Hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp - Những thành tựu đạt được và định hướng trong kỷ nguyên mới

1. Những thành tựu đạt được trong công tác hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp của Bộ Tư pháp từ năm 2015 đến nay

1.1. Quan hệ hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp giữa Bộ Tư pháp với các quốc gia, vùng lãnh thổ và một số tổ chức trên thế giới

Dấu mốc đầu tiên trong quan hệ hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp với các đối tác là việc ký Hiệp định giữa Bộ Tư pháp Cộng hòa Dân chủ Đức và Ủy ban pháp chế Việt Nam vào ngày 15/12/1980 dưới sự ủy quyền của nguyên thủ hai quốc gia và sự phê chuẩn của Quốc hội. Trong giai đoạn 1980 - 2015, Bộ Tư pháp đã nỗ lực thiết lập và mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp với nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ và một số tổ chức, diễn đàn quốc tế, góp phần tích cực hỗ trợ cho việc nghiên cứu, xây dựng hệ thống pháp luật mới, phục vụ quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường, chuyển từ Nhà nước được tổ chức theo mô hình cũ sang Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN), thiết lập cơ sở pháp lý phục vụ việc xây dựng thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật. Kế thừa những kết quả đã đạt được, trong giai đoạn từ năm 2015 đến nay, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ban cán sự Đảng, Đảng ủy và Lãnh đạo Bộ, bám sát đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ của Đảng và Nhà nước, công tác hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp của Bộ Tư pháp đã phát triển lên tầm cao mới với nhiều thành tựu quan trọng trên cả ba bình diện song phương, khu vực và toàn cầu.

Thứ nhất, hợp tác song phương ngày càng được thúc đẩy mạnh mẽ và hiệu quả. Trong 10 năm qua, Bộ Tư pháp đã ký kết được 132 văn kiện hợp tác, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc thiết lập, tăng cường và mở rộng quan hệ hợp tác với các đối tác tại nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ. Trong đó, điểm nhấn quan trọng là đưa quan hệ hợp tác với các nước láng giềng ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả và thực chất hơn nổi bật là duy trì tốt cơ chế Hội nghị tư pháp các tỉnh có chung đường biên giới với Lào, Campuchia; đưa nội dung tăng cường hợp tác giữa Bộ Tư pháp Việt Nam - Trung Quốc vào tuyên bố chung giữa Tổng Bí thư hai nước và từ năm 2025 triển khai cơ chế hợp tác Hội nghị Tư pháp các tỉnh có chung đường biên giới Việt - Trung; phê duyệt và thực hiện hiệu quả dự án ODA hỗ trợ Học viện Tư pháp quốc gia Lào.

Quan hệ hợp tác giữa Bộ, ngành Tư pháp với các đối tác truyền thống, chiến lược, toàn diện tiếp tục được tăng cường, mở rộng với nhiều hoạt động hợp tác hiệu quả: thành lập và duy trì hoạt động của Tổ công tác hỗn hợp Việt Nam - Nga về các vấn đề pháp lý, tham dự Diễn đàn pháp luật quốc tế Saint-Peterburg thường niên; thắt chặt quan hệ hợp tác với Bộ Tư pháp Cu Ba thông qua trao đổi đoàn công tác cấp Lãnh đạo Bộ, xây dựng Dự án ODA của Chính phủ Việt Nam về tăng cường năng lực xây dựng và thực thi pháp luật hỗ trợ Bộ Tư pháp Cu Ba[1]; tăng cường hợp tác với Cộng hòa Liên bang Đức, ký kết và triển khai Chương trình hợp tác Đối thoại nhà nước pháp quyền với Bộ Tư pháp và bảo vệ người tiêu dùng (giai đoạn 3 năm/lần); duy trì quan hệ hợp tác thường xuyên, lâu dài với các đối tác Pháp[2]... Ngoài ra, Bộ Tư pháp không ngừng mở rộng thiết lập và tăng cường quan hệ hợp tác với các đối tác khác như Hàn Quốc, Canada, Azecbaijan, Italia, Algeria, Ấn Độ, Mông Cổ, Nam Phi, Australia,...

Thứ hai, hợp tác đa phương khu vực và toàn cầu được quan tâm đẩy mạnh theo phương châm chủ động, trách nhiệm và hiệu quả. Với vai trò là cơ quan đầu mối của Việt Nam trong hợp tác pháp luật và tư pháp ASEAN, Bộ Tư pháp đã tham gia tích cực, hiệu quả tại các kỳ Hội nghị Bộ trưởng Tư pháp ASEAN (ALAWMM), Hội nghị Quan chức Pháp luật cao cấp ASEAN (ASLOM), Hội nghị đặc biệt Bộ trưởng Tư pháp ASEAN - Nhật Bản, Phiên họp Bộ trưởng Tư pháp các nước ASEAN-G7; phối hợp với các bộ, ngành có liên quan triển khai thực hiện các sáng kiến, đề xuất về hợp tác pháp luật và tư pháp trong ASEAN đã được thông qua tại ASLOM và ALAWMM. Trong hợp tác với các thiết chế đa phương toàn cầu về pháp luật và tư pháp, Bộ Tư pháp đã chủ động nghiên cứu, đề xuất gia nhập, thực hiện tốt vai trò cơ quan đầu mối quốc gia, thực hiện nghĩa vụ thành viên và từng bước khai thác hiệu quả hoạt động hợp tác trong khuôn khổ Hội nghị La Hay về tư pháp quốc tế (HCCH)[3], Tổ chức quốc tế về Luật Phát triển (IDLO)[4], trong đó, Bộ Tư pháp đã cử thành công 01 đại diện tham gia vị trí thành viên Hội đồng tư vấn của IDLO từ năm 2021.

Thứ ba, trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành quốc gia có mức thu nhập trung bình, nguồn vốn ODA có xu hướng giảm, Bộ Tư pháp vẫn luôn chủ động vận động, đàm phán, ký kết và quản lý thực hiện hiệu quả nhiều chương trình, dự án, phi dự án hợp tác với JICA - Nhật Bản; Chính phủ Canada; USAID Hoa Kỳ, các cơ quan của Liên hợp quốc (UNDP, UNICEF, UNWOMEN, UNODC…), các tổ chức tài chính quốc tế và khu vực (WB, IFC…), Liên minh châu Âu (EU) nhằm tranh thủ nguồn lực và các hỗ trợ kỹ thuật của đối tác phục vụ thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của Bộ, ngành Tư pháp; đồng thời, hỗ trợ triển khai nhiệm vụ của một số cơ quan, tổ chức khác như: Bộ Công an, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, Văn phòng Chính phủ, Ban Nội chính Trung ương, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam, một số Sở Tư pháp địa phương…

Thứ tư, thực hiện tốt công tác đối ngoại nhân quyền trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao. Thay mặt Chính phủ bảo vệ thành công Báo cáo quốc gia chu kỳ 3 (năm 2019), chu kỳ 4 (năm 2025) của Việt Nam về tình hình thực thi Công ước về quyền dân sự - chính trị trước Hội đồng nhân quyền của Liên hợp quốc.

1.2. Về theo dõi, quản lý hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp trên phạm vi toàn quốc nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp của các bộ, ngành, địa phương

Cùng với việc tăng cường quan hệ hợp tác với các đối tác quốc tế, với tinh thần trách nhiệm và cố gắng không ngừng, Bộ Tư pháp đã hoàn thành ngày càng tốt các nhiệm vụ về theo dõi, quản lý hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp trên phạm vi toàn quốc nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp của các bộ, ngành, địa phương.

Ảnh do Vụ Hợp tác quốc tế cung cấp.

Thời gian qua, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Ban Nội chính Trung ương tổng kết, đánh giá 10 năm thực hiện Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 09/12/2009 của Ban Bí thư về hợp tác với nước ngoài về pháp luật, cải cách hành chính và cải cách tư pháp (Chỉ thị số 39-CT/TW) và tham mưu Ban Bí thư ban hành Kết luận số 73-KL/TW ngày 20/5/2020 của Ban Bí thư về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 39-CT/TW (Kết luận số 73-KL/TW), trong đó, xác định các định hướng, nhiệm vụ, giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động hợp tác với nước ngoài về pháp luật, cải cách hành chính và cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và hội nhập quốc tế trong tình hình mới. Triển khai thực hiện nhiệm vụ được giao tại Kết luận số 73-KL/TW, Bộ Tư pháp đã thực hiện nghiêm túc việc theo dõi, đôn đốc, kiểm tra tình hình thực hiện Chỉ thị số 39-CT/TW và Kết luận số 73-KL/TW, hằng năm, đều tổ chức các đoàn kiểm tra tình hình thực hiện tại một số bộ, ngành, địa phương.

Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp đã triển khai toàn diện, đồng bộ nhiệm vụ giúp Chính phủ quản lý nhà nước về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực pháp luật trong cả nước; tham mưu Chính phủ hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực này thông qua việc chủ trì xây dựng, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 113/2014/NĐ-CP ngày 26/11/2014 về quản lý hợp tác với nước ngoài về pháp luật và Nghị định số 26/2024/NĐ-CP ngày 01/3/2024 về quản lý hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp (thay thế Nghị định số 113/2014/NĐ-CP); duy trì hiệu quả hoạt động của Nhóm quan hệ đối tác pháp luật[5] để vận động, thu hút viện trợ trong lĩnh vực pháp luật, cải cách tư pháp với trọng tâm là tổ chức các diễn đàn pháp luật, các phiên đối thoại chính sách, pháp luật theo từng chủ đề nhằm chia sẻ thông tin về xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật, cải cách tư pháp, thúc đẩy các cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế, góp phần nâng cao hiệu quả công tác hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp, hỗ trợ tích cực cho quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nhìn lại chặng đường hơn 35 năm qua, đặc biệt, trong một thập kỷ gần đây, có thể khẳng định, quan hệ hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp của Bộ, ngành Tư pháp đã có bước phát triển mạnh mẽ và hiệu quả. Thông qua các hoạt động hợp tác quốc tế, Bộ, ngành Tư pháp được tiếp cận nhiều cơ hội nghiên cứu, tiếp thu có chọn lọc tri thức, tinh hoa và kinh nghiệm quốc tế phù hợp với truyền thống, thực tiễn Việt Nam phục vụ quá trình xây dựng, hoàn thiện pháp luật, tổ chức thực thi pháp luật và cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu công cuộc đổi mới, phát triển đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đóng góp tích cực vào việc triển khai đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước.

2. Định hướng, giải pháp nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp của Bộ, ngành Tư pháp trong kỷ nguyên mới

Thứ nhất, phát huy vai trò trọng yếu, thường xuyên của công tác đối ngoại, hợp tác quốc tế phục vụ triển khai các nhiệm vụ chuyên môn của Bộ, ngành Tư pháp, nhất là các nhiệm vụ được giao tại bốn Nghị quyết “trụ cột”, bảo đảm đúng đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Trong đó, quan tâm hợp tác, huy động sự hỗ trợ, tài trợ của các đối tác quốc tế đối với các nội dung để hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, khả thi và bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm, nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ pháp luật và tư pháp; tận dụng hiệu quả, linh hoạt các lợi thế từ cam kết của các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Thứ hai, đẩy mạnh hơn nữa hợp tác song phương trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp, tiếp tục đưa quan hệ với các nước láng giềng, nước lớn, các đối tác truyền thống, quan trọng đi vào chiều sâu, thực chất, bền vững. Thực hiện hiệu quả các thỏa thuận hợp tác về pháp luật và tư pháp đã ký kết; chủ động nghiên cứu đề xuất ký kết các văn kiện hợp tác với các đối tác mới để tạo cơ sở pháp lý chính thức cho việc thúc đẩy hợp tác, hướng tới mục tiêu thiết lập quan hệ hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp với hầu hết các nước lớn, quan trọng, có quan hệ ngoại giao thân thiện với Việt Nam. Tiếp tục duy trì và nâng cao hiệu quả cơ chế Hội nghị tư pháp các tỉnh có chung đường biên giới giữa Việt Nam và các nước láng giềng (Lào, Campuchia, Trung Quốc); xây dựng và triển khai thực hiện thành công các dự án hỗ trợ Lào, Cu Ba về các nội dung pháp luật, tư pháp từ nguồn ODA của Chính phủ Việt Nam. Nghiên cứu đẩy mạnh chia sẻ kinh nghiệm cải cách pháp luật và tư pháp của Việt Nam với các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước trong khu vực Đông Nam Á và châu Phi. Xây dựng, phát triển mạng lưới chuyên gia pháp lý nước ngoài, gồm cả người Việt Nam ở nước ngoài để hỗ trợ nghiên cứu, tư vấn các vấn đề mới trong phát triển kinh tế - xã hội, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Thứ ba, thúc đẩy và nâng tầm hợp tác đa phương theo phương châm “chủ động tham gia, tích cực thúc đẩy các quan tâm, lợi ích của ta”. Chủ động nghiên cứu, đề xuất các sáng kiến hợp tác ASEAN trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp dài hạn, mang lại dấu ấn về những chủ đề mà Việt Nam có lợi ích cao và phù hợp với quan tâm chung của các nước ASEAN. Thực hiện tốt vai trò thành viên của các tổ chức quốc tế đa phương về pháp luật và tư pháp mà Việt Nam đã tham gia và Bộ Tư pháp được giao là cơ quan đầu mối quốc gia, trong đó có IDLO và HCCH; mở rộng quan hệ với các tổ chức, diễn đàn quốc tế đa phương về pháp luật và tư pháp khác, chủ động nghiên cứu, đề xuất khả năng gia nhập các tổ chức quốc tế đa phương về pháp luật và tư pháp phù hợp với chủ trương, chính sách và nhu cầu của Việt Nam. Chủ động, tích cực tham gia củng cố, xây dựng, định hình các cơ chế, nguyên tắc cơ bản, chuẩn mực hệ thống luật pháp quốc tế, cải tổ, đổi mới các định chế quản trị khu vực và toàn cầu. Nghiên cứu, tăng cường sự hiện diện của các chuyên gia Việt Nam trong các tổ chức pháp lý quốc tế và cơ quan tài phán quốc tế.

Thứ tư, tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp theo chỉ đạo của Đảng và quy định của pháp luật, trong đó, chú trọng công tác hướng dẫn, cho ý kiến, kiểm tra tình hình thực hiện của các cơ quan, tổ chức, địa phương. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, dự báo tình hình khu vực và thế giới tác động đến hoạt động hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp để kịp thời tham mưu các giải pháp, biện pháp ứng phó, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp của Bộ, ngành Tư pháp; nghiên cứu, đề xuất phương án và lộ trình phù hợp với bối cảnh nguồn vốn ODA ngày càng giảm và xu hướng chuyển đổi từ hợp tác phát triển sang quan hệ đối tác.

Thứ năm, nâng cao năng lực và bản lĩnh chính trị hội nhập quốc tế, trong đó, đề cao công tác chỉ đạo, điều hành sát sao, kịp thời của Đảng ủy, Lãnh đạo Bộ Tư pháp; phát huy hiệu quả vai trò của Vụ Hợp tác quốc tế trong điều phối công tác hợp tác quốc tế trong phạm vi Bộ, ngành Tư pháp; thực hiện cơ chế đặc biệt thu hút, xét tuyển, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực có trình độ, kinh nghiệm thực tiễn về hợp tác quốc tế về pháp luật, tạo chuyển biến căn bản về chất lượng nhân lực và năng lực hội nhập quốc tế của đội ngũ cán bộ, công chức Bộ Tư pháp, nhất là bộ phận trực tiếp làm công tác pháp luật quốc tế, hợp tác quốc tế, bảo đảm ngang tầm với trình độ khu vực. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nhất là đối với thế hệ trẻ, tạo ra “sức đề kháng” để ngăn ngừa mặt trái của hội nhập quốc tế.

Thời gian tới, với sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng của các cơ quan, tổ chức ở trung ương và địa phương, tinh thần trách nhiệm và ứng phó linh hoạt của từng cơ quan, công tác đối ngoại nói chung và hợp tác quốc tế về pháp luật và tư pháp nói riêng sẽ ngày càng phát triển, đóng góp hiệu quả, thiết thực vào công cuộc xây dựng hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, khả thi với cơ chế tổ chức thực hiện nghiêm minh, nhất quán, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân, mở đường cho kiến tạo phát triển, huy động mọi người dân và doanh nghiệp tham gia vào phát triển kinh tế - xã hội như mục tiêu được đặt ra trong Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và Nghị quyết số 66-NQ/TW./.

Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Tư pháp

[1]. Bộ Tư pháp đang khẩn trương hoàn tất các thủ tục pháp lý theo quy định của pháp luật Việt Nam để trình phê duyệt Dự án nhằm sớm đưa Dự án triển khai thực hiện trên thực tế.

[2]. Bộ Tư pháp, Tham Chính viện, Hội đồng Công chứng tối cao và Hội đồng Thừa phát lại.

[3]. Việt Nam chính thức trở thành thành viên từ ngày 10/4/2013.

[4]. Việt Nam chính thức trở thành thành viên từ ngày 29/11/2016.

[5]. Nhóm này được thành lập năm 2016.

(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật ấn phẩm đặc biệt “Ngành Tư pháp - Tự hào truyền thống, vững bước tương lai”)