Triển khai thi hành luật trợ giúp pháp lý năm 2017 tại Hà Tĩnh

Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 được Quốc hội khóa XIV thông qua ngày 20/6/2017, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 và thay thế Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006, đã đánh dấu mốc quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế công tác trợ giúp pháp lý, mở ra một giai đoạn mới cho công tác trợ giúp pháp lý với nhiều nội dung mới, nổi bật.

Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý theo các nguyên tắc, tiêu chí cụ thể, phù hợp với bản chất của trợ giúp pháp lý và điều kiện đặc thù của đất nước. Nếu như Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 chỉ quy định 06 diện người được trợ giúp pháp lý thì Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã mở rộng với 14 diện người được trợ giúp pháp lý, thậm chí có diện người kế thừa từ Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 cũng được phát triển hơn, cụ thể như sau: Giữ nguyên 02 diện người được trợ giúp pháp lý là người có công với cách mạng, người thuộc hộ nghèo; kế thừa và mở rộng từ Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 gồm 02 diện là trẻ em (được mở rộng từ trẻ em không nơi nương tựa) và người dân tộc thiểu số cư trú tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn (được mở rộng từ người dân tộc thiểu số thường trú tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn); bổ sung mới 02 diện là người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi (hiện nay đang thuộc trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa theo quy định Bộ luật Tố tụng hình sự) và người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo; áp dụng điều kiện có khó khăn về tài chính đối với 08 diện (cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; người nhiễm chất độc da cam; người cao tuổi; người khuyết tật; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người và người nhiễm HIV) để cung cấp cho những người thực sự có nhu cầu nhưng không có khả năng tài chính để thuê dịch vụ pháp lý. Điều kiện khó khăn về tài chính đã được quy định tại Nghị định số 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý.

Về trình tự thực hiện trợ giúp pháp lý, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã bổ sung một số quy định mới về quyền của người được trợ giúp pháp lý, trình tự thực hiện trợ giúp pháp lý so với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 nhằm tạo thuận lợi cho người dân tiếp cận và sử dụng dịch vụ, ứng dụng công nghệ thông tin, qua đó tăng cường cơ chế bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý, cụ thể: Quy định phải công bố danh sách người thực hiện trợ giúp pháp lý, tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý trên Trang thông tin điện tử của Sở Tư pháp để người dân biết và thực hiện quyền lựa chọn của mình (khoản 2 Điều 10 và khoản 2 Điều 17); ngoài hình thức nộp đơn trực tiếp, gửi qua đường bưu điện, người dân có thể nộp đơn yêu cầu qua hình thức điện tử, fax để tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại (điểm b và điểm c khoản 2 Điều 29); có thể yêu cầu trợ giúp pháp lý thông qua người thân thích, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khác (khoản 2 Điều 8); thụ lý giải quyết ngay khi người yêu cầu chưa thể cung cấp hồ sơ theo quy định nhưng cần thực hiện trợ giúp pháp lý ngay như vụ việc sắp hết thời hiệu, sắp đến ngày xét xử (khoản 4 Điều 30). Điểm mới này thể hiện rõ nét quan điểm lấy người được trợ giúp pháp lý làm trung tâm, Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi tối đa để người dân biết và thực hiện quyền của mình, bảo đảm trong những vụ việc cụ thể thì quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý được bảo vệ kịp thời.

Bên cạnh đó, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã có các quy định chuẩn hóa đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, quy định tiêu chuẩn đối với tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý và quản lý chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, cụ thể:

- Về người thực hiện trợ giúp pháp lý: Theo quy định tại khoản 1 Điều 17 người thực hiện trợ giúp pháp lý bao gồm 04 nhóm chủ thể như sau: (i) Trợ giúp viên pháp lý; (ii) Luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý theo hợp đồng với Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và theo phân công của tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý; (iii) Tư vấn viên pháp luật có 02 năm kinh nghiệm tư vấn pháp luật trở lên làm việc tại tổ chức tham gia; (iv) Cộng tác viên trợ giúp pháp lý.

- Về tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý: Luật huy động các tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý bao gồm tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật ký kết hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý với Sở Tư pháp thực hiện bằng nguồn kinh phí nhà nước hoặc đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý bằng nguồn lực của chính tổ chức đó. Việc đa dạng hóa chủ thể cung cấp dịch vụ với các cơ chế này sẽ thu hút và lựa chọn được các tổ chức có các điều kiện đáp ứng yêu cầu trợ giúp pháp lý của người dân, vừa bảo đảm yêu cầu quản lý, nâng cao trách nhiệm của tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý và sử dụng có hiệu quả kinh phí của Nhà nước.

- Quản lý chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý: Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đặt ra yêu cầu đối với việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý đối với hoạt động này, thông qua quy định hồ sơ điện tử của từng vụ việc trợ giúp pháp lý được số hóa, cập nhật vào hệ thống quản lý vụ việc trợ giúp pháp lý và lưu trữ tại cơ sở dữ liệu về trợ giúp pháp lý (Điều 39), giao Bộ Tư pháp có nhiệm vụ tổ chức việc thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý (điểm e khoản 2 Điều 40).

Để khắc phục tình trạng dàn trải trong triển khai công tác trợ giúp pháp lý, thiếu trọng tâm, trọng điểm, sử dụng không có hiệu quả nguồn lực, không đạt được bản chất, mục đích của trợ giúp pháp lý là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý trong các vụ việc cụ thể, khoản 2 Điều 27 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định 03 hình thức trợ giúp pháp lý bao gồm: Tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật và đại diện ngoài tố tụng (không quy định các hình thức trợ giúp pháp lý khác).

Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 tăng cường cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức có liên quan đến hoạt động trợ giúp pháp lý, đặc biệt quy định rõ hơn trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng. Luật không chỉ quy định trách nhiệm quản lý nhà nước của Chính phủ, Bộ Tư pháp, bộ, cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh mà còn quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức khác như các cơ quan có liên quan đến hoạt động trợ giúp pháp lý trong tố tụng, các cơ quan nhà nước có liên quan, tổ chức xã hội - nghề nghiệp của luật sư, tổ chức chủ quản của tổ chức tư vấn pháp luật nhằm tăng cường cơ chế phối hợp để bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý, nâng cao chất lượng dịch vụ và quản lý nhà nước về trợ giúp pháp lý. Điển hình, khoản 3 Điều 31 Luật Trợ giúp pháp lý quy định trong thời hạn 12 giờ kể từ thời điểm nhận được yêu cầu trợ giúp pháp lý của người bị bắt, người bị tạm giữ hoặc trong thời hạn 24 giờ kể từ thời điểm nhận được yêu cầu trợ giúp pháp lý của bị can, bị cáo, người bị hại là người được trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật về tố tụng, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo cho Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tại địa phương. Đối với các cơ quan nhà nước, Luật quy định trong quá trình thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của mình nếu phát hiện công dân thuộc diện được trợ giúp pháp lý, cơ quan nhà nước có trách nhiệm giải thích quyền được trợ giúp pháp lý và giới thiệu đến tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý (Điều 42).

So với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã bổ sung 01 điều (Điều 5) quy định về nguồn tài chính cho công tác trợ giúp pháp lý, theo đó bao gồm nguồn ngân sách nhà nước; đóng góp, tài trợ của tổ chức, cá nhân trong nước, ngoài nước và các nguồn hợp pháp khác. Nhà nước bố trí kinh phí trong dự toán ngân sách hằng năm của cơ quan thực hiện quản lý nhà nước về trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước. Đồng thời, đối với các tỉnh chưa tự cân đối được ngân sách, Luật quy định việc ưu tiên bố trí ngân sách từ số bổ sung cân đối ngân sách hằng năm để hỗ trợ cho việc thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý phức tạp, điển hình. Đây là điểm mới quan trọng so với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006, khẳng định trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm cho người thuộc diện trợ giúp pháp lý được giúp đỡ pháp lý khi họ có các vụ việc trợ giúp pháp lý cụ thể, đồng thời khắc phục phần nào tình trạng bỏ sót nhu cầu trợ giúp pháp lý của người dân, qua đó thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý được thực thi trên thực tế.

Để thực hiện kịp thời, đồng bộ, thống nhất và hiệu quả Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Sở Tư pháp đã tham mưu trình Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch số 332/KH-UBND ngày 05/10/2017 triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh.

Ngay sau khi Kế hoạch được ban hành, Sở Tư pháp đã tổ chức Hội nghị quán triệt, truyền thông về nội dung của Luật Trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý. Tham dự Hội nghị có hơn 150 đại biểu là lãnh đạo của các cơ quan tiến hành tố tụng cấp tỉnh, cấp huyện, Đoàn luật sư tỉnh, Hội luật gia tỉnh, các sở, ban, ngành cấp tỉnh, các điều tra viên, kiểm sát viên, Thẩm phán Tòa án nhân dân hai cấp...

Lãnh đạo Sở Tư pháp đã chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tổ chức rà soát 634 văn bản quy phạm pháp luật do Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành từ ngày 01/01/2007 đến ngày 30/11/2017 (gồm có: 178 nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, 372 quyết định và 84 chỉ thị do Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành). Qua rà soát, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Hà Tĩnh đã phát hiện một số văn bản không còn phù hợp, đã có kiến nghị, đề xuất bãi bỏ, thay thế, bổ sung, ban hành văn bản mới để đảm bảo phù hợp Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017.

Xác định nâng cao năng lực cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, đảm bảo đội ngũ người thực hiện có đủ trình độ, năng lực đáp ứng theo yêu cầu của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 là cần thiết, Sở Tư pháp đã tổ chức Hội nghị tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, Hội nghị đã thu hút gần 100 học viên là các trợ giúp viên pháp lý, luật sư cộng tác viên và các cộng tác viên khác.

Bên cạnh đó, Sở Tư pháp đã chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý tổ chức truyền thông về trợ giúp pháp lý tại 32 xã trên địa bàn các huyện: Can Lộc, Hương Khê, Thạch Hà, Hương Sơn, Lộc Hà và Vũ Quang thu hút hơn 2.600 người tham dự. Tại các cuộc truyền thông đã giới thiệu các nội dung cơ bản, điểm mới của Luật Trợ giúp pháp lý, giới thiệu người được trợ giúp pháp lý, quyền và nghĩa vụ của người được trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý... nhằm nâng cao hiểu biết, kiến thức về pháp luật cho người được trợ giúp pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho người được trợ giúp pháp lý tiếp cận và thụ hưởng kịp thời chính sách trợ giúp pháp lý miễn phí, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ.

Đồng thời, lãnh đạo Sở đã chỉ đạo tiến hành rà soát đội ngũ luật sư, tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật có đủ điều kiện tham gia trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017. Sở Tư pháp đã ban hành Quyết định số 58/QĐ-STP ngày 27/02/2018 về việc thành lập tổ đánh giá hồ sơ lựa chọn tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật ký hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý và chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý ban hành quyết định thành lập tổ đánh giá hồ sơ lựa chọn luật sư ký hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý. Hiện nay, các tổ đánh giá hồ sơ lựa chọn tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật và tổ đánh giá hồ sơ lựa chọn luật sư đang triển khai xây dựng cách thức, tiêu chí đánh giá, thang bảng điểm hồ sơ lựa chọn; xây dựng thông báo nộp hồ sơ…

Đặc biệt, Sở Tư pháp đã chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý xây dựng đường dây nóng về trợ giúp pháp lý để người dân dễ liên hệ, giảm thiểu thời gian, chi phí đi lại để yêu cầu tư vấn pháp luật đối với những vấn đề pháp lý, vụ việc đơn giản.

Có thể nói, sự ra đời của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã đánh dấu mốc quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế công tác trợ giúp pháp lý nói riêng và triển khai Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân nói chung. Qua đó, tiếp tục khẳng định trợ giúp pháp lý là một yếu tố quan trọng trong hệ thống tư pháp, là trách nhiệm của Nhà nước trong bảo đảm quyền con người, quyền công dân cho đối tượng được trợ giúp pháp lý.

Trong thời gian tới, để tiếp tục triển khai thực hiện có hiệu quả Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Sở Tư pháp tiếp tục chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh triển khai thực hiện một số hoạt động sau: (i) Đẩy mạnh công tác truyền thông về nội dung của Luật Trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý nhằm nâng cao nhận thức của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong xã hội về quyền được trợ giúp pháp lý và ý nghĩa của công tác này; ứng dụng phần mềm quản lý tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý; (ii) Rà soát người thuộc diện được trợ giúp pháp lý, đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý và tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý và trên địa bàn tỉnh; (iii) Cập nhật, công bố danh sách tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý trên địa bàn và xây dựng, công bố các thủ tục hành chính về trợ giúp pháp lý; (iv) Tăng cường công tác trợ giúp pháp lý bằng hình thức tư vấn pháp luật tại cơ sở ưu tiên các địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn.