Đổi mới chính sách tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp thuộc trung ương đoàn

Viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn là viên chức được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn. Đội ngũ viên chức này là nguồn lực chủ yếu, trực tiếp nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng những vấn đề cơ bản liên quan đến công tác thanh niên, công tác xã hội, giáo dục về đạo đức, lối sống cho giới  trẻ… cung cấp luận cứ khoa học cho Đoàn và Nhà nước trong việc hoạch định đường lối, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển nhanh và bền vững đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Do các lĩnh vực hoạt động của viên chức trong đơn vị sự nghiệp thuộc Trung ương Đoàn đa dạng, đòi hỏi phải có chính sách tuyển dụng phù hợp. Tuy nhiên, việc áp dụng chính sách tuyển dụng như hiện nay là rất khó thu hút người có tài năng vào làm việc. Bài viết này điểm lại thực trạng và đề xuất kiến nghị về chính sách tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn.

1. Thực trạng chính sách tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn

Đổi mới chính sách tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn đã được bàn từ nhiều năm năm nay. Kể từ năm 2010 khi Luật Viên chức được ban hành đã đưa ra các quy định cụ thể và khắc phục những hạn chế trước đó về tuyển dụng và sử dụng viên chức, các đơn vị sự nghiệp thuộc Trung ương Đoàn đã áp dụng Nghị định số 29/2012/NĐ-CP ngày 12/4/2012 của Chính phủ về tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức và Thông tư số 15/2012/TT-BNV ngày 25/12/2012 của Bộ Nội vụ về tuyển dụng, ký kết hợp đồng làm việc và đền bù chi phí đào tạo, bồi dưỡng đối với viên chức. Việc tuyển dụng viên chức được thực hiện theo cả 2 hình thức thi tuyển và xét tuyển. Hiện nay, việc tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp thuộc Trung ương Đoàn vẫn chủ yếu do cơ quan quản lý thuộc Trung ương Đoàn thực hiện mà chưa có sự phân cấp mạnh mẽ như quy định về trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Hàng năm, các đơn vị sự nghiệp đăng ký nhu cầu tuyển dụng trên cơ sở cân đối chỉ tiêu biên chế được định biên hoặc đề xuất biên chế mới về cơ quan chủ quản (Trung ương Đoàn) để tổng hợp và tổ chức thi tuyển chung. Việc xét tuyển chỉ được áp dụng đối với viên chức có trình độ chuyên môn cao (có học hàm, học vị) hoặc viên chức vùng khó khăn (vùng miền núi, hải đảo), nhưng cũng do đơn vị chủ quản thành lập hội đồng xét tuyển. Điều này trên thực tế đã cho thấy việc áp dụng pháp luật quy định về trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sự nghiệp khoa học, công nghệ công lập tại các bộ, ngành chưa triệt để. Tuy nhiên, để tình trạng như vậy tồn tại cũng một phần do cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo quy định pháp luật hiện nay còn nhiều bất cập, vướng mắc, thiếu đồng bộ, cần được tháo gỡ ngay từ chính các cơ quan Trung ương Đoàn và Bộ Nội vụ để việc áp dụng và thực hiện quy định tự chủ, tự chịu trách nhiệm được thực chất hơn.

Việc tuyển dụng viên chức được thực hiện theo các quy định chung, nhưng cũng có nơi áp dụng cả các quy định riêng trong quá trình tuyển dụng viên chức cho phù hợp với đặc điểm tình hình của từng loại đơn vị như xuất bản, báo chí, đào tạo, hoặc ở các trung tâm. Nhìn chung, việc tổ chức thi tuyển và xét tuyển đều được thực hiện theo đúng quy định. Công tác chuẩn bị, ôn tập, ra đề, coi thi, chấm thi đã được tổ chức chu đáo, an toàn, nghiêm túc, đảm bảo chính xác, công bằng cho mọi đối tượng tham gia dự tuyển. Bên cạnh đó, trong quá trình tổ chức xét tuyển, các Hội đồng tuyển dụng của các đơn vị sự nghiệp công lập đều tổ chức phỏng vấn, tìm hiểu thêm về tác phong, kỹ năng giao tiếp, hiểu biết xã hội, ứng xử thực tế để có thêm căn cứ khi xem xét, lựa chọn ứng viên. Các chính sách ưu tiên cũng đã được các cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện theo quy định của pháp luật. Việc thực hiện chính sách ưu tiên trong tuyển dụng là rất phù hợp và cần thiết, đặc biệt là các trường hợp dân tộc ít người, con gia đình chính sách... Với những người có năng khiếu, tài năng phù hợp với các công việc đặc thù của các ngành nghề thuộc lĩnh vực chuyên môn liên quan cũng cần có những chính sách ưu đãi, đặc cách trong tuyển dụng để thu hút người tài vào làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Với những chính sách ưu tiên theo quy định, việc lựa chọn đội ngũ viên chức có năng lực chuyên môn, có thực tài... cũng được đảm bảo hơn. Ngoài việc tuân thủ các quy định, chính sách chung của Nhà nước, một số cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập đã thực hiện một số cơ chế riêng trong tuyển dụng viên chức như: Thực hiện tuyển dụng đặc cách đối với những người có trình độ tiến sĩ kinh tế và thạc sĩ; tuyển dụng viên chức bằng cách đánh giá năng lực thông qua phỏng vấn và giao việc; yêu cầu có thời gian thử việc hoặc cộng tác với đơn vị sự nghiệp công lập, qua đó lãnh đạo đơn vị sự nghiệp công lập có thể đánh giá được trình độ thực tế, năng lực và con người trước khi chính thức làm các thủ tục đề nghị cơ quan chủ quản xét tuyển. Về mục tiêu tuyển dụng viên chức là nhằm phục vụ cho nhu cầu công việc ở mỗi cơ quan và phần lớn viên chức được tuyển dụng đã đáp ứng được các yêu cầu công việc đặt ra, đảm bảo theo đúng yêu cầu với từng vị trí việc làm cần tuyển. Tuy nhiên, việc tuyển dụng còn gặp nhiều khó khăn do những nguyên nhân như sau:

 - Chưa xây dựng được tiêu chuẩn chức danh gắn với các vị trí việc làm nên chưa có tiêu chí ổn định để thực hiện công tác tuyển dụng.

- Việc tuyển dụng viên chức ở một vài đơn vị sự nghiệp công lập không được thực hiện thường xuyên, còn sử dụng nhiều lao động hợp đồng trong thời gian dài, ảnh hưởng đến các khâu khác của công tác cán bộ (như đào tạo, quy hoạch, bổ nhiệm cán bộ...). Có một số đơn vị sự nghiệp công lập đã được phê duyệt để thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo Nghị định số 16/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập, người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền chủ động trong sử dụng biên chế và tuyển dụng viên chức, tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, công tác tuyển dụng ở các đơn vị sự nghiệp công lập này chưa được thực hiện thường xuyên, ảnh hường đến quyền lợi của người lao động.

- Chưa thu hút được người có thực tài, đội ngũ viên chức được tuyển dụng chưa phát huy năng lực. Đặc biệt trong công tác nghiên cứu khoa học, thời gian phải từ 5 - 10 năm mới có thể đánh giá là người tuyển dụng có làm công tác nghiên cứu được không. Có những trường hợp đủ bằng cấp, điểm thi cao nhưng khi vào làm việc thì vẫn không đạt yêu cầu. Vấn đề sau tuyển dụng chưa được đảm bảo.

- Các cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập vẫn chưa được giao tự chủ trong việc thi tuyển viên chức nên việc tổ chức thi tuyển còn gặp khó khăn.

2. Một số kiến nghị hoàn thiện chính sách tuyển dụng viên chức trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương Đoàn

Thứ nhất, cần quy định chi tiết về vấn đề tuyển dụng trong Luật Viên chức, trên cơ sở đó đặt ra những tiêu chí trong việc xếp loại đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ và đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao quyền tự chủ. Với những đơn vị chưa được giao quyền tự chủ hoặc tự chủ một phần, cần sử dụng phần lớn ngân sách trong hoạt động thì phải tổ chức thi tuyển viên chức, việc đánh giá kết quả thi tuyển được thực hiện bởi một hội đồng độc lập nhằm đảm bảo sự khách quan, công bằng, minh bạch. Đối với những đơn vị đã giao quyền tự chủ được tự tổ chức xét tuyển nhưng phải có cơ chế kiểm soát nội bộ từ phía Hội đồng quản lý đối với hoạt động này. Tuy nhiên, việc lập kế hoạch tuyển dụng, xây dựng tiêu chí tuyển dụng cũng như việc xét tuyển cần phải có sự tham gia trực tiếp của người đứng đầu nhằm phù hợp với đặc thù tổ chức cũng như nhu cầu của chính cơ quan.

Thứ hai, cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện và đi vào thực thi, áp dụng các văn bản quy định về vị trí việc làm của viên chức tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Hệ thống chức danh nghề nghiệp và tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp phải được xây dựng một cách khoa học dựa trên yêu cầu về chuyên môn, năng lực của viên chức chứ không phải sự thay đổi tên gọi của ngạch viên chức hiện nay. Khi xây dựng tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp cần phải lấy ý kiến của những cơ sở đào tạo về chuyên môn và đơn vị sử dụng viên chức để những quy định này phù hợp với thực tế. Người đứng đầu cần nắm bắt rõ nội dung quy định chức danh, vị trí của từng loại viên chức hoạt động trong cơ quan, đơn vị nhằm thực hiện quyền và trách nhiệm quản lý, kiểm tra, giám sát một cách hiệu quả, hợp lý.

Thứ ba, cần trao quyền chủ động cho người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập trong tuyển dụng viên chức, khuyến khích họ có chính sách thu hút các “nhân tài tiềm năng”. Việc thông báo tuyển dụng cũng có thể được sử dụng bằng nhiều hình thức như thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, bảng tin của các cơ sở giáo dục, website của cơ quan, website tìm kiếm việc làm hay sự giới thiệu từ các chuyên gia.

Thứ tư, xây dựng mới quy định về thi hoặc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp đối với viên chức Trung ương Đoàn cần phải được tiến hành song song với xây dựng Bộ tiêu chuẩn nghiệp vụ các chức danh. Trong đó, quy định cụ thể, rõ ràng các điều kiện và tiêu chuẩn dự thi hoặc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp đối với từng loại viên chức. Việc thi hoặc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp của viên chức được thực hiện căn cứ vào số lượng vị trí việc làm và cơ cấu viên chức theo các chức danh của đơn vị sự nghiệp. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất để viên chức được thi hoặc xét thăng hạng lại nằm ở tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành và hiệu quả công việc. Điều này rất khó để có thể định lượng đối với tất cả các loại viên chức và áp dụng chung đối với tất cả các đơn vị sự nghiệp. Do đó, khi xem xét xây dựng Bộ tiêu chí, cần tính đến việc đề cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu các đơn vị sự nghiệ công lập trong việc đánh giá viên chức hàng năm. Kết quả đánh giá viên chức hàng năm sẽ là một căn cứ quan trọng trong việc xem xét quyết định để viên chức tham gia thi hoặc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp.

Thứ năm, ban hành các quy định về chính sách đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài; chú trọng xây dựng và hoàn thiện các quy định về công tác đào tạo, bồi dưỡng, đặc biệt chú trọng tự đào tạo theo nhu cầu của viên chức. Chương trình đào tạo, bồi dưỡng viên chức cần bố trí gắn với chức danh và công việc, tránh áp dụng những chương trình chung chung cho mọi viên chức. Với đặc thù của các đơn vị sự nghiệp thuộc Trung ương Đoàn là hoạt động nghiên cứu đào tạo, xuất bản, báo chí, khoa học, công nghệ nên việc đào tạo, bồi dưỡng là nhu cầu tự thân của mỗi viên chức trên bước đường sự nghiệp, nếu có sự định hướng và hỗ trợ của cơ quan thì kết quả đạt được sẽ rất thực chất, không rơi vào tình trạng đào tạo, bồi dưỡng chung chung hay tham gia đào tạo chỉ vì bằng cấp.

Để nâng cao hiệu quả công tác tuyển dụng viên chức đáp ứng ngay được nhu cầu công việc thì ngoài việc áp dụng hình thức thi tuyển cần ưu tiên tuyển dụng những người làm hợp đồng, hoặc có kinh nghiệm công tác trong ngành, lĩnh vực cần tuyển dụng từ 5 năm trở lên, đáp ứng được ngay yêu cầu của vị trí việc làm cần tuyển dụng. Cần đổi mới cơ chế phối hợp giữa hội đồng tuyển dụng với thẩm quyền và trách nhiệm của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập trong quá trình tổ chức thực hiện tuyển dụng viên chức được chặt chẽ để công tác chuẩn bị, ôn tập, ra đề, coi thi, chấm thi được tổ chức chu đáo, an toàn, nghiêm túc, đảm bảo chính xác, công bằng cho mọi đối tượng tham gia dự tuyển và lựa chọn viên chức thực hiện công việc đúng với khả năng, trình độ, sở trường.

Công tác tuyển dụng viên chức là một nhiệm vụ rất quan trọng, cần xem xét và sàng lọc chất lượng của đội ngũ viên chức, không nên dựa vào xét bằng giỏi vì trong một vài năm qua thực tế số lượng viên chức có bằng giỏi đa phần được đào tạo tại các trường tư nhân, nhưng chất lượng lại rất thấp. Chọn được người có đủ năng lực, khả năng thực hiện công việc theo yêu cầu hiện tại và có khả năng đáp ứng được sự phát triển của tổ chức. Phải xây dựng cơ chế tuyển dụng viên chức theo vị trí việc làm; xây dựng hệ thống bản mô tả công việc phù hợp với từng vị trí việc làm của cơ quan, đổi mới nội dung và cách thức xét tuyển viên chức.