng viên dự tuyển công chức phải đủ tuổi chịu trách nhiệm pháp lý, có bằng đại học hoặc chứng chỉ học thuật liên quan đến công việc của vị trí cần tuyển dụng, có lý lịch rõ ràng, phải khám sức khỏe, kiểm tra tâm lý theo ý kiến của cơ quan có thẩm quyền.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ và Nữ hoàng sẽ đưa ra các quy tắc về tuyển dụng công chức tại Hà Lan.

2.3. Phương thức tuyển dụng công chức

Ứng viên có nghĩa vụ đáp ứng các điều kiện cụ thể theo yêu cầu của công việc thực tế, cả về kiến thức và kinh nghiệm chuyên môn. Để xác định điều này, sự sàng lọc qua một số kỳ thi và xem xét sơ yếu lý lịch là cần thiết. Việc thi cử phải được thông báo, việc thông báo vị trí tuyển dụng trống phải được thực hiện trên khắp cả nước, phạm vi càng rộng càng tốt. Theo quy định, phải thông báo việc tuyển dụng công chức trên công báo chính thức. Ngoài ra, còn thông báo trên các phương tiện khác như ấn phẩm điện tử và các báo thương mại.

Việc tuyển dụng kết hợp giữa các kỳ thi với xem xét sơ yếu lý lịch và phỏng vấn. Quyết định cuối cùng được đưa ra bởi một ban tuyển dụng hoặc có thể được giao cho người đứng đầu ban. Ở Hà Lan, còn tồn tại quyền xem xét tư pháp đối với quyết định tuyển dụng hoặc được thực hiện bởi Tòa án hành chính đặc biệt hoặc Tòa án lao động chung.

2.4. Quy trình tuyển dụng công chức

- Thông báo tuyển dụng: Các thông báo về vị trí tuyển dụng trống bao gồm tất cả các yêu cầu về thủ tục, đặc biệt là các nội dung chủ yếu của kỳ thi, thời hạn cuối cùng để nộp đơn và các văn bản chứng thực, bằng khen. Các ứng viên được dành thời gian thích hợp để thu thập các văn bản cần thiết để nộp, chuẩn bị cho kỳ thi.

- Đánh giá ứng viên: Sau khi thông báo tuyển dụng, một ủy ban độc lập được thành lập để đánh giá các ứng viên. Nguyên tắc chủ đạo cho hoạt động của ủy ban này là công bằng, khách quan và đúng thủ tục. Bất kỳ thành viên nào của ủy ban có người thân hoặc bạn thân là ứng viên đều bị yêu cầu phải rút khỏi ủy ban. Các nội dung của kỳ thi là các bài kiểm tra thông thường hoặc trắc nghiệm sẽ được lựa chọn một cách ngẫu nhiên. Các ứng viên được quyền phản đối quyết định của ủy ban trước Tòa án trong một thời gian nhất định.

- Tập sự: Trong quá trình tuyển dụng công chức theo mô hình công vụ việc làm ở Hà Lan cũng tồn tại một khoảng thời gian tập sự, chủ yếu nhằm mục đích đánh giá sự thích nghi của các công chức mới được tuyển dụng đối với vị trí việc làm. Thời gian tập sự không quá 02 năm, trong đó, công chức sẽ được đào tạo, bồi dưỡng về lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình làm việc. Cuối giai đoạn tập sự, nếu công chức không đáp ứng được yêu cầu công việc sẽ bị loại; nếu công chức làm việc tốt sẽ được nhận vào cơ quan nhà nước và được ký hợp đồng làm việc suốt đời.

4. Những gợi mở cho việc tuyển dụng công chức theo mô hình việc làm ở Việt Nam qua mô hình của Hà Lan

Thứ nhất, việc tuyển dụng công chức theo mô hình công vụ việc làm của Hà Lan mang tính hiện đại, khoa học, chuyên nghiệp. Tuyển dụng công chức hướng tới tuyển dụng theo vị trí việc làm, căn cứ vào năng lực thực tế của ứng viên tuyển dụng. Để kiểm tra năng lực thực tế, việc tuyển dụng công chức của Hà Lan đã áp dụng phương pháp phỏng vấn (tương tự như ở Hoa Kỳ, Canada…). Thông qua phỏng vấn đã kiểm tra được những kiến thức chuyên môn và đặc biệt là các kỹ năng mềm của các ứng viên. Việt Nam có thể nghiên cứu, xem xét ngoài phương pháp tuyển dụng bằng hình thức thi tuyển hiện nay bằng thi viết, nên kết hợp hình thức phỏng vấn trong tuyển dụng công chức.

Thứ hai, việc tuyển dụng công chức ở Hà Lan không phân biệt giữa người trong nội bộ và người ở ngoài khu vực công kể cả ở những vị trí cao trong nền công vụ. Ở Việt Nam, theo quy định của Luật Cán bộ, công chức năm 2008 và các văn bản hướng dẫn thi hành, việc tuyển dụng công chức theo vị trí việc làm chỉ tuyển dụng ở các vị trí thấp trong nền công vụ như nhân viên, chuyên viên; còn các vị trí cấp cao như vụ trưởng, phó vụ trưởng; giám đốc sở, trưởng phòng… thì đa phần được bổ nhiệm hoặc thi tuyển từ những người làm việc trong khu vực công. Năm 2017, Bộ Nội vụ đã thí điểm thi tuyển những vị trí lãnh đạo cấp vụ, tuy nhiên, vẫn chưa có cơ hội cho những người đang làm việc trong khu vực tư đáp ứng yêu cầu của các vị trí này được tuyển dụng. Trong thời gian tới, cần phải có những giải pháp để tạo điều kiện cho những người làm ngoài khu vực nhà nước có cơ hội, có điều kiện để trở thành công chức như mô hình tuyển dụng công chức của Hà Lan nói riêng và các quốc gia phát triển trên thế giới nói chung.

Thứ ba, việc tuyển dụng công chức ở Hà Lan có giai đoạn tập sự, nếu các ứng viên đáp ứng yêu cầu thì cho vào làm việc trong nền công vụ, mặt khác những người không đáp ứng yêu cầu công việc sẽ bị loại khỏi nền công vụ. Từ đó, đặt ra bài toán cho việc tuyển dụng công chức ở Việt Nam, đó là pháp luật quy định quyết định tuyển dụng công chức bị hủy bỏ trong trường hợp người tập sự không hoàn thành nhiệm vụ hoặc bị xử lý kỷ luật từ khiển trách trở lên trong thời gian tập sự nhưng trong thực tế hầu như những người đã được tuyển dụng vào công chức, trải qua giai đoạn tập sự theo quy định của pháp luật thì đa phần được ở lại trong nền công vụ. Vì vậy, cần phải đảm bảo tính khả thi của các quy định này trong thực tế tuyển dụng công chức ở Việt Nam.

Hiện nay, Việt Nam đang chuyển từ mô hình công vụ chức nghiệp sang mô hình công vụ việc làm. Tuyển dụng công chức có vai trò quan trọng, quyết định chất lượng của đội ngũ công chức, đảm bảo tính dân chủ, hiệu quả của nền hành chính công. Việc tham khảo kinh nghiệm tuyển dụng công chức theo mô hình công vụ việc làm ở Hà Lan giúp chúng ta hoàn thiện việc tuyển dụng công chức để lựa chọn những người có đủ phẩm chất, năng lực và trình độ, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân và sự phát triển của đất nước trong giai đoạn hiện nay.