Bình luận về quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý theo quy định pháp luật sở hữu trí tuệ của Việt Nam

1. Thực trạng pháp luật về sử dụng chỉ dẫn địa lý

1.1. Chủ thể có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý

Với hầu hết các đối tượng của quyền sở hữu công nghiệp như sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, bí mật kinh doanh, nhãn hiệu... chủ sở hữu các đối tượng này đồng thời là người có quyền sử dụng đối tượng thuộc quyền sở hữu của mình. Tuy nhiên, với tính chất đặc biệt của chỉ dẫn địa lý, quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý thường được trao cho các tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý tại địa phương tương ứng.

Khoản 4 Điều 121 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 quy định, chủ sở hữu của chỉ dẫn địa lý là Nhà nước và Nhà nước trao quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cho tổ chức, cá nhân tiến hành việc sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý tại địa phương tương ứng và đưa sản phẩm đó ra thị trường. Quy định này xác định quyền sở hữu chỉ dẫn địa lý không thuộc về cộng đồng các tổ chức, cá nhân tiến hành sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý, tuy nhiên, họ vẫn có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý đó để khai thác thương mại và thực hiện các hoạt động phát triển chỉ dẫn địa lý. Tương tự pháp luật Việt Nam, Luật Bảo vệ tên của sản phẩm nông, lâm, thủy sản và thực phẩm năm 2015 của Nhật Bản quy định nhà sản xuất đã đăng ký sẽ được gắn chỉ dẫn địa lý lên các sản phẩm của họ[1].

Bên cạnh đó, cũng có một số quốc gia quy định về đối tượng có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý rộng hơn. Chẳng hạn, Điều 25 Luật Bảo vệ chỉ dẫn địa lý năm 2003 của Thái Lan quy định khi đã có đăng ký chỉ dẫn địa lý cho bất kỳ hàng hóa nào thì cá nhân, tổ chức sản xuất hàng hóa tại nguồn gốc địa lý của hàng hóa hoặc cá nhân, tổ chức tham gia buôn bán có liên quan đến hàng hóa được quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý đã đăng ký đối với hàng hóa được chỉ định phù hợp với các điều kiện quy định của tổ chức đăng ký. Như vậy, pháp luật Thái Lan không chỉ cho phép những người sản xuất mà cả những người kinh doanh sản phẩm có nguồn gốc địa lý ở khu vực tương ứng với chỉ dẫn địa lý có quyền gắn chỉ dẫn địa lý lên sản phẩm. Hay Luật Đăng ký và bảo hộ chỉ dẫn địa lý hàng hóa năm 1999 của Ấn Độ, theo Điều 17.1, Điều 2.1.(b) và Điều 2.1.(k), đối tượng được sử dụng chỉ dẫn địa lý là tổ chức, cá nhân sản xuất hàng hóa bao gồm: (i) Đối với hàng hóa nông nghiệp, người chế biến và đóng gói hàng hóa đó có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý; (ii) Đối với hàng hóa tự nhiên, người khai thác hàng hóa có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm tương ứng; (iii) Đối với hàng thủ công mỹ nghệ hoặc hàng công nghiệp, người kinh doanh hoặc giao dịch trong việc sản xuất, khai thác, chế tạo hoặc sản xuất hàng hóa đó được quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý gắn lên sản phẩm tương ứng. Luật của Ấn Độ cũng có quy định khá rộng về đối tượng được phép sử dụng chỉ dẫn địa lý, căn cứ vào loại sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý, người được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý có thể là người sản xuất, chế tạo, khai thác hoặc kinh doanh, tiến hành giao dịch sản xuất hàng hóa có nguồn gốc địa lý từ khu vực tương ứng với chỉ dẫn địa lý.

Với cách quy định của một số quốc gia, đặc biệt là Ấn Độ xác định rộng rãi các đối tượng được phép sử dụng chỉ dẫn địa lý. Hiện nay, các sản phẩm được công nhận và bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam hầu hết là nông sản nên cách xác định đối tượng được bảo hộ vẫn hợp lý. Tuy nhiên, nếu có những sản phẩm khác ngoài nông sản, chẳng hạn như sản phẩm khai thác từ tự nhiên hoặc các sản phẩm thủ công mỹ nghệ thì cách xác định như trên chưa bao quát được người có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Hay đối với người kinh doanh các sản phẩm được sản xuất tại khu vực tương ứng với chỉ dẫn địa lý, dù tổ chức sản xuất không đăng ký để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý, nhưng những sản phẩm đó vẫn bảo đảm theo tiêu chuẩn mà tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý quy định, thì pháp luật vẫn nên cho phép người kinh doanh sản phẩm này vẫn có thể yêu cầu để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý.

Trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2020[2] sửa đổi khoản 4 Điều 121 như sau: “Chỉ dẫn địa lý của Việt Nam thuộc sở hữu chung của cộng đồng những người sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý ở khu vực nơi có chỉ dẫn địa lý”. Quy định này đã thể hiện rõ được bản chất và xác định đúng đối tượng có quyền sở hữu chỉ dẫn địa lý. Bản thân chỉ dẫn địa lý được hình thành và phát triển bởi chính những người đã và đang sử dụng chúng, bởi vậy họ đương nhiên được công nhận quyền sở hữu và sử dụng chỉ dẫn địa lý để gắn lên các sản phẩm do họ tạo ra.

Tuy nhiên, dù có thay đổi về cách xác định chủ sở hữu của chỉ dẫn địa lý thì trong Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 và Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2020 đều hướng tới việc xác định người có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý là tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động sản xuất hàng hóa tại lãnh thổ quốc gia, vùng lãnh thổ hoặc địa phương tương ứng với chỉ dẫn địa.

1.2. Thủ tục đăng ký cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý

Khoản 4 Điều 121 và khoản 2 Điều 123 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 quy định tổ chức được Nhà nước trao quyền quản lý chỉ dẫn địa lý có quyền cho phép người khác sử dụng chỉ dẫn địa lý. Đồng thời, trong giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý quy định cần thiết phải ghi thông tin các tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý[3]. Như vậy, pháp luật Việt Nam và nhiều quốc gia khác trên thế giới đều có quy định, muốn sử dụng chỉ dẫn địa lý, các cá nhân, tổ chức phải đăng ký và được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Hay nói cách khác, người có quyền sử dụng phải nộp đơn yêu cầu cấp “giấy chứng nhận quyền sử dụng tên gọi xuất xứ hàng hóa”. Chỉ những người được cấp giấy chứng nhận đó mới được phép sử dụng chỉ dẫn địa lý. Bất cứ người nào khác đáp ứng tiêu chuẩn để sử dụng nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận thì đều không được sử dụng chỉ dẫn địa lý. Có quan điểm cho rằng, việc tổ chức, cá nhân phải dừng sử dụng chỉ dẫn địa lý vì họ chưa làm thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý là không hợp lý, chưa phù hợp với bản chất của chỉ dẫn địa lý, bởi chỉ dẫn địa lý được hình thành và phát triển bởi chính tổ chức, cá nhân đang sử dụng chúng.

Tuy nhiên, nếu chủ thể nào cũng được quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý mà không có sự kiểm tra, giám sát về chất lượng, tính chất của sản phẩm bởi một tổ chức có thẩm quyền thì trường hợp danh tiếng và chất lượng của sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý bị giảm sút có thể xảy ra, gây thiệt hại đến các tổ chức, cá nhân khác. Thực tế đã chỉ ra sự bất cập trong việc tùy tiện sử dụng chỉ dẫn địa lý bởi một số chủ thể không đáp ứng được điều kiện đặc biệt là các tiêu chuẩn để bảo đảm chất lượng khi đưa sản phẩm gắn chỉ dẫn địa lý ra thị trường. Điển hình như chỉ dẫn địa lý nước mắm Phú Quốc, một số cơ sở sản xuất lấy màu pha với nước muối, thêm “hương vị nước mắm” rồi dán nhãn nước mắm Phú Quốc, sau đó tung ra thị trường bán với giá rất rẻ. Hay đối với chỉ dẫn địa lý Chè Shan Tuyết Mộc Châu chỉ được sử dụng để đóng bao sản phẩm 35kg khi chuyển đi nơi khác bán chiếm đến 90%. Khi đến tay nhà phân phối, người ta lại mở bao gói sản phẩm này ra để đóng thành gói lẻ bán ra thị trường, điều này khó tránh khỏi việc sản phẩm bị trộn lẫn với những sản phẩm chè được sản xuất từ nơi khác. Tương tự, nhiều sản phẩm cà phê thực tế không được sản xuất tại các khu vực được xác định trên bản đồ bảo hộ nhưng khi thực hiện đóng gói tại Buôn Ma Thuột liền được gắn với chỉ dẫn địa lý Buôn Ma Thuột[4].

Bởi vậy, cần thiết phải có cơ chế kiểm soát và tồn tại thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý đối với các tổ chức, cá nhân đáp ứng điều kiện được đặt ra. Tuy nhiên, theo tác giả, quy định hiện hành về hoạt động cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý vẫn có một số bất cập sau:

Một là, hiện nay pháp luật không có quy định cụ thể về thủ tục để tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý cấp quyền sử dụng cho tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng chỉ dẫn địa lý

Việc cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý là nội dung quan trọng của quy chế quản lý chỉ dẫn địa lý. Trên thực tế, để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý, tổ chức và cá nhân có nhu cầu phải làm hồ sơ đề nghị được cấp quyền (gồm đơn đề nghị và các giấy tờ khác theo yêu cầu) và gửi về cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý. Trên cơ sở hồ sơ đề nghị, cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý tiến hành thẩm định và quyết định việc cấp quyền hay không cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Tuy nhiên, không phải ở địa phương nào cũng đưa ra được quy chế về quản lý chỉ dẫn địa lý và thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý phù hợp, dẫn đến sự lúng túng cho cả phía cơ quan có thẩm quyền và tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng chỉ dẫn địa lý. Việc pháp luật không có quy định cụ thể về thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý dẫn đến sự không thống nhất giữa các địa phương khi đưa ra quy định về hoạt động cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Mỗi địa phương, khu vực có quy định khác nhau về hoạt động cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý.

Hai là, pháp luật chưa có quy định về điều kiện để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý

Việc quy định rõ các điều kiện sử dụng chỉ dẫn địa lý là cơ sở cho việc cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Căn cứ vào hồ sơ đề nghị được cấp quyền sử dụng và các điều kiện sử dụng chỉ dẫn địa lý, cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý sẽ xem xét để trao quyền sử dụng cho các tổ chức, cá nhân đủ điều kiện. Trường hợp xây dựng quy chế quản lý trực tiếp cho từng chỉ dẫn địa lý thì các điều kiện sử dụng sẽ được quy định chi tiết hơn so với trường hợp xây dựng quy chế quản lý chung cho tất cả các chỉ dẫn địa lý của địa phương. Trên thực tế, quy chế quản lý chỉ dẫn địa lý do các tổ chức quản lý xây dựng đều đưa ra điều kiện để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Một số điều kiện tối thiểu: (i) Được thành lập hợp pháp (nếu là tổ chức); (ii) Có hoạt động sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý thuộc khu vực địa lý mang chỉ dẫn địa lý; (iii) Sản phẩm đáp ứng điều kiện bảo hộ; (iv) Có hồ sơ đề nghị trao quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Một số quy chế riêng có thể có quy định trực tiếp các điều kiện liên quan đến việc sản xuất, đóng gói, kinh doanh sản phẩm như: Điều kiện về nguyên vật liệu; điều kiện về việc thực hiện các quy trình kỹ thuật cần có; điều kiện về việc tuân thủ các quy định về việc sử dụng tem, nhãn sản phẩm; điều kiện về tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm (đối với một số sản phẩm thực phẩm).

Tuy nhiên, mỗi tổ chức quản lý cũng vẫn đưa ra những điều kiện khác nhau để tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Chẳng hạn, trong quy chế về quản lý chỉ dẫn địa lý đối với nhãn lồng Hưng Yên và cà phê nhân Robusta Buôn Ma Thuột đều cho phép người kinh doanh (không sản xuất sản phẩm) có thể được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý, tuy nhiên, điều kiện để được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cho hai đối tượng này có điểm khác nhau. Đối với tổ chức, cá nhân chỉ hoạt đông thương mại không tổ chức sản xuất, thì trong hồ sơ phải có văn bản liên kết hoặc hợp đồng mua sản phẩm với các tổ chức, cá nhân sản xuất nhãn đã được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Hưng Yên” dùng cho sản phẩm nhãn lồng. Trong khi đó, tổ chức, cá nhân kinh doanh cà phê Buôn Ma Thuột không cần tài liệu này trong hồ sơ xin cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý[5].

Pháp luật hiện hành không có bất kỳ quy định nào liên quan từ cấp quyền sử dụng, kiểm soát chất lượng hàng hóa cũng như quy hoạch vùng địa lý bảo hộ… Cơ chế sử dụng địa lý do các địa phương quản lý tự quyết định, ban hành tùy thuộc vào từng địa phương, dẫn đến sự thiếu thống nhất.      

Ba là, bất cập trong quy định về ghi nhận các tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý trong văn bằng bảo hộ

Theo Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), khi một chỉ dẫn địa lý được bảo hộ theo EVFTA (các chỉ dẫn địa lý trong Danh mục), thì việc sử dụng hợp pháp chỉ dẫn địa lý đó không phụ thuộc vào việc đăng ký người sử dụng hoặc nộp thêm bất kỳ khoản phí nào[6]. Có thể hiểu, các tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động sản xuất sản phẩm thì có quyền sử dụng không phụ thuộc vào việc đăng ký người sử dụng và nộp phí. Pháp luật Việt Nam cũng không yêu cầu người sử dụng (các hiệp hội, tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý) nộp phí sử dụng chỉ dẫn địa lý. Tuy nhiên, khoản 2 Điều 92 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 quy định văn bằng bảo hộ ghi nhận các tổ chức cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Điều đó có nghĩa là đơn đăng ký chỉ dẫn địa lý phải liệt kê những người có quyền sử dụng và văn bằng bảo hộ phải được sửa đổi, bổ sung để ghi nhận thay đổi về người có quyền sử dụng về sau. Quy định này không bảo đảm cam kết trong EVFTA cũng như khả năng thực thi trong thực tế. Bởi vậy, trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2020 sửa đổi khoản 2 Điều 92 như sau: “Văn bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý ghi nhận tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý, chỉ dẫn địa lý được bảo hộ, tính chất đặc thù của sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý, tính chất đặc thù về điều kiện địa lý và khu vực địa lý mang chỉ dẫn địa lý”. Như vậy, quy định này đã loại yêu cầu ghi tên tổ chức, cá nhận được quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý là hoàn toàn hợp lý.

1.3. Thực trạng pháp luật về quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý

Sử dụng, đưa đối tượng sở hữu công nghiệp vào khai thác để thu được các lợi ích từ chúng có thể được xem như một trong những quyền năng quan trọng nhất của chủ sở hữu đối tượng sở hữu công nghiệp. Tương tự, quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý là quyền đặc biệt quan trọng của chủ sở hữu chỉ dẫn địa lý. Các quốc gia hiện nay có quy định khác nhau về cơ chế bảo hộ đối với chỉ dẫn địa lý. Đối với những nước bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới hình thức nhãn hiệu tập thể và nhãn hiệu chứng nhận, việc sử dụng nhãn hiệu phải tuân theo Quy chế sử dụng nhãn hiệu và do chủ sở hữu nhãn hiệu kiểm soát. Chẳng hạn như Hoa Kỳ, là một thành viên của WTO và Hiệp định về các khía cạnh thương mai của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPs), Hoa Kỳ không có đạo luật hay cơ chế riêng về bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Nhưng Hoa Kỳ vẫn tuân thủ nghĩa vụ bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Cụ thể, Hoa Kỳ bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới dạng nhãn hiệu chứng nhận (“certification mark” hay “certification trademark”)[7]. Theo Đạo luật Lanham Act năm 1946 khẳng định quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý trong hoạt động thương mại, quyền này là quyền bất khả xâm phạm[8]. Đối với những nước bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới hình thức đăng ký, quyền và nghĩa vụ của người đó có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý theo quy định riêng của pháp luật về chỉ dẫn địa lý. Như vậy, các quốc gia đều công nhận quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý của những người được phép sử dụng thỏa mãn các điều kiện nhất định.

Trước khi có các quy định điều chỉnh đối với việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý trong Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, Nghị định số 54/2000/NĐ-CP ngày 03/10/2000 của Chính phủ về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với bí mật kinh doanh, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại và bảo hộ quyền chống cạnh tranh không lành mạnh liên quan tới sở hữu công nghiệp, công nhận quyền sử dụng chỉ bao gồm quyền gắn chỉ dẫn địa lý trên hàng hóa, bao bì hàng hóa, giấy tờ giao dịch nhằm mục đích mua bán hàng hóa và quảng cáo cho hàng hóa tương ứng[9]. Khoản 7 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 quy định các hành vi cụ thể được coi là sử dụng chỉ dẫn địa lý gồm: (i) Gắn chỉ dẫn địa lý được bảo hộ lên hàng hóa, bao bì hàng hóa, phương tiện kinh doanh, giấy tờ giao dịch trong hoạt động kinh doanh; (ii) Lưu thông, chào bán, quảng cáo nhằm để bán, tàng trữ để bán hàng hóa có mang chỉ dẫn địa lý được bảo hộ; (iii) Nhập khẩu hàng hóa có mang chỉ dẫn địa lý được bảo hộ. Như vậy, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 đã mở rộng các hành vi được coi là sử dụng chỉ dẫn địa lý, bao gồm cả hành vi gắn chỉ dẫn địa lý lên phương tiện kinh doanh, hành vi lưu thông, chào bán, tàng trữ, nhập khẩu hàng hóa mang chỉ dẫn địa lý.

Như vậy, trong thời gian chỉ dẫn địa lý đáp ứng điều kiện được bảo hộ, tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý trong hoạt động sản xuất kinh doanh của mình để hưởng lợi ích do chỉ dẫn địa lý mang lại. Điều này cũng đồng nghĩa với việc họ có quyền ngăn cấm bất kỳ ai sử dụng chỉ dẫn địa lý một cách bất hợp pháp[10]. Mọi người trong xã hội đều có nghĩa vụ phải tôn trọng, không được có các hành vi cản trở hoặc xâm phạm khi tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý thực hiện quyền sử dụng của mình.

Quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý có một điểm khác biệt so với quyền sử dụng các đối tượng sở hữu công nghiệp khác (trừ tên thương mại) đó là quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý không được chuyển giao[11]. Do đặc trưng của đối tượng quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý là mối liên hệ mật thiết với khu vực địa lý mà hàng hóa và dịch vụ được sản xuất ra mang đặc trưng địa lý ở khu vực đó (tính lãnh thổ) cho nên quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý không được phép chuyển giao cho bất kỳ chủ thể nào khác. Đây chính là một đặc trưng riêng biệt về nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý.

Tuy nhiên, với hành vi sử dụng chỉ dẫn địa lý trong quy định tại khoản 1 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 còn chưa bao quát được đầy đủ hành vi sử dụng chỉ dẫn địa lý trong thực tế, cụ thể là hành vi bán và vận chuyển sản phẩm gắn chỉ dẫn địa lý là hành vi phổ biến được thực hiện bởi các tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm. Điểm b khoản 1 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 có đề cập đến hành vi “lưu thông” ở đây chỉ có thể được hiểu là “di chuyển, thông suốt không bị ứ đọng, ngưng trệ”[12] hay “chảy suốt, đi suốt không bị vướng”[13]. Như vậy, hành vi “lưu thông” không được coi là bao hàm hoạt động mua bán các hàng hóa có gắn chỉ dẫn địa lý.

2. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật

Từ những phân tích về một số quy định về quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý trong Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, tác giả đề xuất một số kiến nghị như sau:

Thứ nhất, bổ sung thêm đối tượng được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Hiện nay pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam chỉ quy định tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm có nguồn gốc chỉ dẫn địa lý ở khu vực tương ứng với chỉ dẫn địa lý. Tác giả kiến nghị pháp luật nên bổ sung thêm một số các đối tượng khác cũng nên có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý nếu đáp ứng được các điều kiện được quy định trong luật hoặc quy chế sử dụng chỉ dẫn địa lý do tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý ban hành, như tổ chức, cá nhân kinh doanh, khai thác sản phẩm trong khu vực sản xuất sản phẩm có chỉ dẫn địa lý được bảo hộ.

Thứ hai, cần bổ sung các quy định về thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý, điều kiện cấp quyền chỉ dẫn địa lý. Quy định cụ thể cho việc cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý sẽ tạo ra tính thống nhất và hiệu quả cho hoạt động quản lý và cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Khắc phục được sự lúng túng và khó khăn trong việc xin cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý của các tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm có nguồn gốc địa lý tại khu vực tương ứng với chỉ dẫn địa lý.

Thứ ba, bổ sung quy định về nghĩa vụ công khai danh sách các tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý bởi tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2020 nên bỏ yêu cầu ghi danh các tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý trong văn bằng bảo hộ. Tuy nhiên, việc bỏ ghi danh này sẽ khó khăn cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền cũng như người tiêu dùng khó xác định được các tổ chức, cá nhân cung cấp sản phẩm đạt tiêu chuẩn được gắn chỉ dẫn địa lý. Thay vào đó, nên có một quy định về nghĩa vụ công khai danh sách các tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Quy định này sẽ bảo đảm sự ổn định cho văn bằng bảo hộ, không phải tiến hành thay đổi thường xuyên nhưng vẫn bảo đảm sự minh bạch, công khai về các tổ chức, cá nhân có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý.

Thứ tư, bổ sung thêm hành vi “bán” sản phẩm gắn chỉ dẫn địa lý trong quy định tại khoản 7 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005.

Trong Điều 21 Nghị định 103/2006/NĐ-CP ngày 22/9/2006 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về sở hữu công nghiệp quy định: “Hành vi lưu thông sản phẩm được hiểu bao gồm cả hành vi bán, trưng bày để bán, vận chuyển sản phẩm”. Bên cạnh đó Điều 18.77.2 của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) có quy định phải xử lý hình sự đối với hành vi nhập khẩu hoặc xuất khẩu hàng hóa giả mạo nhãn hiệu (hoặc có thể thực hiện cam kết thông qua việc xử lý hành vi phân phối hoặc bán hàng hóa giả mạo nhãn hiệu) ở quy mô thương mại. Vì vậy, để bảo đảm thực hiện cam kết trong CPTPP trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2020 có kiến nghị sửa đổi điểm b khoản 5 Điều 124 (Sử dụng nhãn hiệu) theo hướng thay hành vi “lưu thông” thành các hành vi “bán, trưng bày để bán, vận chuyển”. Bởi vậy, để bảo đảm tính đồng nhất, cần thiết sửa đổi điểm b khoản 7 Điều 124 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 theo hướng thay hành vi “lưu thông” thành các hành vi “bán, trưng bày để bán, vận chuyển”, cụ thể như sau: “b) Bán, chào bán, quảng cáo để bán, trưng bày để bán, tàng trữ để bán, vận chuyển hàng hóa mang chỉ dẫn địa lý được bảo hộ”. Quy định như vậy sẽ phù hợp với thực tiễn và tuân thủ cam kết trong CPTPP.