Bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số - Góc nhìn từ thực tiễn và những vấn đề pháp lý đặt ra

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra một thời đại mới cho báo chí, truyền thông, thời đại của kết nối internet và trí tuệ nhân tạo đã mang đến sự thay đổi lớn về công nghệ, thay đổi cả công nghệ làm báo và hành vi của độc giả. Đây là một xu thế tất yếu đòi hỏi các cơ quan báo chí phải thay đổi tư duy, đầu tư nguồn lực con người và công nghệ để thực hiện việc chuyển đổi số một cách linh hoạt và phù hợp thực tế để tồn tại và phát triển. Nhờ chuyển đổi số, nhiều cơ quan báo chí ngày càng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại hơn. Việc ứng dụng các kỹ thuật, công nghệ như: Trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, dữ liệu lớn… trong các sản phẩm báo chí đa nền tảng, báo chí dữ liệu, báo chí di động giúp tạo ra các sản phẩm báo chí số phù hợp với nhu cầu của độc giả, thậm chí là những “tin tức biết tự tìm đến công chúng”.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số báo chí cũng gặp nhiều khó khăn, nhất là vấn đề bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số. Thời gian qua, hành vi vi phạm bản quyền nội dung số diễn ra phổ biến với tốc độ cao, tính chất ngày càng nghiêm trọng, phức tạp, phạm vi ngày càng rộng. Điều này ảnh hưởng đến doanh thu, uy tín, thương hiệu của các cơ quan báo chí cũng như công cuộc chuyển đổi số báo chí. Do đó, bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí đang là vấn đề cấp bách đối với các cơ quan báo chí, là điều kiện tiên quyết để có nền báo chí lành mạnh, phát triển bền vững, hiện đại, chuyên nghiệp. Vì vậy, các giải pháp phải được thực hiện tổng thể, đồng bộ để đạt hiệu quả cao nhất.

1. Bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí - Yêu cầu và sự cần thiết trong thời đại công nghệ số

Theo pháp luật sở hữu trí tuệ, quyền tác giả là một trong các quyền cơ bản của người sáng tạo, của đơn vị sản xuất và cung cấp nội dung. Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký. Các giá trị về tính trung thực và liêm khiết trong việc thu thập, xử lý và truyền tải thông tin cũng được xã hội thừa nhận như một quy tắc, nền tảng cơ bản vững chắc trong hoạt động báo chí - truyền thông. Như vậy, sản phẩm báo chí chính là một trong những đối tượng đang được pháp luật bảo hộ về quyền tác giả và mọi hành vi xâm phạm quyền tác giả trong lĩnh vực báo chí đều là hành vi cần bị lên án.

Trong kỷ nguyên công nghệ số, với sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, các nền tảng số xuyên biên giới, hệ thống trang tin tổng hợp, báo chí đối mặt nhiều thách thức, nhiều vấn đề chưa có tiền lệ; đặc biệt, tình trạng vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí ngày càng phổ biến với tính chất nghiêm trọng, phức tạp, phạm vi ngày càng rộng. Đặc biệt, sự sao chép, đánh cắp bản quyền tác giả xuất hiện ngày càng nhiều hơn, tinh vi hơn, không chỉ đối với mạng xã hội mà còn phổ biến ở các cơ quan báo chí hiện nay. Điều này ảnh hưởng đến doanh thu, uy tín, thương hiệu của các cơ quan báo chí cũng như công cuộc chuyển đổi số báo chí. Các cơ quan báo chí chính thống sẽ không còn cơ hội tăng nguồn thu nếu việc vi phạm bản quyền tràn lan không được kiểm soát[1].

Thực tế cho thấy, vấn đề vi phạm bản quyền không chỉ ảnh hưởng riêng cá nhân nhà báo mà cả nền báo chí Việt Nam. Khi các tác phẩm báo chí chính thống bị sao chép, vấn đề không đơn thuần chỉ nằm ở việc vi phạm bản quyền, mà những thông tin này còn bị cắt cúp làm méo mó, sai lệch, ảnh hưởng đến tác giả, cũng như về kinh tế cho các đơn vị nắm giữ bản quyền.

Mục tiêu của các cơ quan báo chí khi đầu tư bài báo chất lượng nhằm thu hút độc giả, có nhiều công chúng tiếp cận, từ đó tạo ra nguồn thu quảng cáo. Nếu sản phẩm đó chỉ tồn tại trên tờ báo điện tử của cơ quan báo chí, độc giả sẽ tìm đến. Nếu các đơn vị khác lấy lại nội dung không dẫn nguồn sẽ xóa nhòa ranh giới bản quyền tác phẩm báo chí. Khi các trang tin này thu hút nhiều người đọc, họ sẽ được hưởng lợi về quảng cáo, tài trợ. Điều này sẽ “đánh” trực tiếp vào nguồn thu của những đơn vị, chủ thể sáng tạo tác phẩm. Không chỉ vậy, nguy hiểm hơn khi những sản phẩm này bị sửa chữa có thể khiến độc giả hiểu sai vấn đề. Ở khía cạnh pháp lý, vi phạm bản quyền liên quan đến quyền dân sự và giá trị sáng tạo của nhà báo. Nếu không được xử lý nghiêm minh, triệt để, tình trạng vi phạm này sẽ ngày càng phổ biến hơn và lợi ích của công chúng bị bỏ quên khi phải đọc những thông tin trùng lặp… Nhưng một mối lo và nguy hại hơn, điều này sẽ làm nhụt chí những người sáng tạo nội dung, khi một sản phẩm dày công tạo ra vừa lên báo đã bị sao chép, biến thành sản phẩm của người khác, ngang nhiên đăng tải trên mạng[2].

Nếu cách đây hai thập kỷ, một tác phẩm báo chí thường chỉ bị xâm hại bản quyền bởi một hoặc vài đối tượng, thường là các cơ quan báo chí khác, thì hiện nay, nó có thể cùng lúc bị xâm hại, chia sẻ độc giả bởi rất nhiều, có thể là hàng trăm, hàng ngàn đối tượng, trên mọi phương tiện và nền tảng với phương cách đa dạng, khó đối phó, nhiều trường hợp là không thể đối phó. Một tác phẩm báo chí vừa xuất bản, chỉ sau mươi phút có thể được cải biến một chút và trở thành video clip, voice với giọng đọc AI hoặc viết lại bởi tờ báo khác, tràn ngập trên mạng Youtube, Tiktok, Facebook... Trong khi đó, việc bảo vệ bản quyền dù đã có quy định nhưng chưa theo kịp sự thay đổi của công nghệ, chủ yếu chỉ đủ sức bảo vệ bản quyền trước sự xâm hại của các đối tượng và nền tảng truyền thống^[3].

Trong bối cảnh đó, việc bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí là vấn đề cấp bách và cần thiết đối với tất cả các nhà báo, cơ quan báo chí. Bởi lẽ: Thứ nhất, khi bảo vệ được quyền tác giả là bảo đảm rằng các nhà báo, các tác giả được công nhận và được trả nhuận bút xứng đáng cho lao động nghiệp vụ báo chí của họ. Điều này thúc đẩy sự sáng tạo và đầu tư cho hoạt động sáng tạo nội dung báo chí, tạo động lực cho các nhà báo và các cơ quan báo chí đầu tư vào các dự án phát triển nội dung, các dự án đổi mới sáng tạo báo chí; thứ hai, bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí giúp ngăn chặn hiện tượng đánh cắp các chất liệu báo chí, giả mạo báo chí để lan truyền các thông tin sai lệch, xuyên tạc, tin giả mạo, thúc đẩy một nền báo chí với “hàng thật” và “hàng chất lượng cao”; thứ ba, bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí là điều kiện tiên quyết để bảo vệ nguồn tài chính của cơ quan báo chí cũng như thực thi hiệu quả các mô hình kinh doanh nội dung số, góp phần giải bài toán về kinh tế báo chí truyền thông ở các cơ quan báo chí hiện nay[4].

2. Nhận diện hành vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số và nguyên nhân

2.1. Hành vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số thời gian qua

Giá trị cốt lõi của nhà báo và tòa soạn báo là tính chính trực, trung thực, tôn trọng khách quan, tôn trọng sự thật và quyền sở hữu trí tuệ. Việc nhà báo vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí là vi phạm chuẩn mực đạo đức và các tiêu chuẩn về văn hoá truyền thông vì nó liên quan đến một loạt giá trị quan trọng trong nghề[5].

Đối với lĩnh vực thông tin và truyền thông, hành vi vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số là hành vi sao chép, chia sẻ và sử dụng các nội dung tin tức trên các trang báo điện tử, các trang thông tin điện tử và các xuất bản phẩm điện tử mà không tuân thủ các quy định về bản quyền để phục vụ các mục đích thương mại hoặc phi thương mại. Một trong các hành vi vi phạm phổ biến nhất hiện nay trên môi trường số có thể kể đến như: Mạo danh tác giả; sao chép tác phẩm mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả… Bên cạnh các hành vi vi phạm về việc sao chép, dẫn lại, sử dụng các bài viết mà không được sự cho phép của tác giả, cơ quan báo chí, truyền thông thì việc tự ý sử dụng ảnh là hành vi vi phạm bản quyền gây nhiều bức xúc đối với những người hoạt động trong lĩnh vực báo chí, truyền thông. Các hành vi vi phạm bản quyền này có thể gây ra nhiều thiệt hại không chỉ cho các cơ quan báo chí mà còn cho cả hệ thống truyền thông như: Gây thiệt hại về tài chính; giảm giá trị bản quyền tin tức, ấn phẩm; gây mất uy tín của chủ sở hữu[6].

Thời gian qua, tình trạng vi phạm bản quyền các tác phẩm báo chí vẫn diễn ra khá phổ biến, đặc biệt là đối với các sản phẩm báo chí điện tử. Tốc độ và quy mô vi phạm ngày càng phức tạp và tinh vi. Đây có thể coi là “vấn nạn” trong thời đại “bùng nổ” của các nền tảng mạng xã hội, mà “nạn nhân” lớn nhất là các cơ quan báo chí. Trên thực tế, chỉ cần một đơn vị đăng tải bài báo về một vấn đề “nóng” bất kỳ hay một sản phẩm báo chí có chất lượng, được tác giả tâm huyết, đầu tư công phu thì ngay sau đó, không khó để tìm kiếm các bài đăng y hệt về nội dung cũng như hình ảnh trên nhiều trang tin điện tử. Gần đây đã và đang tồn tại thực trạng rất nhiều báo, trang tin điện tử, mạng xã hội… tự ý lấy tin, bài, sản phẩm của những đơn vị khác để đăng tải lại, phục vụ nhiều mục đích cho cá nhân và cơ quan, cũng như doanh nghiệp mình. Thậm chí, nhiều website, fanpage còn giả thương hiệu các đơn vị báo chí chính thống để đưa những thông tin chưa được xác thực. Bên cạnh đó, chúng ta còn có thể dễ dàng bắt gặp các bài báo được sao chép sử dụng một phần hay toàn bộ tin, bài, ảnh của các bài báo khác mà không trích dẫn hoặc trích dẫn không đầy đủ nguồn và rất khó để kiểm soát tình trạng các báo lấy bài của nhau. Vi phạm bản quyền có thể đến từ những website có địa chỉ rõ ràng và cả các trang không rõ nguồn gốc, không rõ cơ quan chủ quản. Nhiều sản phẩm vừa được xuất bản đã bị các trang khác, các tài khoản mạng xã hội… tự ý lấy lại, khai thác, sử dụng trái phép mà không trích dẫn nguồn, dẫn đường link. Trong khi độc giả có xu hướng “đọc nhanh”, tin tưởng các website, trang mạng xã hội này mà ít quan tâm đọc báo chính thống.

Theo số thống kê sơ bộ của các ngành chức năng, hiện nay, có khoảng 2.000 trang thông tin tổng hợp sao chép với tốc độ rất nhanh nội dung thông tin của các cơ quan báo chí. Đa số trang tin này không có cơ quan quản lý, không có người chịu trách nhiệm, không có giấy phép hoạt động. Thực trạng diễn ra thời gian qua cho thấy, tốc độ và quy mô vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí đang diễn ra ngày càng phức tạp đối với cả bài viết lẫn ảnh, ghi âm, video clip… bất chấp trí tuệ và tâm huyết của tác giả, những nội dung “nóng” hoặc hình ảnh đẹp bị sao chép và phát hành lại mà không xin phép, không dẫn nguồn, thậm chí nghiêm trọng hơn là bị cắt ghép, bỏ logo hoặc chèn logo khác, dùng ứng dụng giọng đọc nhân tạo, lật ngược ảnh… nhằm phục vụ ý đồ riêng và “lách” các công cụ quét nội dung vi phạm bản quyền[7]. Không chỉ vi phạm bản quyền, những tin, bài bị “đánh cắp bản quyền” trong rất nhiều trường hợp bị cắt cúp, làm méo mó, sai lệch thông tin, gây ảnh hưởng đến uy tín của đơn vị nắm bản quyền, của tác giả bài viết, gây hiệu ứng tiêu cực trong xã hội và ảnh hưởng đến sự phát triển của đất nước”. Bên cạnh đăng tải các thông tin sai lệch, vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí gây thất thu lớn về mặt kinh tế cho cơ quan báo chí. Thị phần quảng cáo và khai thác nội dung báo chí lẽ ra nằm tại các đơn vị nắm giữ bản quyền thì lại chảy về các website, trang điện tử, các tài khoản mạng xã hội, khiến nhiều cơ quan báo chí gặp khó khăn về nguồn thu. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan chỉ đạo, quản lý nhà nước về báo chí, cơ quan quản lý nhà nước có liên quan đến lĩnh vực bản quyền, sở hữu trí tuệ.

Như vậy, có thể thấy, các hành vi vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí được thực hiện với những cách thức ngày càng tinh vi, luôn thay đổi và khó khăn khi xử lý đối với hoạt động vi phạm được thực hiện xuyên biên giới, từ nước ngoài cung cấp dịch vụ vào Việt Nam. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực của cơ quan quản lý, của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian, của các tổ chức, đại diện chủ sở hữu quyền, chủ sở hữu quyền trong công tác phối hợp, nhưng diễn biến vi phạm bản quyền gia tăng đòi hỏi phải có giải pháp thực tế có tính khả thi hơn.

2.2. Nguyên nhân vi phạm

Có thể nhận định một số nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự gia tăng tình trạng vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí thời gian qua như: (i) Do sự bùng nổ của internet, sự phát triển của các công cụ kỹ thuật số, nền tảng số, mạng xã hội… đã cho phép các nội dung được chia sẻ và lan truyền một cách nhanh chóng, khó kiểm soát. (ii) Việc xác định nguồn gốc thông tin trên môi trường số khó khăn hơn do thông tin được chia sẻ qua nhiều lần hoặc được tổng hợp từ nhiều nguồn khác nhau dẫn đến khó xác định được tác giả chính thức. (iii) Pháp luật về sở hữu trí tuệ chưa thực sự bắt kịp với sự phát triển của công nghệ, vẫn còn những “lỗ hổng” trong việc bảo vệ bản quyền tác giả một cách hiệu quả trên môi trường internet; mức xử phạt trong lĩnh vực vi phạm bản quyền báo chí còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. (iv) Vẫn còn tình trạng một tỷ lệ không nhỏ người dùng, bao gồm cả một số nhà báo và những nhà sáng tạo nội dung còn thiếu hiểu biết về quyền bản quyền và có thể vi phạm bản quyền một cách không chủ ý. Bản thân phóng viên, nhà báo ở các cơ quan báo chí khác nhau đôi khi vì nể nang, ngại va chạm mà bỏ qua các tình huống bị đồng nghiệp tự ý trích dẫn hoặc sao chép… Ý thức tự bảo vệ bản quyền, những kiến thức, kỹ năng, chuẩn mực văn hoá và đạo đức của nhà báo và cơ quan báo chí chưa thật sự được quan tâm tương xứng với mức cần thiết của nó^[8]. (v) Thách thức về pháp lý đa quốc gia liên quan đến vấn đề bản quyền và bảo vệ bản quyền nội dung số. Internet là một không gian trực tuyến quốc tế, trong đó vấn đề bản quyền tác phẩm báo chí có thể phát sinh ở nhiều quốc gia khác nhau với quy định pháp lý khác nhau, làm cho việc áp dụng pháp luật trở nên khó khăn và phức tạp hơn. Sự phát triển quá nhanh của công nghệ đã khiến sự thay đổi các quy phạm pháp luật không theo kịp, dẫn đến còn chưa có hoặc chế tài xử lý vi phạm chưa theo kịp với thực tiễn. (vi) Việt Nam chưa có một tổ chức hoạt động chuyên nghiệp để xử lý những xung đột giữa người vi phạm bản quyền và các cơ quan báo chí[9].

3. Những vấn đề pháp lý đặt ra

Để đấu tranh với những hành vi vi phạm bản quyền báo chí, về mặt cơ sở pháp lý đã có Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Báo chí, Luật Tiếp cận thông tin cùng 10 điều Quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Tuy nhiên, thực tiễn thời gian qua cho thấy, tình trạng vi phạm bản quyền báo chí ngày càng gia tăng và chưa được xử lý triệt để một phần do khuôn khổ pháp lý về vấn đề này chưa đầy đủ và hoàn thiện. Thực trạng này đặt ra một số vấn đề pháp lý như: Việc phân định quyền quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ hiện còn bị phân tán, chưa có sự thống nhất cũng như phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đơn vị chức năng; các quy định về trình tự, thủ tục thực hiện các biện pháp chế tài xử phạt còn chưa đầy đủ, chưa rõ ràng và còn mâu thuẫn, chồng chéo gây khó khăn trong việc xử lý các hành vi vi phạm cũng như bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí; mức xử phạt còn thấp, chưa đủ sức răn đe và ngăn chặn các hành vi vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí.

Thực tế cho thấy, khó khăn nhất trong xử lý vấn đề vi phạm bản quyền đến từ những website, tài khoản mạng xã hội không rõ địa chỉ, không rõ người quản lý cũng như cơ quan chủ quản, không có giấy phép. Các trang mạng này tự ý lấy lại sản phẩm báo chí, khai thác sử dụng nhưng cơ quan báo chí không biết phải liên hệ với ai để xử lý vấn đề bản quyền.

Bên cạnh đó, mức phạt đối với hành vi vi phạm bản quyền hiện nay còn rất thấp, chưa đủ sức răn đe. Cụ thể, theo Nghị định số 131/2013/NĐ-CP ngày 16/10/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả, quyền liên quan (Nghị định số 131/2013/NĐ-CP) được sửa đổi, bổ sung một số điều bởi Nghị định số 28/2017/NĐ-CP ngày 20/3/2017 của Chính phủ thì hành vi xâm phạm quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm chỉ bị phạt tiền từ 3 triệu đồng đến 10 triệu đồng. Hành vi xâm phạm quyền công bố tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả theo quy định chỉ bị phạt tiền từ 5 - 10 triệu đồng. Hành vi phân phối tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả chỉ bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 30 triệu đồng. Hoặc theo Nghị định 119/2020/NĐ-CP ngày 07/10/2020 của Chỉnh phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, hoạt động xuất bản thì trang thông tin điện tử tổng hợp đăng, phát các tác phẩm báo chí, văn học, nghệ thuật, xuất bản phẩm mà không được sự đồng ý của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ chỉ bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng. Tuy nhiên, trên thực tế, các cơ quan báo chí muốn thực hiện quyền bảo vệ mình, để xử phạt đối tượng vi phạm thì phải kiện, tố giác và chứng minh. Mà “quãng đường” đó có khi còn tốn thời gian và tiền bạc hơn nhiều so với mức bồi thường có thể nhận được. Nhiều cơ quan báo chí hiện nay chỉ dừng ở mức hoặc bỏ qua, hoặc gọi điện yêu cầu nơi xâm hại bản quyền gỡ nội dung...

Ngoài ra, trên thực tế, việc xác định thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền tác giả báo chí trong môi trường số là vô cùng khó khăn[10]. Khi bị vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí, tùy vào mức độ vi phạm và hậu quả của hành vi vi phạm, các cá nhân, tổ chức bị vi phạm có quyền có thể lựa chọn biện pháp tương ứng để bảo vệ quyền tác giả của mình. Có thể tự mình sử dụng biện pháp dân sự - tự thỏa thuận, hoặc thông qua cơ quan có thẩm quyền đề nghị áp dụng biện pháp hình sự và biện pháp hành chính để xử lý tùy theo mức độ của hành vi vi phạm. Bồi thường thiệt hại là hình thức trách nhiệm dân sự nhằm buộc bên có hành vi gây ra thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách đền bù các tổn thất về vật chất và tổn thất về tinh thần cho bên bị thiệt hại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc xác định mức thiệt hại trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ luôn là vấn đề gặp nhiều khó khăn và việc xác định thiệt hại do hành vi xâm phạm bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số còn khó khăn hơn rất nhiều. Ví dụ như trường hợp một tác phẩm báo chí được lưu trữ và cho phép truy cập trái phép trên mạng internet, có thể sử dụng công cụ kỹ thuật để đếm được bao nhiêu lượt người truy cập để xem hoặc tải tác phẩm đó một cách trái phép trên một website cụ thể. Trong trường hợp này, nếu giả định việc xem trực tuyến hoặc tải tác phẩm đó đã được định sẵn cho mỗi lần truy cập thì có thể tính được sơ bộ thiệt hại mà chủ sở hữu quyền tác giả bị mất trên thực tế. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là, nhiều trường hợp tác phẩm được sao chép trái phép từ một website, sau đó tiếp tục được đưa lên các website khác hoặc được các cá nhân chia sẻ với nhau. Rất khó kiểm soát được số lượng người truy cập trái phép trong trường hợp trên. Cơ sở để đánh giá mức giảm sút về thu nhập, lợi nhuận, tổn thất về cơ hội kinh doanh đối với lĩnh vực quyền tác giả cũng đặc biệt khó khăn - vì việc sử dụng tác phẩm phụ thuộc vào rất nhiều vào yếu tố, tâm lý của công chúng, nhu cầu của công chúng. Pháp luật dân sự và pháp luật sở hữu trí tuệ đã có những quy định chế định bồi thường thiệt hại khi bị xâm phạm bản quyền báo chí, đó chính là cơ sở để các chủ thể có quyền lấy căn cứ để tự thỏa thuận hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền làm căn cứ đề nghị mức trách nhiệm bồi thường.

3. Giải pháp bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số

Để bảo vệ có hiệu quả hơn nữa bản quyền tác phẩm báo chí nói chung và tác phẩm báo chí trên môi trường số nói riêng, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau đây:

3.1. Đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ tác quyền đối với tác phẩm báo chí truyền thống và báo chí điện tử trong Luật Báo chí và Luật Sở hữu trí tuệ. Theo đó, cần quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền, trong đó phân định rõ quyền quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ giữa các cơ quan này để tạo nên sự thống nhất cũng như phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đơn vị chức năng...; cần có chế tài nghiêm khắc đối với các trường hợp vi phạm bản quyền báo chí trên môi trường số, cụ thể, cần tăng mức xử phạt hành chính đối với hành vi vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí để tạo ra sức răn đe và giúp ngăn ngừa hành vi vi phạm, vì mức xử phạt hành vi này hiện nay còn rất thấp...

Thứ hai, cần đẩy mạnh các hoạt động tư vấn và hướng dẫn cho các nhà báo và tổ chức báo chí về quyền sở hữu trí tuệ và các vấn đề liên quan đến bản quyền; hỗ trợ các nhà báo và cơ quan báo chí trong việc đăng ký bản quyền và giải quyết các tranh chấp liên quan đến bản quyền; phối hợp với các cơ quan chức năng để kiểm tra, giám sát và xử lý các hành vi vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí. Đồng thời, tăng cường giáo dục đạo đức và văn hóa báo chí cho các nhà báo, tổ chức các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức và giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí.

Thứ ba, nâng cao năng lực của cán bộ công chức, người có thẩm quyền trong công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm quyền tác giả đối với tác phẩm báo chí để đẩy mạnh công tác xử lý vi phạm, bảo đảm tính nghiêm minh, công bằng và bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể sở hữu tác phẩm báo chí.

Thứ tư, nghiên cứu sớm thành lập thành lập trung tâm bảo vệ bản quyền báo chí, truyền thông số quốc gia với chức năng bảo vệ quyền lợi của người làm báo một cách chuyên nghiệp, trên cơ sở đó có một nền tảng dùng chung cho các cơ quan báo chí để quản lý việc bảo vệ bản quyền nội dung số.

3.2. Đối với các cơ quan báo chí

Để giải quyết tình trạng vi phạm bản quyền các tác phẩm báo chí, thúc đẩy hoạt động bảo hộ quyền tác giả, điều quan trọng cần làm là các cơ quan báo chí phải nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên về các quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề bản quyền để thực hiện đúng các quy định pháp luật và biết cách tự bảo vệ mình. Các cơ quan báo chí phải coi việc bảo vệ bản quyền các tác phẩm báo chí là nhiệm vụ trọng tâm, đồng thời tăng cường các tuyến tin, bài tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về vấn đề bản quyền các tác phẩm báo chí.

Các cơ quan báo chí cũng cần tự mình phát hiện, lưu vết, áp dụng các biện pháp pháp lý cần thiết để bảo vệ quyền lợi của mình, bao gồm việc có kiến nghị bằng văn bản gửi đến cơ quan có thẩm quyền kiến nghị xử lý các website hoặc cá nhân vi phạm bản quyền; có nhân viên hoặc đội ngũ chuyên gia để giúp đỡ trong việc quản lý bản quyền và giải quyết các tranh chấp liên quan đến việc sử dụng các tác phẩm... Đồng thời, các cơ quan báo chí cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến vấn đề bản quyền và tham gia chặt chẽ vào quá trình thực thi, góp ý sửa đổi các văn bản.

Ngoài ra, các cơ quan báo chí cần phải cam kết mạnh mẽ không vi phạm vấn đề bản quyền của nhau. Cùng với đó phải liên kết với nhau và liên kết với các doanh nghiệp mạng cung cấp dịch vụ để thực hiện đúng quy định pháp luật về vấn đề bản quyền trên cơ sở chia sẻ quyền lợi, phát huy các thế mạnh. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu xem xét, tham khảo kinh nghiệm các nước trên thế giới về xử lý bản quyền tác phẩm báo chí, tham khảo cách thức truy vết và bảo vệ bản quyền để có thể bảo vệ tốt nhất những sản phẩm trí tuệ của mình^[11].

3.3. Giải pháp về công nghệ, kỹ thuật

Để bảo vệ có hiệu quả bản quyền tác phẩm báo chí trên môi trường số, hạn chế hành vi vi phạm thì sự hỗ trợ của công nghệ, kỹ thuật là rất quan trọng. Hiện nay, các bộ công cụ số đã và đang được áp dụng tại nhiều cơ quan báo chí ở các quốc gia tiên tiến cùng sự hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm của các cơ quan báo chí và công nghệ sẽ mang lại bước tiến mới trong bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí nói riêng, nội dung số nói chung. Về giải pháp công nghệ, đã có những ứng dụng mới và hiệu quả để cảnh báo, ngăn ngừa vi phạm bản quyền báo chí như: Mã hóa bản quyền số, quét tự động phát hiện trùng lặp, mô hình tòa soạn hội tụ, trục bản quyền số quốc gia… Với giải pháp về kỹ thuật, các cơ quan báo chí có thể sử dụng các công cụ giám sát trực tuyến để theo dõi các website hoặc trang mạng xã hội có chứa nội dung bản quyền của họ; ứng dụng Blockchain trong tòa soạn để giúp xác thực, bảo vệ tính toàn vẹn của nội dung báo chí và bảo vệ quyền lợi của các nhà báo, tác giả, ngăn chặn việc vi phạm bản quyền cũng như tranh chấp liên quan đến sở hữu. Các cơ quan quản lý cũng cần hoàn thiện cổng thông tin đăng ký tác quyền; từng bước triển khai việc nghiên cứu và phát triển công nghệ Blockchain; tích hợp quản lý tác quyền số, nghiên cứu và phát triển các công nghệ thu phí tác quyền bằng Blockchain...

Cùng với đó, các cơ quan báo chí có thể hướng tới phát triển dịch vụ bán bản quyền tác phẩm báo chí. Dịch vụ này cho phép các đối tác khác sử dụng các tác phẩm của cơ quan báo chí giữ bản quyền với điều kiện phải mua bản quyền trước. Các tác phẩm báo chí có thể bao gồm các bài viết, hình ảnh, video và âm thanh được xuất bản hoặc sản xuất bởi các cơ quan báo chí. Khi các đối tác khác muốn sử dụng các tác phẩm này, họ phải mua bản quyền từ các cơ quan báo chí. Việc này giúp bảo đảm rằng, các tác phẩm được sử dụng theo đúng quy định về bản quyền và các cơ quan báo chí nhận được mức phí phù hợp cho việc sử dụng tác phẩm của mình.

Báo chí là một ngành có tính chất đặc thù, thông tin được phát triển liên tục và nhanh chóng. Do đó, bảo vệ bản quyền tác phẩm bảo chí là vô cùng quan trọng để bảo đảm sự công bằng và chính xác của thông tin được phát hành cũng như giá trị lao động của báo chí. Việc bảo vệ bản quyền trên môi trường số là một trong những điều kiện quan trọng để tháo gỡ rào cản cho sự phát triển nội dung số và các vấn đề liên quan như kinh tế số, xã hội số và là điều kiện quan trọng để bảo đảm cho sự thành công của chuyển đổi số báo chí trong thời gian tới./.

Huyền Bùi

Ảnh: internet