Thành tựu và định hướng phát triển công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật, pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật, xử lý vi phạm hành chính và tổ chức thi hành pháp luật trong kỷ nguyên mới

1. Công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật và pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật

1.1. Những thành tựu nổi bật

- Công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) được tăng cường, thực hiện ngày càng hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm, linh hoạt, bám sát thực tiễn (thông qua việc tham mưu xây dựng, hoàn thiện thể chế; theo dõi, hướng dẫn, đôn đốc; tổ chức kiểm tra tình hình thực hiện; các hội nghị, hội thảo, tập huấn về chuyên môn, nghiệp vụ; tham mưu, đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thực hiện các giải pháp để khắc phục hạn chế, bất cập, nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện...). Hoạt động kiểm tra VBQPPL theo thẩm quyền của Bộ Tư pháp (trực tiếp là Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, nay là Cục Kiểm tra văn bản và Quản lý xử lý vi phạm hành chính) luôn được tập trung thực hiện kịp thời, hiệu quả, có hệ thống theo ngành, lĩnh vực, địa bàn, bám sát thực tiễn ban hành văn bản của các bộ, ngành, địa phương, phản ánh, kiến nghị của cơ quan, tổ chức, người dân; bảo đảm sự chủ động của Bộ Tư pháp trong phản ứng chính sách pháp luật, kịp thời phát hiện, kết luận, kiến nghị xử lý các văn bản có quy định trái pháp luật, không phù hợp. Qua đó, đã tạo chuyển biến tích cực, nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm, kỷ luật, kỷ cương của các cơ quan cấp bộ, chính quyền địa phương trong hoạt động xây dựng, ban hành và kiểm soát VBQPPL sau ban hành.

Trong công tác rà soát VBQPPL, thực hiện nhiệm vụ của Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ về rà soát VBQPPL[1] và Ban Chỉ đạo rà soát và tổ chức thực hiện việc xử lý vướng mắc trong hệ thống pháp luật (do Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban, Bộ Tư pháp là Cơ quan thường trực)[2], Bộ Tư pháp và các bộ, ngành, địa phương đã tích cực, khẩn trương triển khai có chất lượng, hiệu quả cao nhiều đợt rà soát tổng thể và rà soát chuyên sâu văn bản theo ngành, lĩnh vực[3] để phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước, bảo đảm triển khai thi hành hiệu quả các luật, bộ luật mới được Quốc hội thông qua. Kết quả rà soát, xử lý vướng mắc, bất cập trong hệ thống VBQPPL được Chính phủ, Quốc hội đánh giá cao và các cơ quan, tổ chức, nhân dân hoan nghênh, đánh giá tích cực[4]. Đặc biệt, kết quả rà soát VBQPPL dự kiến cần sửa đổi, bổ sung theo định hướng sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013[5] có ý nghĩa rất quan trọng trong cuộc cách mạng sắp xếp tổ chức bộ máy, xây dựng mô hình chính quyền địa phương 02 cấp (cấp tỉnh, cấp xã).

Trên cơ sở công tác rà soát VBQPPL, từ năm 2013 đến nay, các bộ, ngành, địa phương đã tổ chức thực hiện 03 kỳ hệ thống hóa VBQPPL thống nhất trong cả nước theo quy định, góp phần bảo đảm công khai, minh bạch, dễ tiếp cận của hệ thống pháp luật[6]. Nhằm thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi để các cá nhân, tổ chức, cơ quan phản ánh, kiến nghị kịp thời, nhanh chóng và giám sát quá trình tiếp nhận, xử lý các quy định pháp luật có mâu thuẫn, chồng chéo, không còn phù hợp, đầu năm 2025, Bộ Tư pháp đã phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Ứng dụng công nghệ số trong việc tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về VBQPPL”; trên cơ sở đó, đã xây dựng, đưa vào vận hành “Hệ thống thông tin tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về VBQPPL” tại Cổng pháp luật quốc gia[7].

- Trong công tác pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật, với sự phối hợp của Bộ Tư pháp, các bộ, ngành đã thực hiện pháp điển các đề mục của Bộ pháp điển bảo đảm chất lượng, hiệu quả, đúng tiến độ, lộ trình theo Quyết định số 1267/QĐ-TTg ngày 29/7/2014 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án xây dựng Bộ pháp điển, đồng thời, tích cực tổ chức các hội nghị, hội thảo tuyên truyền, giới thiệu, hướng dẫn khai thác và sử dụng Bộ pháp điển đến người dân, cơ quan, tổ chức trong việc tra cứu, tìm kiếm các quy định pháp luật. Đến cuối năm 2022, Bộ pháp điển cơ bản đã hoàn thành xây dựng, vượt tiến độ 01 năm so với thời hạn đề ra. Ngày 05/11/2024, Bộ Tư pháp đã tổ chức Lễ công bố Bộ pháp điển Việt Nam. Với việc tập hợp, sắp xếp, cập nhật chính xác, khoa học, kịp thời các VBQPPL đang còn hiệu lực do các cơ quan nhà nước ở trung ương ban hành và truyền tải trên môi trường điện tử, Bộ pháp điển đã tạo nên kênh thông tin, nguồn dữ liệu VBQPPL của Nhà nước có độ chính xác, tin cậy cao, tạo sự tiện ích, thuận lợi, hiệu quả nhất cho các cơ quan, tổ chức và người dân trong tiếp cận, quản lý, tra cứu, áp dụng các quy định của pháp luật. Để phát huy giá trị sử dụng của Bộ pháp điển, Bộ Tư pháp đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và triển khai Đề án “Nâng cao chất lượng và hiệu quả khai thác, sử dụng Bộ pháp điển”[8].

Kết quả thực hiện các công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL và pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật đã và đang có vai trò, tác dụng quan trọng, tích cực trong việc bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, minh bạch, dễ tiếp cận, sử dụng của hệ thống pháp luật; nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thi hành pháp luật để phục vụ sự phát triển, nâng cao niềm tin của Nhân dân vào công tác quản lý của Nhà nước, đáp ứng yêu cầu xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo phát triển, phục vụ, hành động vì người dân, doanh nghiệp.

1.2. Định hướng phát triển công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật và pháp điển quy phạm pháp luật trong kỷ nguyên mới

Thứ nhất, tiếp tục nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương về vai trò, vị trí của công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL; gắn kết chặt chẽ giữa công tác này với việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật theo tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới (Nghị quyết số 66-NQ/TW). Theo đó, cần tăng cường, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, “phát huy cao độ tinh thần phục vụ Nhân dân, tư duy kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung của đội ngũ cán bộ công chức, viên chức”[9], của các cơ quan về kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL, từ đó, tạo cơ sở để có sự quan tâm đầu tư thỏa đáng cho công tác này. Bên cạnh đó, việc xác định và thực hiện đầy đủ thẩm quyền, trách nhiệm của từng cơ quan đối với công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL thuộc phạm vi quản lý cũng là vấn đề quan trọng, bảo đảm thực hiện đầy đủ nguyên tắc trong hoạt động kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL. Công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL có mối quan hệ mật thiết, tác động trực tiếp đến công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật. Chính vì vậy, việc gắn kết công tác kiểm tra VBQPPL với xây dựng, hoàn thiện pháp luật là yêu cầu khách quan, giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả của các nhiệm vụ này trong giai đoạn hiện nay.

Thứ hai, tạo đột phá, tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân, kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; bảo đảm pháp luật được thực hiện công bằng, nghiêm minh, nhất quán, kịp thời, hiệu lực và hiệu quả. Theo đó, cần thực hiện thường xuyên việc kiểm tra, rà soát, hợp nhất, hệ thống hóa VBQPPL; đồng thời, tổ chức kiểm tra, rà soát văn bản có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên kiểm tra các lĩnh vực liên quan đến chuyển đổi xanh, kinh tế xanh, điều kiện đầu tư - kinh doanh, đất đai, quy hoạch, đầu tư, xây dựng... nhằm kịp thời phát hiện, xử lý các văn bản mâu thuẫn, chồng chéo hoặc không còn phù hợp trong các lĩnh vực này, từ đó, tháo gỡ “điểm nghẽn”, bất cập có nguyên nhân từ pháp luật, tạo môi trường pháp lý trong sạch, lành mạnh, hiện đại, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Ảnh do Cục Kiểm tra văn bản và Quản lý xử lý vi phạm hành chính, Bộ Tư pháp cung cấp.

Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện, nâng cao chất lượng Bộ pháp điển, bảo đảm pháp điển đầy đủ, kịp thời từng đề mục, từng quy phạm pháp luật; hoàn thiện cấu trúc Bộ pháp điển bảo đảm logic, hợp lý và khoa học; đáp ứng tốt nhu cầu khai thác, sử dụng pháp luật của các tổ chức, cá nhân. Bên cạnh đó, tiếp tục phát huy hiệu quả sử dụng Bộ pháp điển trong thực tiễn, đưa Bộ pháp điển thực sự đi vào cuộc sống, trở thành công cụ pháp lý hữu ích cho cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân; gắn kết công tác pháp điển với các hoạt động xây dựng, thi hành và áp dụng pháp luật.

Thứ tư, tiếp tục hoàn thiện thể chế, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số vào quá trình thực hiện kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa VBQPPL, pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật. Triển khai ngay Đề án ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác xây dựng, kiểm tra và rà soát VBQPPL theo chỉ đạo tại Nghị quyết số 66-NQ/TW; ứng dụng có hiệu quả phần mềm Trợ lý ảo hỗ trợ thực hiện rà soát VBQPPL. Tăng cường đối thoại, tiếp nhận, lắng nghe phản ánh, kiến nghị, giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc về pháp lý của cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, địa phương, theo đó, khai thác, triển khai có hiệu quả Hệ thống ứng dụng tiếp nhận và xử lý phản ánh kiến nghị về VBQPPL tạo tiền đề thực hiện kiểm tra, rà soát VBQPPL hiệu quả, bám sát yêu cầu thực tiễn.

Nâng cấp, phát triển Bộ pháp điển điện tử theo hướng thân thiện, thông minh, tương tác cao; tăng cường tích hợp, liên thông giữa Bộ pháp điển điện tử với Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật và các hệ thống khác trong quá trình xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số; nghiên cứu xây dựng Bộ pháp điển trong bối cảnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ thông tin trong tổng thể của việc nghiên cứu, xây dựng Cơ sở dữ liệu lớn về pháp luật.

2. Công tác xử lý vi phạm hành chính

2.1. Những thành tựu nổi bật

Thứ nhất, về xây dựng và hoàn thiện thể chế về xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC). Năm 2012, Luật Xử lý vi phạm hành chính lần đầu tiên được Quốc hội thông qua tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác XLVPHC. Tiếp đó, năm 2020, năm 2025 Luật Xử lý vi phạm hành chính tiếp tục được sửa đổi, bổ sung góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Cùng với đó, các văn bản quy định chi tiết Luật này được ban hành, sửa đổi, bổ sung đã tạo nên khung pháp lý tương đối toàn diện, thống nhất, điều chỉnh các hành vi vi phạm và chế tài xử lý tương ứng trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đồng thời, nhiều quy định mới đã được bổ sung nhằm khắc phục “khoảng trống” pháp lý, đặc biệt, trong các lĩnh vực phát sinh nhiều vi phạm như môi trường, giao thông đường bộ, đất đai… Đặc biệt, đã có sự chuyển biến tích cực trong việc thể chế hóa chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước về cải cách hành chính, chuyển đổi số trong XLVPHC đó là ghi nhận việc lập và gửi biên bản vi phạm hành chính bằng phương thức điện tử. Đây là cơ sở để các bộ, ngành, địa phương triển khai mạnh mẽ ứng dụng công nghệ thông tin, góp phần giảm thiểu thủ tục hành chính rườm rà, nâng cao tính minh bạch, kịp thời và hiệu quả trong xử lý vi phạm.

Thứ hai, về công tác kiểm tra thi hành pháp luật về XLVPHC. Sau khi Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 được ban hành, công tác kiểm tra thi hành pháp luật về XLVPHC được Bộ Tư pháp đẩy mạnh và ngày càng được thực hiện bài bản, đặc biệt, từ khi Chính phủ ban hành Nghị định số 19/2020/NĐ-CP ngày 12/02/2020 về kiểm tra, xử lý kỷ luật trong thi hành pháp luật về XLVPHC. Trong 10 năm trở lại đây, Bộ Tư pháp đã triển khai nhiều cuộc kiểm tra định kỳ, chuyên đề trong thi hành pháp luật về XLVPHC.

Thứ ba, chú trọng hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đủ phẩm chất, năng lực trong thực thi pháp luật về XLVPHC.

2.2. Những thách thức đặt ra trong kỷ nguyên mới

Thứ nhất, thách thức từ chuyển đổi số và công nghệ số. Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý hành chính nói chung và XLVPHC nói riêng là xu thế tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả, minh bạch và hiện đại hóa hoạt động quản lý nhà nước. Trước xu thế đó, pháp luật về XLVPHC cần tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, khắc phục một số bất cập phát sinh có thể làm chậm quá trình số hóa hoạt động XLVPHC và ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước trong giai đoạn hiện nay.

Thứ hai, phức tạp hóa các hành vi vi phạm trong bối cảnh mới. Trong bối cảnh các mô hình kinh doanh mới, nền kinh tế số và không gian mạng phát triển nhanh chóng, kéo theo sự xuất hiện của các hành vi vi phạm ngày càng tinh vi, ẩn danh và khó phát hiện. Các hành vi vi phạm không còn đơn lẻ, giản đơn như trước mà có xu hướng tổ chức theo chuỗi, liên kết đa ngành, có tính xuyên biên giới và được che giấu qua nhiều lớp công nghệ... Điều này đặt ra thách thức lớn cho các cơ quan chức năng trong việc phát hiện kịp thời, xác định hành vi, thu thập chứng cứ và ngăn chặn, xử lý hành vi vi phạm hành chính.

Thứ ba, áp lực bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, doanh nghiệp và yêu cầu về minh bạch, giải trình. Trong xã hội dân chủ và hội nhập quốc tế sâu, rộng, công dân ngày càng có nhận thức pháp lý cao, yêu cầu về sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong mọi quyết định hành chính. Điều này đòi hỏi người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính không chỉ tuân thủ đúng pháp luật mà còn phải chuẩn mực trong quá trình xử lý vi phạm, bảo đảm tối đa quyền con người, quyền cá nhân trong XLVPHC.

Thứ tư, năng lực cán bộ trong thi hành pháp luật về XLVPHC. Công tác XLVPHC đòi hỏi đội ngũ cán bộ có năng lực pháp lý, hiểu biết về quản trị công và khả năng ứng dụng công nghệ. Tuy nhiên, tại một số cơ quan, đơn vị và cấp cơ sở, nguồn nhân lực còn yếu, công chức kiêm nhiệm nhiều việc, dẫn đến tình trạng xử lý chậm và còn sai sót trong áp dụng pháp luật về XLVPHC hoặc có dấu hiệu bỏ lọt hành vi vi phạm.

Thứ năm, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức pháp luật về XLVPHC. Trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu hiện đại hóa nền hành chính, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật về XLVPHC (tổ chức thi hành, theo dõi, sơ kết, tổng kết việc thi hành VBQPPL, báo cáo, cung cấp thông tin về tổ chức thi hành, theo dõi việc thi hành VBQPPL) cần phải được cải cách và có bước tiến mạnh mẽ để đạt được mục tiêu, đáp ứng yêu cầu đổi mới.

2.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xử lý vi phạm hành chính trong kỷ nguyên mới

Để bảo đảm tính hiệu quả, kịp thời và minh bạch hoạt động XLVPHC trong kỷ nguyên mới, cần triển khai đồng bộ bốn nhóm giải pháp trọng tâm sau:

Thứ nhất, kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng[10], bảo đảm công tác XLVPHC thực sự là công cụ điều chỉnh xã hội hiệu lực, hiệu quả, nhân văn, phục vụ phát triển bền vững đất nước trong kỷ nguyên mới. Đây là giải pháp nền tảng, tạo cơ sở pháp lý cho việc đổi mới toàn diện hoạt động XLVPHC.

Ngày 25/6/2025, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2025. Trong đó, một số quy định đã được sửa đổi, bổ sung theo hướng công nhận và chuẩn hóa giá trị pháp lý về xử phạt vi phạm hành chính trên môi trường điện tử như lập biên bản điện tử, sử dụng chữ ký số, chứng cứ điện tử, thông báo vi phạm và quyết định xử phạt qua môi trường điện tử… Bên cạnh đó, cần tiếp tục nghiên cứu hướng dẫn chi tiết quy trình thực hiện các thủ tục hành chính điện tử trong XLVPHC, sửa đổi, bổ sung các quy định về XLVPHC còn mâu thuẫn, chồng chéo hoặc thiếu tính khả thi để bảo đảm tính hợp pháp, thống nhất và khả thi trong thi hành, tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Thứ hai, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số trong công tác XLVPHC nhằm hiện đại hóa quy trình XLVPHC, nâng cao hiệu quả và hạn chế tiêu cực. Cần đẩy mạnh tiến độ xây dựng và đưa vào vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về XLVPHC, kết nối liên thông với các hệ thống dữ liệu khác như Cơ sở dữ liệu dân cư, đăng ký doanh nghiệp, đăng kiểm phương tiện, thông tin cư trú... Qua đó, giúp các cơ quan có thẩm quyền tra cứu, xác minh và xử lý vi phạm nhanh chóng, chính xác, tránh bỏ lọt hành vi vi phạm. Cùng với đó, cần từng bước nghiên cứu triển khai hệ thống xử phạt tự động trong các lĩnh vực có điều kiện như giao thông đường bộ, an ninh trật tự… thông qua các thiết bị giám sát kỹ thuật cao (camera AI, cảm biến tự động, hệ thống đo lường thông minh) góp phần xây dựng nền hành chính số, minh bạch, hiệu quả và thân thiện với người dân.

Thứ ba, nâng cao năng lực, trình độ và đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thực thi pháp luật về XLVPHC để đáp ứng yêu cầu tổ chức thi hành pháp luật về XLVPHC trong giai đoạn mới. Đây là giải pháp “then chốt” nhằm bảo đảm tính nghiêm minh và hiệu lực của pháp luật hành chính. Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về pháp luật XLVPHC, kỹ năng nghiệp vụ và kỹ thuật số cho lực lượng trực tiếp thực hiện công vụ. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế đánh giá, kiểm tra, giám sát và xử lý trách nhiệm công vụ một cách khách quan, minh bạch, trên cơ sở dữ liệu số hóa về hiệu suất công việc.

Thứ tư, tăng cường sự tham gia của người dân, doanh nghiệp và xã hội trong giám sát và phản hồi về hoạt động XLVPHC bảo đảm tính công khai, minh bạch và đồng thuận xã hội trong thực thi pháp luật XLVPHC. Cần thiết lập các nền tảng số cho phép người dân dễ dàng tiếp cận thông tin pháp luật, tra cứu tình trạng xử lý vi phạm, gửi phản ánh kiến nghị hoặc góp ý chính sách liên quan đến XLVPHC. Đồng thời, khuyến khích các mô hình xã hội hóa trong phát hiện và giám sát hành vi vi phạm thông qua ứng dụng công nghệ (như app phản ánh vi phạm, cổng dịch vụ công...). Tăng cường truyền thông pháp luật bằng hình thức trực quan, sinh động trên mạng xã hội để nâng cao nhận thức pháp lý của người dân, góp phần phòng ngừa vi phạm hành chính và xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật.

3. Công tác tổ chức thi hành pháp luật

3.1. Quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật trong kỷ nguyên mới

Để nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật, gắn kết chặt chẽ giữa thi hành pháp luật với xây dựng pháp luật, Đảng và Nhà nước đã đề ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp như: “Tăng cường tổ chức thi hành pháp luật, bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm minh, thống nhất; đề cao vai trò, trách nhiệm của các cơ quan trong hệ thống chính trị, trước hết là của các cơ quan hành chính nhà nước và người đứng đầu”; “đổi mới cơ chế thi hành pháp luật, gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng pháp luật với thực hiện pháp luật, bảo đảm pháp luật được thực hiện công bằng, nghiêm minh, nhất quán, kịp thời, hiệu lực, hiệu quả”[11]; “hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, hiệu quả, bảo đảm yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững”[12]; “gắn kết chặt chẽ giữa công tác xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật. Xây dựng cơ chế thường xuyên đánh giá hiệu quả thực thi của VBQPPL sau ban hành để kịp thời nhận diện, xử lý có hiệu quả những mâu thuẫn, chồng chéo, bất cập, những “điểm nghẽn” có nguyên nhân từ quy định của pháp luật”; “nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng và thi hành pháp luật”[13]; giao “Bộ trưởng Bộ Tư pháp phối hợp với cơ quan, chủ trì nghiên cứu đổi mới và hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, bảo đảm chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả. Tập trung nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện thể chế về ban hành VBQPPL, bảo đảm gắn kết công tác xây dựng pháp luật với thi hành pháp luật, nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật”[14]...

Để thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng về tổ chức thi hành pháp luật nghiêm minh, hiệu quả, gắn với xây dựng pháp luật, ngày 19/02/2025, tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội đã thông qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/4/2025[15] (thay thế Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2020). Theo đó, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 bổ sung quy định về tổ chức thi hành VBQPPL, trong đó, quy định cụ thể các nội dung tổ chức thi hành, trách nhiệm tổ chức thi hành VBQPPL gắn với nguồn lực trong tổ chức thi hành.

3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật trong kỷ nguyên mới

Để góp phần nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật cần thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thi hành pháp luật. Các cấp ủy Đảng cần thường xuyên kiểm tra, giám sát công tác tổ chức thi hành pháp luật. Mỗi cán bộ, đảng viên phải gương mẫu, đi đầu trong chấp hành và tuân thủ pháp luật, lan tỏa tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Thực hiện nghiêm kỷ cương, kỷ luật, các quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm” trong thi hành pháp luật[16]. Người đứng đầu của cơ quan, tổ chức chịu trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo, tổ chức thực hiện các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước trong tổ chức thi hành VBQPPL.

Thứ hai, chú trọng công tác giải thích pháp luật, thực hiện hướng dẫn áp dụng VBQPPL bằng văn bản hành chính, bảo đảm các cơ quan, tổ chức hiểu đúng và thống nhất quy định trong VBQPPL, đồng thời, thông qua công tác hướng dẫn áp dụng VBQPPL giúp xử lý nhanh các vấn đề thực tiễn và không tốn kém chi phí, nhân lực để sửa đổi, bổ sung VBQPPL. Bên cạnh đó, các cơ quan cần đa dạng hóa phương thức truyền thông chính sách, phổ biến, giáo dục pháp luật trên hệ thống phát thanh, truyền hình; ưu tiên những nội dung quan trọng được phát trên khung giờ thu hút đông khán, thính giả trên hệ thống phát thanh, truyền hình quốc gia.

Thứ ba, thường xuyên kiểm tra, rà soát, hợp nhất, hệ thống hóa VBQPPL, đánh giá hiệu quả của pháp luật sau ban hành như: kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm công tác tổ chức thi hành pháp luật nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm trong tổ chức thi hành pháp luật; tăng cường các hoạt động điều tra, khảo sát; nghiên cứu xây dựng tiêu chí đánh giá hiệu quả của pháp luật sau ban hành. Tổ chức sơ kết, tổng kết, đánh giá sâu sắc, toàn diện thực trạng pháp luật về tổ chức thi hành pháp luật phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW: “Tăng cường tổng kết thực tiễn, nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện hệ thống lý luận về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”.

Thứ tư, nâng cao năng lực tổ chức thực thi chính sách, thực thi pháp luật của các cơ quan quản lý nhà nước và đội ngũ cán bộ, công chức. Phát huy, nêu cao tinh thần, trách nhiệm phục vụ Nhân dân, tư duy kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung trong đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, ngăn chặn, triệt để khắc phục tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, “đổ lỗi” cho hệ thống pháp luật để không thực hiện chức trách, nhiệm vụ trong một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức.

Tăng cường đối thoại, tiếp nhận, lắng nghe phản ánh, kiến nghị, giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc về pháp lý của cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, địa phương, đồng thời, triển khai và vận hành hiệu quả Hệ thống thông tin tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị về VBQPPL để kịp thời nhận diện, xử lý, tháo gỡ nhanh nhất những “điểm nghẽn” có nguyên nhân từ quy định của pháp luật.

Thứ năm, bảo đảm đầy đủ các điều kiện cho công tác tổ chức thi hành pháp luật, theo đó, tổ chức bộ máy, biên chế làm công tác tổ chức thi hành pháp luật cần được kiện toàn theo hướng củng cố, bảo đảm số lượng và chất lượng ở tất cả các cấp, các ngành từ trung ương đến địa phương. Bên cạnh đó, cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền phải bảo đảm cơ sở vật chất, bố trí kinh phí để tổ chức thi hành và theo dõi việc thi hành VBQPPL[17].

Như vậy, việc nâng cao hiệu quả công tác XLVPHC và tổ chức thi hành pháp luật không chỉ là yêu cầu nghiệp vụ mà còn là nhiệm vụ chính trị nhằm hiện thực hóa Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Trong bối cảnh mới, yêu cầu đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế, tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ, bảo đảm quyền con người là những yếu tố quyết định./.

Cục Kiểm tra văn bản và Quản lý xử lý vi phạm hành chính, Bộ Tư pháp

[1]. Thành lập theo Quyết định số 236/QĐ-TTg ngày 12/2/2020 của Thủ tướng Chính phủ.

[2]. Thành lập theo Quyết định số 603/QĐ-TTg ngày 08/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ; được sửa đổi, bổ sung tại Quyết định số 1512/QĐ-TTg ngày 04/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ.

[3]. Cụ thể, rà soát theo các lĩnh vực, các chuyên đề như: (i) Gia nhập thị trường; (ii) Thực hiện dự án đầu tư; (iii) Tài chính, thuế; (iv) Đất đai, tài nguyên, môi trường, xây dựng, kinh doanh bất động sản; (v) Lao động, việc làm và an sinh xã hội; (vi) Hợp đồng, giải quyết tranh chấp phát sinh trong kinh doanh, phá sản doanh nghiệp; (vii) Kiểm tra chuyên ngành; (viii) Bổ trợ tư pháp và tiếp cận pháp luật của doanh nghiệp; (ix) Quy định pháp luật bảo đảm đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; (x) Phân công, phân cấp, phân quyền, ủy quyền trong quản lý nhà nước về kinh tế; (xi) Nhà ở, kinh doanh bất động sản, quy hoạch đô thị; (xii) Rà soát, cho ý kiến độc lập đối với một số nội dung cụ thể liên quan đến các luật: Bộ luật Dân sự, Luật Dầu khí, Luật Thủy lợi; (xiii) Rà soát, cho ý kiến độc lập đối với một số nội dung cụ thể liên quan đến các luật: Luật Thuế giá trị gia tăng; Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp; Luật Phí và Lệ phí; Luật Ngân sách nhà nước; Luật Điện lực; (xiv) Rà soát, cho ý kiến độc lập đối với các nội dung cụ thể liên quan đến các luật: Luật Hợp tác xã, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), Luật Doanh nghiệp, Luật Quy hoạch; (xv) Đấu giá tài sản; (xvi) Rà soát, đề xuất xử lý VBQPPL phục vụ triển khai Đề án “Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030”; (xvii) Rà soát, cho ý kiến độc lập về phương án xử lý đối với việc thực thi các Nghị quyết đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến quản lý dân cư theo phạm vi quản lý của từng bộ, ngành; (xviii) Rà soát hệ thống VBQPPL và nghiên cứu, xem xét, xử lý kết quả rà soát hệ thống VBQPPL theo Nghị quyết số 101/2023/QH15 ngày 24/6/2023 kỳ họp thứ 5 và Nghị quyết số 110/2023/QH15 ngày 29/11/2023 kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV; (xix) Rà soát hệ thống VBQPPL chịu sự tác động của việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước để kịp thời trình Quốc hội tại Kỳ họp bất thường vào tháng 02/2025…

[4]. Ví dụ: Báo cáo số 442/BC-CP ngày 01/10/2020 của Chính phủ về kết quả rà soát VBQPPL thuộc các lĩnh vực quản lý nhà nước; Báo cáo số 587/BC-CP của Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6 về kết quả rà soát hệ thống VBQPPL thực hiện Nghị quyết số 101/2023/QH15 ngày 24/6/2023 Kỳ họp thứ 5 của Quốc hội khóa XV; Báo cáo kết quả rà soát khắc phục sơ hở, bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật để phòng, chống tham nhũng, tiêu cực… Trên cơ sở kết quả rà soát của Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ về rà soát VBQPPL và các bộ, ngành đã thực hiện từ năm 2020 đến năm 2024, các bộ, ngành đã thực hiện và hoàn thành việc xử lý, tham mưu xử lý đối với 996 kiến nghị tại 345 văn bản; đang nghiên cứu, xử lý, tham mưu xử lý đối với các kiến nghị tại 240 văn bản.

[5]. Báo cáo số 167/BC-CP ngày 04/4/2025 của Chính phủ về kết quả rà soát VBQPPL dự kiến cần sửa đổi, bổ sung theo định hướng sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.

[6]. Kỳ thứ 1, hệ thống các văn bản ban hành tính đến ngày 31/12/2013; kỳ thứ 2, hệ thống các văn bản ban hành từ ngày 01/01/2014 đến ngày 31/12/2018; kỳ thứ 3, hệ thống các văn bản ban hành từ ngày 01/01/2019 đến ngày 31/12/2023.

[7]. Hệ thống được khai trương và đưa vào vận hành từ ngày 31/5/2025.

[8]. Đề án được phê duyệt theo Quyết định số 143/QĐ-TTg ngày 02/02/2024 của Thủ tướng Chính phủ. Đề án xác định xây dựng Bộ pháp điển gắn với mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận theo Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết số 27-NQ/TW); tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện kỹ thuật pháp điển bảo đảm khoa học, lôgic, dễ khai thác, sử dụng, bảo đảm khả thi, phù hợp với thực trạng hệ thống VBQPPL và điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam; gắn việc nâng cao chất lượng Bộ pháp điển với Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng đến Chính phủ số, xã hội số trong bối cảnh toàn cầu hóa, số hóa hiện nay.

[9]. Nghị quyết số 66-NQ/TW.

[10]. Theo Nghị quyết số 66-NQ/TW, Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

[11]. Xem: Nghị quyết số 27-NQ/TW.

[12]. Kế hoạch số 11-KH/TW ngày 28/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

[13]. Xem: Nghị quyết số 66-NQ/TW.

[14]. Nghị quyết số 126/NQ-CP ngày 14/8/2023 của Chính phủ về một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật nhằm ngăn ngừa tham nhũng, lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ.

[15]. Được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 87/2025/QH15 ngày 25/6/2025 của Quốc hội.

[16]. Xem: Nghị quyết số 66-NQ/TW.

[17]. Xem: Mục III.3 Nghị quyết số 66-NQ/TW.

(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật ấn phẩm đặc biệt “Ngành Tư pháp - Tự hào truyền thống, vững bước tương lai”)