Trang Chủ
Thời gian qua, công tác kiểm tra trong hệ thống thi hành án dân sự (THADS) được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng, là một trong các công cụ nhằm phát hiện, xử lý kịp thời các sai phạm nhằm ngăn ngừa, phòng, chống tham nhũng tiêu cực trong toàn hệ thống THADS. Do đó, Lãnh đạo Bộ Tư pháp, Lãnh đạo Tổng cục Thi hành án dân sự đã luôn quan tâm, chú trọng chỉ đạo thực hiện nhiều giải pháp, trong đó công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế, công tác chỉ đạo, điều hành và các giải pháp đồng bộ khác đã góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động kiểm tra.
1. Hoàn thiện thể chế về công tác kiểm tra trong thi hành án dân sự
Để nâng cao chất lượng, đổi mới phương pháp, cách thức kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thi hành án, hạn chế khiếu nại, tố cáo và giảm thiểu tối đa các vi phạm trong hoạt động tổ chức thi hành án dẫn đến trách nhiệm bồi thường nhà nước, Tổng cục Thi hành án dân sự đã nghiên cứu, xây dựng và ban hành Đề án “Đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra trong hệ thống THADS”. Theo đó, Đề án đưa ra 04 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trước mắt để đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra trong THADS (về thể chế; về công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; đổi mới, nâng cao hiệu quả đội ngũ công chức; tăng cường công tác phối hợp và giải pháp về tuyên truyền giáo dục, nâng cao). Trong số các nhiệm vụ, giải pháp, trọng tâm của việc đổi mới công tác kiểm tra tập trung vào nhóm nhiệm vụ, giải pháp về thể chế, quy chế nội bộ và nhóm giải pháp về đổi mới công tác lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện kiểm ra trong THADS.
Triển khai Đề án “Đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra trong Hệ thống THADS”, Tổng cục trưởng Tổng cục Thi hành án dân sự đã ban hành Quy chế kiểm tra trong THADS mới (theo Quyết định số 196/QĐ-TCTHADS ngày 03/3/2021) thay thế Quy chế kiểm tra theo Quyết định số 171/QĐ-TCTHADS ngày 25/01/2019 đã triển khai thực hiện từ năm 2021. Điểm mới nổi bật của Quy chế đã bổ sung các quy định về tự kiểm tra, kiểm tra nội bộ kèm theo các biểu mẫu tự kiểm tra của từng lĩnh vực, mảng công tác, các biểu mẫu báo cáo quản lý công tác kiểm tra và hợp nhất quy trình kiểm tra công tác tài chính, kế toán nghiệp vụ thi hành án. Theo Quy chế mới, Thủ trưởng cơ quan THADS phải thường xuyên thực hiện tự kiểm tra, kiểm tra nội bộ, kiểm tra việc thực hiện các chỉ đạo, kết luận để từ đó kiểm soát toàn bộ công việc, tránh bỏ sót, bỏ quên cũng như giúp hoạt động của cơ quan, đơn vị được bài bản, đúng quy định; kịp thời phát hiện vi phạm, có biện pháp xử lý tránh tình trạng bị động khi vi phạm do các cơ quan thanh tra, cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân phát hiện sẽ không thể tự khắc phục, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Việc hoàn thiện thể chế về công tác kiểm tra trong nội bộ hệ thống THADS đã góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động kiểm tra về THADS trong thời gian quan.
2. Kết quả đạt được trong công tác kiểm tra về thi hành án dân sự
Từ năm 2021 đến cuối năm 2022 là giai đoạn bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19, Nhà nước thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch, trong đó hạn chế đi lại và tập trung đông người đã ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan, đơn vị trong hệ thống THADS, trong đó có hoạt động kiểm tra. Tuy nhiên, ngay từ khi xây dựng kế hoạch kiểm tra hàng năm, Tổng cục Thi hành án dân sự đã chú trọng, tập trung công tác tự kiểm tra từ Tổng cục đến Chi cục; tăng cường kiểm tra chuyên đề, kiểm tra đột xuất đối với những đơn vị, cá nhân có nhiều vi phạm, dấu hiệu vi phạm. Ngay sau khi kế hoạch kiểm tra công tác THADS được ban hành, các đơn vị thuộc Tổng cục và các cơ quan THADS địa phương đã kịp thời ban hành kế hoạch kiểm tra và tự kiểm tra toàn diện việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị. Đến nay, hoạt động tự kiểm tra là hoạt động thường xuyên của công chức, người lao động, của các cơ quan, đơn vị trong hệ thống THADS; hàng năm, 100 % công chức, người lao động, các đơn vị thuộc Tổng cục, các Cục và Chi cục Thi hành án dân sự trực thuộc đều nghiêm túc thực hiện tự kiểm tra để tự phát hiện và kịp thời khắc phục các sai phạm, thiếu sót trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Các báo cáo, kết luận tự kiểm tra của cơ quan cấp dưới được cơ quan cấp trên đánh giá, thẩm tra để nắm bắt tình hình của cơ quan cấp dưới hoặc thực hiện việc phúc tra lại kết quả tự kiểm tra nếu thấy cần thiết.
Về công tác kiểm tra của cấp trên đối với cấp dưới: Từ năm 2021, Tổng cục Thi hành án dân sự đã thành lập 30 đoàn kiểm tra đối với các Cục và Chi cục (07 đoàn kiểm tra toàn diện, 23 đoàn kiểm tra chuyên đề và kiểm tra liên ngành), trong đó tập trung kiểm tra chuyên đề những lĩnh vực nhạy cảm (việc thu hồi tài sản trong vụ án kinh tế, tham nhũng; án tín dụng ngân hàng, phân loại án, kho vật chứng…); những địa bàn còn yếu kém hoặc địa bàn đã được kiểm tra nhưng không có sự thay đổi tích cực; hạn chế tình trạng kiểm tra dàn trải, không có trọng tâm, trọng điểm. Thông qua công tác kiểm tra, tự kiểm tra, nhiều vi phạm được kịp thời phát hiện và khắc phục. Một số vụ việc vi phạm nghiêm trọng đã được phát hiện và chuyển cơ quan điều tra xử lý theo quy định, góp phần răn đe, chấn chỉnh và ngăn ngừa vi phạm, tham nhũng tiêu cực xảy ra trong hệ thống THADS. Tại các cơ quan THADS địa phương, các Cục Thi hành án dân sự cơ bản thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra toàn diện tối thiểu 1/3 số Chi cục trực thuộc. Kết thúc kiểm tra, kết luận kiểm tra được ban hành bảo đảm phản ánh đúng, khách quan thực trạng của đơn vị được kiểm tra, xác định rõ trách nhiệm của các nhân, tổ chức, mức độ vi phạm theo đúng quy định pháp luật là căn cứ để xem xét trách nhiệm sau kết luận; khắc phục triệt để kết luận đại khái, chung chung, không xác định rõ trách nhiệm của cá nhân, tổ chức vi phạm. Thông qua hoạt động kiểm tra đã góp phần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức trong việc chấp hành các quy định của pháp luật. Việc tập trung kiểm tra còn rút ra được những kiến nghị, đề xuất một cách toàn diện, giúp lãnh đạo cục nắm rõ tình hình, thực trạng công tác, từ đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị và chỉ đạo cần thiết, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý của lãnh đạo các cơ quan trong hệ thống THADS.
3. Một số vướng mắc, bất cập, bài học kinh nghiệm và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra
3.1. Một số vướng mắc, bất cập
Mặc dù công tác kiểm tra trong THADS đã đạt được kết quả nhất định; công tác chỉ đạo điều hành đối với hoạt động kiểm tra luôn được Lãnh đạo Bộ Tư pháp, Lãnh đạo Tổng cục Thi hành án dân sự quan tâm, chỉ đạo sát sao; công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế đã được chú trọng. Tuy nhiên, thực tiễn công tác kiểm tra còn phát sinh những vướng mắc, bất cập gây khó khăn cho hoạt động kiểm tra, cụ thể:
- Về thể chế: Hiện nay, pháp luật về THADS và các quy định pháp luật có liên quan quy định về nhiệm vụ, quyền hạn, thẩm quyền tổ chức kiểm tra và nguyên tắc hoạt động kiểm tra chưa thống nhất. Tổng cục trưởng Tổng cục Thi hành án dân sự đã ban hành Quyết định số 196/QĐ-TCTHADS ngày 03/3/2021 về việc ban hành Quy chế kiểm tra trong THADS nhưng Quyết định này là văn bản nội bộ, mang tính cá biệt quy định cụ thể về trình tự, thủ tục thực hiện kiểm tra của từng loại hình kiểm tra mà chưa được quy phạm hóa trình tự, thủ tục kiểm tra trong các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Thi hành án dân sự.
- Về tổ chức, đội ngũ công chức làm công tác kiểm tra: Công tác kiểm tra cần phải có một tổ chức chuyên trách, có nghiệp vụ, có kinh nghiệm và tương đối độc lập với những chủ thể được kiểm tra. Hiện nay, về cơ cấu tổ chức trong hệ thống THADS, ở Tổng cục Thi hành án dân sự và Cục Thi hành án dân sự cấp tỉnh, mặc dù có đơn vị được giao chức năng, nhiệm vụ kiểm tra nhưng việc thực hiện kiểm tra chưa được tổ chức tập trung, độc lập và đội ngũ công chức kiểm tra chưa có nhiều kinh nghiệm. Tại Tổng cục Thi hành án dân sự, việc kiểm tra các đơn vị trực thuộc do Tổng cục thực hiện, Vụ Giải quyết khiếu nại, tố cáo chỉ là đơn vị đầu mối, chưa phải một tổ chức chuyên trách, độc lập thực hiện riêng chức năng kiểm tra nên việc giúp Tổng Cục trưởng thực hiện nhiệm vụ này còn có hạn chế. Các Cục Thi hành án dân sự cấp tỉnh có Phòng Kiểm tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo là đơn vị giúp Lãnh đạo Cục Thi hành án dân sự thực hiện chức năng kiểm tra trong THADS tại địa phương nhưng còn phải thực hiện nhiều nhiệm vụ khác như tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng chống tham nhũng… nên chưa dành nhiều thời gian, nguồn lực cho công tác kiểm tra. Các Chi cục Thi hành án dân sự cấp huyện chưa hình thành bộ phận hay công chức chuyên trách về công tác kiểm tra.
- Về một số quy định trình tự, thủ tục kiểm tra, tự kiểm tra: Quy định về kiểm tra nội bộ phải tiến hành kiểm tra 100% hồ sơ vụ việc và toàn bộ các lĩnh vực công tác của đối tượng kiểm tra về khía cạnh nào đó thì giống kiểm tra toàn diện nhưng việc kiểm tra toàn diện lại có tỷ lệ kiểm tra hồ sơ ít nhất là 30% tổng số hồ sơ của kỳ kiểm tra, trong khi số lượng thành viên đoàn kiểm tra của nội bộ quy định ít hơn (không quá 07 người) và thời gian kiểm tra tối đa là như nhau. Việc quy định tự kiểm tra phải được thực hiện thường xuyên cũng là một khó khăn cho các cơ quan THADS, bởi vì nhiệm vụ chính của các cơ quan THADS là tổ chức thi hành các bản án, quyết định của Tòa án, trong khi số lượng án thì ngày càng tăng với nhiều trình tự thủ tục. Do đó, việc hoàn thành chỉ tiêu về giải quyết án (việc, tiền) luôn được các Cục Thi hành án dân sự ưu tiên về nhân lực và thời gian, từ đó ít đầu tư cho công tác kiểm tra. Đồng thời, việc tự kiểm tra hồ sơ với nhiều trình tự, thủ tục cũng cần nhiều thời gian, nhân lực để kiểm tra chính xác. Đối với kiểm tra của cấp trên, số lượng hồ sơ, công việc phải kiểm tra thì nhiều, nhưng nguồn nhân lực và thời gian kiểm tra thì ít. Thông thường các cuộc kiểm tra chỉ từ 03 đến 07 thành viên, cuộc kiểm tra quy mô lớn không quá 12 người và thực hiện trong thời gian 03 đến 10 ngày nên chỉ có thể kiểm tra mang tính xác suất.
Những bất cập, hạn chế nêu trên bên cạnh những vướng mắc về quy định pháp luật, còn có nguyên nhân xuất phát từ thực tiễn. Một số Thủ trưởng cơ quan THADS chưa chủ động, quyết liệt, sâu sát trong chỉ đạo công tác kiểm tra, nhất là trong việc tự kiểm tra; thiếu sự sâu sát, nhạy cảm trong việc nắm bắt tình hình của cơ quan, đơn vị trực thuộc dẫn đến việc xây dựng kế hoạch kiểm tra và chỉ đạo kiểm tra thiếu trọng tâm, trọng điểm, chưa tập trung kiểm tra những địa bàn, lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực; chưa kiên quyết xử lý công chức vi phạm phần nào dẫn đến hiệu quả công tác kiểm tra chưa cao; chưa có quy hoạch, kế hoạch kịp thời đào tạo, bổ sung lực lượng thẩm tra viên có chất lượng thực hiện công tác kiểm tra; chưa thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ thẩm tra, kiểm tra cho đội ngũ chuyên trách làm công tác kiểm tra; công chức được giao nhiệm vụ kiểm tra nhưng ý thức, trách nhiệm chưa cao, chưa ý thức được việc học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ.
3.2. Bài học kinh nghiệm
Thực tiễn theo dõi công tác kiểm tra của hệ thống THADS trong thời gian qua, chúng ta có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm trong việc phát huy hiệu quả của công tác kiểm tra, cụ thể như sau:
Thứ nhất, bài học về nhận thức: Cấp ủy, lãnh đạo cơ quan, đơn vị nhận thức đúng vai trò, ý nghĩa của công tác kiểm tra - là công cụ để đánh giá, giám sát kết quả thực hiện nhiệm vụ công tác, chủ động phòng ngừa, ngăn chặn, răn đe, phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm, tham nhũng, tiêu cực xảy ra. Thực tế cho thấy, nơi nào cấp ủy và người đứng đầu quan tâm, nhận thức đúng tầm quan trọng của công tác kiểm tra thì nơi đó hoạt động kiểm tra có nề nếp, hiệu quả, góp phần đạt kết quả tốt và ít có sai phạm trong việc thực hiện nhiệm vụ công tác. Bên cạnh đó, việc triển khai, phổ biến ý nghĩa, vai trò của công tác kiểm tra đến công chức, người lao động sẽ nâng cao nhận thức, trách nhiệm của công chức trực tiếp thực hiện kiểm tra, bảo đảm nguyên tắc khách quan, công khai và minh bạch trong hoạt động kiểm tra.
Thứ hai, bài học về công tác chỉ đạo, điều hành: Người đứng đầu cơ quan đơn vị nắm chắc được tình hình, thông tin địa bàn, nhận diện và đánh giá được, nguy cơ tham nhũng tiêu cực để chỉ đạo xây dựng kế hoạch và tổ chức kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm; kịp thời phát hiện, khắc phục sai phạm và xử lý nghiêm các cá nhân, tập thể vi phạm giúp răn đe, phòng ngừa và không để xảy ra tái phạm; tạo kỷ cương, kỷ luật của cơ quan, đơn vị được kiểm tra.
Thứ ba, bài học về khen thưởng, kỷ luật trong công tác kiểm tra: Sự quan tâm, động viên, khen thưởng kịp thời đối với công chức thực hiện công tác kiểm tra cũng như xử lý nghiêm đối với các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động kiểm tra giúp cho công chức kiểm tra phát huy năng lực chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra trong THADS.
3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra
Thứ nhất, về công tác chỉ đạo, điều hành: Tiếp tục phát huy vai trò lãnh đạo của cấp ủy, vai trò chỉ đạo thực hiện của lãnh đạo cơ quan, đơn vị trong công tác kiểm tra và tự kiểm tra; đổi mới công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành theo hướng sâu sát, kịp thời và hiệu quả; tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu trong trường hợp để xảy ra vi phạm tại cơ quan, đơn vị.
Thứ hai, về xây dựng và hoàn thiện thể chế: Nghiên cứu bổ sung quy định pháp luật về các loại hình kiểm tra, trình tự, thủ tục kiểm tra làm căn cứ pháp lý cho hoạt động kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Thi hành án dân sự. Ngoài ra, cần nghiên cứu, rà soát, hoàn thiện các quy định về pháp luật THADS còn thiếu, chưa thống nhất, đồng bộ với các quy định pháp luật chuyên ngành khác là cơ sở pháp lý quan trọng trong việc đánh giá, đối chiếu vi phạm của đối tượng được kiểm tra.
Thứ ba, về rà soát, củng cố nhân sự làm công tác kiểm tra: Rà soát tổng thể biên chế tại các cơ quan THADS; hoàn thiện đề án vị trí việc làm; trong đó ưu tiên tăng biên chế thẩm tra viên hoặc công chức làm công tác kiểm tra tại các cơ quan THADS. Bên cạnh đó, cần chú trọng nâng cao trình độ, kỹ năng cho công chức, đặc biệt kỹ năng về kiểm tra. Do đó, cần thường xuyên thực hiện các hình thức đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu, nâng cao kỹ năng cho cán bộ làm công tác kiểm tra.
Thứ tư, về xây dựng và thực hiện kế hoạch kiểm tra: Xây dựng kế hoạch kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm, tập trung kiểm tra lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng tiêu cực, các địa bàn có nhiều vấn đề dư luận xã hội quan tâm. Tổ chức thực hiện nghiêm kế hoạch kiểm tra công tác THADS hàng năm, trong đó chú trọng và tăng cường công tác tự kiểm tra, phúc tra trong nội bộ hệ thống, đảm bảo thiết thực, hiệu quả, tránh hình thức và dàn trải.
Thứ năm, tăng cường công tác hậu kiểm, khắc phục, phòng ngừa vi phạm: Tăng cường phúc tra, kiểm tra việc thực hiện các kết luận tự kiểm tra, đặc biệt là các cơ quan, đơn vị có vi phạm, có dấu hiệu không thực hiện kết luận kiểm tra hoặc có thực hiện nhưng không đúng nội dung kết luận, kiến nghị; bảo đảm kết luận kiểm tra được thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, không bỏ sót các nội dung của kết luận kiểm tra. Trên cơ sở theo dõi các kết luận kiểm tra, tổng hợp các vi phạm điển hình để tổ chức rút kinh nghiệm trong toàn hệ thống THADS cũng như nhân rộng cách làm hay, hiệu quả.
Thứ sáu, kịp thời khen thưởng hoặc đề xuất khen thưởng đối với cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc trong công tác kiểm tra, tự kiểm tra; đồng thời, kiên quyết xử lý nghiêm đối với các trường hợp vi phạm do cố ý, có mục đích vụ lợi, biểu hiện tham nhũng, tiêu cực.
Nguyễn Thị Thu Trang
Vụ Giải quyết khiếu nại, tố cáo, Tổng cục Thi hành án dân sự - Bộ Tư pháp
(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật Kỳ 2 (Số 383), tháng 6/2023)
