Đẩy mạnh xã hội hóa trong công tác trợ giúp pháp lý phù hợp với đặc thù từng vùng, miền, khu vực

Trợ giúp pháp lý cho người nghèo và các đối tượng chính sách là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước để thực hiện nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, góp phần bảo đảm công bằng xã hội. Thông qua hoạt động trợ giúp pháp lý, nhận thức của các cơ quan, tổ chức và người dân về mục tiêu, vị trí, vai trò, ý nghĩa của pháp luật được nâng lên. Mọi vấn đề, vụ việc có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của công dân phải được giải quyết trên cơ sở pháp luật và theo pháp luật. Trợ giúp pháp lý đang trở thành địa chỉ tin cậy để người dân tìm đến, tiếp cận và sử dụng pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi có vướng mắc hoặc muốn tìm hiểu về pháp luật; là chỗ dựa về mặt pháp lý cho các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan khi giải quyết vụ việc của công dân.

Ngày 10/5/2011 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 678/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 (Chiến lược). Mục tiêu của Chiến lược nhằm phát triển trợ giúp pháp lý ổn định, bền vững, cung ứng dịch vụ trợ giúp pháp lý kịp thời, đầy đủ, có chất lượng cho người dân thuộc diện được trợ giúp pháp lý trên cơ sở phát huy vai trò nòng cốt trong tổ chức thực hiện của Nhà nước, huy động triệt để sự tham gia của các nguồn lực xã hội, sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân, góp phần bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của công dân khi có vướng mắc pháp luật, bảo vệ công lý, công bằng xã hội, tăng hiệu quả thực thi công vụ và ý thức tuân thủ, chấp hành pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống.

Ngày 01/6/2015 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg về việc phê duyệt Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 (Đề án). Mục tiêu tổng quát của Đề án nhằm đổi mới công tác trợ giúp pháp lý theo hướng đẩy mạnh xã hội hóa với lộ trình phù hợp với đặc thù từng vùng, miền, khu vực tiến tới sau năm 2025 người thực hiện trợ giúp pháp lý là luật sư hành nghề, bảo đảm cho các đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý được cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý kịp thời, chất lượng tương đương với dịch vụ mà luật sư cung cấp trên thị trường; chuyển các Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước theo hướng từ việc chủ yếu cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý hiện nay thành cơ quan thực hiện quản lý nhà nước về trợ giúp pháp lý, tinh giản tổ chức, bộ máy và biên chế; cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính trong việc tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý của Nhà nước.

Công tác quán triệt, triển khai thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về trợ giúp pháp lý luôn được chú trọng

Thực hiện Quyết định số 678/QĐ-TTg ngày 10/5/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, Sở Tư pháp tỉnh Yên Bái đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành các quyết định^[2] về kiện toàn tổ chức bộ máy của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước; chủ trì phối hợp với các sở, ban, ngành có liên quan tham mưu Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc triển khai thực hiện; quán triệt các nội dung của Chiến lược đến toàn thể công chức, viên chức, người lao động của Sở Tư pháp; Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và các cơ quan, tổ chức có liên quan.

Thực hiện Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 01/6/2015 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025; Quyết định số 1543/QĐ-BTP ngày 24/8/2015 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về ban hành kế hoạch triển khai Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025, Sở Tư pháp đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái ban hành Kế hoạch số 137/KH-UBND ngày 12/8/2016 về triển khai thực hiện Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 trên địa bàn tỉnh. Theo đó, giao Sở Tư pháp chủ trì, phối hợp với các Sở, ban, ngành có liên quan, Ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố quán triệt và triển khai thực hiện toàn diện, nghiêm túc các nhiệm vụ trong Đề án và Kế hoạch số 137/KH-UBND ngày 12/8/2016 của Ủy ban nhân dân tỉnh.

Để triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đồng bộ, kịp thời và hiệu quả, ngày 10/10/2017, Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái đã ban hành Kế hoạch số 175/KH-UBND về triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh. Thực hiện Kế hoạch nêu trên, Sở Tư pháp đã tổ chức Hội nghị triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017; Hội nghị tập huấn Luật Trợ giúp pháp lý và Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BTC-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC ngày 28/6/2018 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, Bộ trưởng Bộ Tài chính, Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao quy định phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng cho gần 100 đại biểu là người tiến hành tố tụng và người thực hiện trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh.

Hàng năm, Sở Tư pháp chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tiếp tục tổ chức quán triệt, thực hiện các nội dung của Luật Trợ giúp pháp lý, các văn bản hướng dẫn thi hành đến toàn thể đội ngũ viên chức của Trung tâm nhằm nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của công tác trợ giúp pháp lý. Rà soát số lượng người thuộc diện được trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh, trên cơ sở đó xây dựng chương trình, kế hoạch công tác trợ giúp pháp lý hàng năm và dài hạn. Công bố danh sách tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý, niêm yết các thủ tục hành chính theo quy định tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên hệ khi có nhu cầu. Ban hành, triển khai các chương trình, hoạt động phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý; chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước, các đơn vị có liên quan thực hiện đồng bộ, thống nhất các giải pháp về cơ chế, chính sách, tổ chức thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ công tác về trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh; định kỳ và theo yêu cầu đột xuất của cơ quan quản lý cấp trên báo cáo kết quả triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Nghị định số 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017.

Chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý không ngừng được nâng cao

Giai đoạn triển khai Chiến lược (trước khi Đề án có hiệu lực): Tổng số vụ việc trợ giúp pháp lý được thực hiện là: 3.181 vụ việc, trong đó phân theo hình thức thực hiện trợ giúp pháp lý như sau: Tham gia tố tụng: 131 vụ việc, tư vấn pháp luật: 3.050 vụ việc. Giai đoạn triển khai Đề án đổi mới (trước khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực): Từ ngày 01/6/2015 đến ngày 31/12/2017, tổng số vụ việc trợ giúp pháp lý được thực hiện là: 4.471 vụ việc, việc, trong đó: Tham gia tố tụng: 294 vụ việc, tư vấn pháp luật: 4.177 vụ việc, việc. Giai đoạn từ khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực thi hành: Từ ngày 01/01/2018 đến ngày 31/12/2024, tổng số vụ việc trợ giúp pháp lý thực hiện là: 4.153 vụ việc, trong đó, tham gia tố tụng: 2.310 vụ việc, tư vấn pháp luật: 1.791 vụ việc.

Các vụ việc tham gia tố tụng tăng cao so với giai đoạn trước: Năm 2018: 181 vụ (tăng 135 vụ việc so với năm 2015, bằng 74%); năm 2019: 228 vụ; năm 2020: 317 vụ; năm 2021: 320 vụ; năm 2022: 437 vụ; năm 2023: 391 vụ; năm 2024: 436 vụ (tăng 255 vụ so với năm 2018, bằng 140%)^[3].

Số vụ việc tố tụng liên tục tăng nhanh qua các năm, chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý không ngừng được nâng cao. Kết quả này cho thấy mục tiêu nâng cao chất lượng hoạt động trợ giúp pháp lý, tập trung thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý, chú trọng vụ việc tham gia tố tụng, lấy quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý làm trung tâm đã đạt những hiệu quả tích cực. Công tác trợ giúp pháp lý đã khẳng định được vị trí, vai trò của mình trong đời sống xã hội, sự tin tưởng của các cơ quan phối hợp cũng như người được trợ giúp pháp lý, góp phần bảo đảm pháp chế trong hệ thống cơ quan tư pháp.

Tỷ lệ vụ việc trợ giúp pháp lý thành công, hiệu quả chiếm 33% trên tổng số vụ việc được đánh giá thành công, hiệu quả (498 vụ việc/1.511 vụ việc đánh giá).

Trên cơ sở văn bản giao chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng của Bộ Tư pháp đối với các trợ giúp viên pháp lý, Sở Tư pháp đã chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Yên Bái (Trung tâm Trợ giúp pháp lý) nghiêm túc thực hiện. Kết quả thực hiện chỉ tiêu tham gia tố tụng qua các năm cho thấy, 100% số lượng trợ giúp viên pháp lý thực hiện đều đạt chỉ tiêu trở lên. Từ ngày 01/01/2017 đến 31/10/2024, tỷ lệ trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu tốt chiếm 75%^[4].

Việc quản lý chất lượng vụ việc đã được thực hiện nghiêm túc theo Quyết định số 11/2008/QĐ-BTP ngày 29/11/2008 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp; Thông tư số 02/2013/TT-BTP ngày 05/01/2013 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc ban hành bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý; Thông tư số 08/2017/TT-BTP ngày 15/11/2017 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và hướng dẫn giấy tờ trong hoạt động trợ giúp pháp lý và Thông tư số 12/2018/TT-BTP ngày 28/8/2018 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn một số hoạt động nghiệp vụ trợ giúp pháp lý và quản lý chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý (được sửa đổi bổ sung bởi Thông tư số 03/2021/TT-BTP ngày 25/5/2021 của Bộ Tư pháp).

Trung tâm đã thực hiện phân công trợ giúp viên pháp lý thẩm định chất lượng đối với 100% vụ việc tham gia tố tụng đã hoàn thành, qua đó phát hiện những tồn tại, hạn chế để kịp thời có các giải pháp nâng cao chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, đáp ứng yêu cầu của người dân.

Hàng năm, Sở Tư pháp đều ban hành kế hoạch đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, thành lập Tổ đánh giá chất lượng, hiệu quả vụ việc trợ giúp pháp lý (gồm có Lãnh đạo Sở, lãnh đạo Phòng Hành chính tư pháp và Bổ trợ tư pháp, lãnh đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý và luật sư có kinh nghiệm trong công tác trợ giúp pháp lý). Qua hoạt động đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, Sở Tư pháp đã tăng cường công tác quản lý nhà nước về trợ giúp pháp lý, chỉ đạo Trung tâm kịp thời có giải pháp nâng cao hiệu quả và chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, đảm bảo người dân được thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý có chất lượng cao. Qua thẩm định, đánh giá đã xác định được: 100% các vụ việc đều đạt chất lượng trở lên, trong đó 70% vụ việc đạt chất lượng khá, tốt và không có vụ việc bị khiếu nại.

Huy động lực lượng xã hội tham gia trợ giúp pháp lý

Do đặc thù của Yên Bái là một tỉnh miền núi, số tổ chức hành nghề luật sư, luật sư trên địa bàn tỉnh không nhiều (có 04 văn phòng luật sư với tổng số 14 luật sư). Hiện nay có 02/04 văn phòng luật sư thuộc Đoàn Luật sư tỉnh, 01/02 trung tâm tư vấn pháp luật thuộc Hội Luật gia tỉnh đã đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, việc tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý của các tổ chức này chưa phát huy được hiệu quả.

Thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý 2017, Thông tư số 08/2017/TT-BTP ngày 15/11/2017 của Bộ Tư pháp quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và hướng dẫn giấy tờ trong hoạt động trợ giúp pháp lý, căn cứ nguồn lực và nhu cầu trợ giúp pháp lý tại địa phương, Trung tâm Trợ giúp pháp lý đã ký hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý với một số luật sư có trình độ, kinh nghiệm, cụ thể: Trước khi thực hiện đề án đổi mới, Trung tâm đã thực hiện ký hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý với 01 luật sư. Từ khi triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Trung tâm đã thực hiện ký hợp đồng với 09 luật sư, hiện đang duy trì hợp đồng với 06 luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý.

Hoạt động truyền thông được đổi mới với nhiều hình thức đa dạng, phong phú và đạt hiệu quả

Thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số tại các huyện nghèo, xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn giai đoạn 2011 - 2014 và hỗ trợ vụ việc tham gia tố tụng có tính chất phức tạp hoặc điển hình, Trung tâm Trợ giúp pháp lý đã tổ chức thực hiện 190 đợt truyền thông tại các xã nghèo, các thôn, bản đặc biệt khó khăn, nơi có đông đảo người dân là đồng bào dân tộc sinh sống.

Việc thực hiện truyền thông trợ giúp pháp lý từ khi triển khai thực hiện Quyết định số 32/2016/QĐ-TTg ngày 08/8/2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành chính sách trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số tại các huyện nghèo, xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn giai đoạn 2016 - 2020 và hỗ trợ vụ việc tham gia tố tụng có tính chất phức tạp hoặc điển hình, đã được thực hiện với nhiều hình thức đa dạng, phong phú gồm: Thực hiện 74 đợt truyền thông về trợ giúp pháp lý đến các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh; tổ chức 03 lớp tập huấn kiến thức pháp luật và kỹ năng trợ giúp pháp lý tại huyện Văn Chấn, Trạm Tấu và Mù Cang Chải; ký hợp đồng phát chuyên mục về trợ giúp pháp lý bằng tiếng Việt, tiếng dân tộc thiểu số (Thái, Mông) với Đài Truyền thanh - Truyền hình; biên soạn, phát hành tờ rơi giới thiệu về trợ giúp pháp lý và cung cấp địa chỉ liên hệ của Trung tâm Trợ giúp pháp lý và các chi nhánh trên địa bàn tỉnh phát miễn phí đến người dân.

Có thể thấy rằng, hoạt động truyền thông trong giai đoạn này được đổi mới với nhiều hình thức đa dạng, phong phú và đạt hiệu quả, qua đó nâng cao hiểu biết của người dân cũng như chính quyền cơ sở về công tác trợ giúp pháp lý.

Từ khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực thi hành,việc thực hiện truyền thông trợ giúp pháp lý tiếp tục được quan tâm thực hiện đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung và tập trung vào địa bàn các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh.

Từ năm 2018 đến năm 2020, Trung tâm đã thực hiện 165 đợt truyền thông về trợ giúp pháp lý đến các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh; biên soạn nội dung, ký hợp đồng phát chuyên mục về trợ giúp pháp lý bằng tiếng Việt, tiếng dân tộc (Thái, Mông) với Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện tiếp sóng đến các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn trên địa bàn các huyện Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn; tổ chức 06 lớp tập huấn kiến thức pháp luật và nghiệp vụ trợ giúp pháp lý cho người thực hiện trợ giúp pháp lý tại các huyện Mù Cang Chải, Lục Yên, Văn Yên và Trạm Tấu.

Năm 2021 và năm 2022, trên cơ sở nguồn vốn ngân sách của tỉnh cấp, Trung tâm đã thực hiện 35 đợt truyền thông về trợ giúp pháp lý đến các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh; tổ chức 07 lớp tập huấn kiến thức pháp luật và nghiệp vụ trợ giúp pháp lý. Biên soạn và phát hành 8.340 tờ gấp pháp luật để cấp phát cho các xã, phường, thị trấn tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ và nhân dân địa phương tìm hiểu về chính sách trợ giúp pháp lý.

Thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, từ năm 2023 đến 31/12/2024, Trung tâm đã thực hiện 31 lớp tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ cộng đồng về trợ giúp pháp lý cho 3.323 người tham dự; tổ chức truyền thông về trợ giúp pháp lý tại 111 điểm đến các xã khu vực III, các thôn, bản đặc biệt khó khăn, nơi có số lượng lớn người thuộc hộ nghèo và nhóm yếu thế. Biên soạn và phát hành 16.400 loại tờ rơi pháp luật, 667 cuốn hỏi đáp pháp luật, 1.000 cuốn tài liệu truyền thông về chính sách trợ giúp pháp lý cấp phát cho các sở, ngành, đoàn thể, 9 huyện, thị xã, thành phố và 173 xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh.

Thực hiện Dự án tăng cường trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng yếu thế" do Ngân hàng thế giới tài trợ từ nguồn của Quỹ phát triển xã hội Nhật Bản (Quyết định số 68/QĐ-BTP ngày 17/1/2022 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp phê duyệt Văn kiện Dự án "Tăng cường trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng yếu thế"), từ năm 2024 đến hết tháng 6 năm 2025, Sở Tư pháp đã tổ chức 07 hội nghị tập huấn, trong đó: 04 hội nghị tập huấn về trợ giúp pháp lý và kiến thức pháp luật có liên quan đến công tác trợ giúp pháp lý cho cán bộ cơ sở, cán bộ cộng đồng, 03 hội nghị tập huấn về tiếp cận trợ giúp pháp lý và chính sách trợ giúp xã hội cho người dân trên địa bàn tỉnh.

Qua công tác truyền thông về trợ giúp pháp lý, nhận thức về chính sách trợ giúp pháp lý của người dân trên địa bàn tỉnh nói chung, đặc biệt là những đối tượng được thụ hưởng chính sách nói riêng ngày một nâng cao, số lượng người dân thuộc diện được trợ giúp pháp lý tự tìm đến các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh để yêu cầu dịch vụ trợ giúp pháp lý ngày càng tăng. Sự quan tâm, phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan có nhiều chuyển biến tích cực. Đảm bảo chính sách về trợ giúp pháp lý được triển khai kịp thời, có hiệu quả góp phần củng cố niềm tin của người dân, đặc biệt là các đối tượng yếu thế đối với Đảng và Nhà nước.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác điều hành và các hoạt động nghiệp vụ trợ giúp pháp lý

Sở Tư pháp đã chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác điều hành cũng như các hoạt động nghiệp vụ trợ giúp pháp lý. Trung tâm đã thực hiện cập nhật các vụ việc, file tài liệu liên quan của vụ việc lên Hệ thống quản lý tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý, bảo đảm 100% vụ việc thụ lý được cập nhật đầy đủ, kịp thời, đúng quy định. Đồng thời, thường xuyên đôn đốc trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý cập nhật quá trình thực hiện vụ việc lên hệ thống. Việc cập nhật vụ việc lên hệ thống quản lý vụ việc trợ giúp pháp lý là một trong những căn cứ để đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ và bình xét thi đua, khen thưởng của Trung tâm.

Được sự quan tâm của Ủy ban nhân dân tỉnh, của Dự án "Tăng cường trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng yếu thế" do Ngân hàng thế giới tài trợ, Trung tâm đã được đầu tư tương đối đầy đủ về cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc, từng bước hiện đại hóa công tác trợ giúp pháp lý qua đó nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác. 100% viên chức được trang bị máy tính kết nối internet bảo đảm cập nhật, trao đổi, xử lý thông tin phục vụ công tác chuyên môn.

Trong hoạt động truyền thông về trợ giúp pháp lý, bên cạnh việc thực hình thức truyền thống, Trung tâm Trợ giúp pháp lý đã tăng cường các hoạt động đưa tin, bài viết gửi đăng trên Trang thông tin điện tử của Cục Trợ giúp pháp lý (nay là Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý), Trang thông tin điện tử phổ biến, giáo dục pháp luật của tỉnh, Cổng thông tin điện tử của tỉnh và của các huyện, thị xã, Trang thông tin điện tử của Sở Tư pháp để tuyên truyền về hoạt động trợ giúp pháp lý và các vụ việc trợ giúp pháp lý thành công; xây dựng và vận hành hiệu quả nội dung về trợ giúp pháp lý trên các nền tảng mạng xã hội...

Sở Tư pháp và Trung tâm Trợ giúp pháp lý đã tổ chức triển khai các thủ tục hành chính trong lĩnh vực trợ giúp pháp lý đúng quy định. Đồng thời, tích cực đổi mới phương pháp làm việc, bảo đảm công tác chỉ đạo, điều hành, trao đổi thông tin thông suốt, kịp thời thông qua môi trường mạng internet. Trung tâm Trợ giúp pháp lý gửi văn bản, báo cáo đến các sở, ban, ngành đều sử dụng phần mềm quản lý văn bản để xử lý, giải quyết văn bản đi, đến; cập nhật, theo dõi tiến độ giải quyết công việc.

Hiện nay, Sở Tư pháp chỉ đạo Trung tâm Trợ giúp pháp lý tích cực triển khai có hiệu quả các chương trình, nhiệm vụ theo Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án "Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030" và các Kế hoạch của Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái về triển khai thực hiện Đề án 06 trên địa bàn tỉnh Yên Bái trong công tác trợ giúp pháp lý.

Nhiều cách làm hay trong quá trình triển khai thực hiện Chiến lược và Đề án

Qua quá trình triển khai thực hiện Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý và Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025, cho thấy, sự quan tâm chỉ đạo từ cấp ủy, chính quyền địa phương có ý nghĩa quyết định, là yếu tố vô cùng quan trọng đến hiệu quả triển khai công tác trợ giúp pháp lý. Việc đưa nội dung trợ giúp pháp lý vào chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương giúp tăng tính gắn kết, lồng ghép hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, công tác phối hợp liên ngành đồng bộ là yếu tố then chốt. Việc ký kết quy chế phối hợp giữa Trung tâm Trợ giúp pháp lý và các cơ quan: công an, tòa án, hội liên hiệp phụ nữ, đoàn thanh niên, hội nông dân… đã tạo cơ chế thông tin hai chiều, phát hiện và giới thiệu kịp thời các đối tượng được trợ giúp pháp lý.

Người thực hiện trợ giúp pháp lý phải được đào tạo bài bản, có kỹ năng chuyên sâu và tâm huyết với nghề. Việc xây dựng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý chuyên nghiệp, có đạo đức nghề nghiệp và khả năng xử lý tình huống pháp lý thực tiễn là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý.

Tăng cường công tác truyền thông, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa là giải pháp hữu hiệu để người dân biết đến và sử dụng dịch vụ trợ giúp pháp lý. Việc lồng ghép trợ giúp pháp lý vào các buổi sinh hoạt cộng đồng, truyền thanh cơ sở, hay phối hợp với các tổ chức đoàn thể đã giúp nâng cao nhận thức pháp luật của người dân.

Ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động trợ giúp pháp lý là xu hướng tất yếu. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu vụ việc, sử dụng phần mềm quản lý, triển khai đường dây nóng và tư vấn trực tuyến đã từng bước nâng cao hiệu quả quản lý và tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý.

Một số cách làm hay, mô hình hiệu quả đã được triển khai thực hiện có hiệu quả trên địa bàn tỉnh Yên Bái, có thể kể đến: (i) Mô hình "Phiên tòa giả định kết hợp truyền thông pháp luật" do Trung tâm Trợ giúp pháp lý phối hợp với các trường học và đoàn thanh niên tổ chức đã giúp học sinh, thanh niên tiếp cận kiến thức pháp luật nói chung tiếp cận hoạt động trợ giúp pháp lý sinh động, dễ hiểu; (ii) Tổ chức các đợt truyền thông về trợ giúp pháp lý lồng ghép tư vấn pháp luật trực tiếp tại cơ sở, nhất là ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, giúp rút ngắn khoảng cách tiếp cận pháp luật của người dân; (iii) Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cộng đồng, cán bộ cơ sở như người có uy tín trong cộng đồng, trưởng thôn, cán bộ mặt trận, hội phụ nữ…; tổ chức các chương trình tập huấn cơ bản về pháp luật cho đối tượng này để kịp thời giới thiệu, hỗ trợ ban đầu cho người dân và kết nối với Trung tâm Trợ giúp pháp lý.

Nhìn chung, Chiến lược và Đề án đã thể hiện vai trò định hướng xuyên suốt, toàn diện cho công tác trợ giúp pháp lý trong giai đoạn vừa qua trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Việc triển khai thực hiện Chiến lược và Đề án đã mang lại nhiều chuyển biến rõ nét, tạo nền tảng quan trọng cho việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Chiến lược và Đề án đã định hình rõ phương hướng phát triển bền vững cho hệ thống trợ giúp pháp lý, hướng đến xây dựng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý chuyên nghiệp, chuẩn hóa quy trình thực hiện, đa dạng hóa hình thức trợ giúp và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin. Công tác trợ giúp pháp lý từng bước được đổi mới theo hướng chuyên nghiệp, thân thiện, kịp thời và hiệu quả hơn. Hoạt động trợ giúp pháp lý đã góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế như: người nghèo, người dân tộc thiểu số, người khuyết tật, phụ nữ, trẻ em… Qua đó, công tác trợ giúp pháp lý trở thành công cụ hữu hiệu giúp phòng ngừa và giải quyết tranh chấp, hạn chế đơn thư khiếu kiện, giữ gìn an ninh trật tự, tạo dựng môi trường xã hội ổn định, văn minh, pháp quyền.

Trợ giúp pháp lý có tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Việc hỗ trợ pháp lý cho người dân trong các vấn đề về đất đai, lao động, hôn nhân gia đình, chính sách an sinh… đã góp phần tháo gỡ vướng mắc pháp lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, giảm thiểu chi phí tiếp cận pháp luật, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và khuyến khích khởi nghiệp. So với trước khi thực hiện Đề án, số vụ việc tham gia tố tụng tại địa phương đã có bước biến chuyển mạnh mẽ, tăng số lượng vụ việc tham gia tố tụng, đi vào bản chất của hoạt động trợ giúp pháp lý, khẳng định tính đúng đắn trong định hướng tập trung thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý của Đề án giai đoạn 2015 - 2025 và Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017. Đồng thời, việc ban hành chỉ tiêu tham gia tố tụng hàng năm cho trợ giúp viên pháp lý không chỉ tạo cơ sở cho địa phương thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý tập trung đúng với định hướng của Đề án đổi mới, giúp đội ngũ trợ giúp viên pháp lý thường xuyên được trau dồi, rèn luyện kĩ năng chuyên môn nghiệp vụ nâng cao năng lực thực hiện trợ giúp pháp lý của mình. Bước đầu xây dựng nên một đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý có đạo đức, nghiệp vụ chuyên môn hóa cao đáp ứng kịp thời, có chất lượng nhu cầu trợ giúp pháp lý trong nhân dân.

Có thể khẳng định rằng, Chiến lược và Đề án đổi mới đã mang lại nhiều chuyển biến tích cực trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Công tác trợ giúp pháp lý không chỉ góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dân, nhất là các đối tượng yếu thế, mà còn đóng góp tích cực trong việc ổn định xã hội, nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Quá trình triển khai Chiến lược và Đề án đã giúp địa phương đạt được một số kết quả rõ nét, đồng thời cũng cho thấy những khó khăn, vướng mắc cần tiếp tục tháo gỡ trong thời gian tới để tiếp tục nâng cao hiệu quả và tính bền vững của hoạt động trợ giúp pháp lý.

Một số tồn tại và đề xuất kiến nghị

Giai đoạn hiện nay, Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý và Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý 2015 - 2025 có những điểm không còn phù hợp so với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và điều kiện phát triển chung của đất nước, cụ thể: (i) Một số mục tiêu trong Đề án như chuyển đổi mô hình Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và giảm biên chế không còn tương thích với yêu cầu triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017. Luật xác định Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước giữ vai trò chủ chốt trong cung cấp dịch vụ pháp lý cho các đối tượng yếu thế, trong khi đó Đề án lại hướng tới việc giao dịch vụ trợ giúp pháp lý cho các tổ chức hành nghề luật sư; (ii) Mặc dù đã có cải cách trong thể chế cũng như chính sách thu hút các nguồn lực trong xã hội tham gia công tác trợ giúp pháp lý, song, khả năng tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý của người dân vẫn còn có những hạn chế nhất định. Số lượng vụ việc trợ giúp pháp lý mỗi năm chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế trong xã hội, tỷ lệ số lượng vụ việc trợ giúp pháp lý bằng hình thức tham gia tố tụng hàng năm vẫn còn thấp so với số tổng số vụ việc do các cơ quan tiến hành tố tụng thụ lý, giải quyết.

Từ những khó khăn, hạn chế và một số tồn tại trong quá trình triển khai thực hiện Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý và Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý đã được đánh giá; với một số quy định của pháp luật về tố tụng, Luật Trợ giúp pháp lý và các văn bản liên quan đã và sẽ không còn phù hợp với tình hình thực tiễn trước yêu cầu mới về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc và yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng, đề xuất, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét:

Một là, hoàn thiện thể chế, chính sách.

(i) Trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Đề án mới nhằm nâng cao vai trò, hiện đại hóa, phát triển trợ giúp pháp lý đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 phù hợp với tình hình thực tế, thay thế Quyết định số 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 01/6/2015 phê duyệt Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025. Nghiên cứu đề xuất sửa đổi, bổ sung Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Nghị định số 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và các văn bản quy phạm khác liên quan theo hướng mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý phù hợp điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước.

(ii) Sửa đổi điểm a, d, g khoản 7 Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 theo hướng thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý không phụ thuộc vào điều kiện khó khăn về tài chính; sửa đổi, bổ sung Nghị định 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/2017 của Chính phủ Quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý theo hướng mở rộng điều kiện có khó khăn về tài chính để một số đối tượng thực sự khó khăn được trợ giúp pháp lý (như hộ mới thoát nghèo, hộ có mức sống trung bình làm nông nghiệp…, người lao động có thu nhập thấp, người có khó khăn đột xuất…) và sửa đổi các quy định về thành lập Chi nhánh Trợ giúp pháp lý phù hợp với tình hình sáp nhập các đơn vị hành chính hiện nay.

(ii) Mở rộng án chỉ định cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý bị buộc tội trong Bộ luật Tố tụng hình sự.

(iii) Nghiên cứu, hoàn thiện quy định về phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, đề xuất quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong hoạt động trợ giúp pháp lý. Quy định công tác trực trợ giúp pháp lý tại Tòa án nhân dân và trực điều tra hình sự trong Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Trợ giúp pháp lý và cụ thể tại văn bản hướng dẫn thi hành.

(iv) Đề xuất quy định trợ giúp pháp lý thành một cơ chế, dịch vụ công mang tính chuyên môn hóa, có sức lan tỏa đến toàn hệ thống chính trị; xây dựng Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước thành đơn vị sự nghiệp công trọng điểm, khẳng định vai trò nòng cốt của Trung tâm Trợ giúp pháp lý trong việc thực hiện dịch vụ pháp lý; nghiên cứu xây dựng chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.

(v) Nghiên cứu, đề xuất nội dung trợ giúp pháp lý trong các chương trình, đề án, dự án về an sinh xã hội và các chính sách có liên quan, nâng cao năng lực tiếp cận trợ giúp pháp lý cho người dân.

Hai là, nâng cao năng lực cho Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và người thực hiện trợ giúp pháp lý.

(i) Bố trí nhân lực, kinh phí, cơ sở vật chất cho Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước bảo đảm cho việc đáp ứng dịch vụ sự nghiệp công thiết yếu trợ giúp pháp lý cho người dân kịp thời, có chất lượng.

(ii) Tiếp tục chú trọng việc nâng cao năng lực cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý (bao gồm cả trợ giúp viên pháp lý, luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý...) nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao, đa dạng, chuyên sâu về trợ giúp pháp lý của người dân thông qua hoạt động đào tạo, bồi dưỡng, hội thảo hoặc các hình thức chia sẻ kinh nghiệm.

(iii) Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện, hướng dẫn bộ tiêu chí đánh giá chất lượng, hiệu quả công tác trợ giúp pháp lý và chất lượng, hiệu quả vụ việc trợ giúp pháp lý theo hướng dễ áp dụng và phản ánh đúng, khách quan chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý, hướng tới sự hài lòng và tin cậy của họ khi sử dụng trợ giúp pháp lý.

(iv) Hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác trợ giúp pháp lý. Xây dựng dự án đầu tư công hệ thống thông tin trợ giúp pháp lý theo hướng ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin chuyển đổi số mang tính cơ bản, ứng dụng công nghệ thông tin trong việc tạo lập dữ liệu điện tử việc, vụ việc trợ giúp pháp lý; ứng dụng xác định đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý; đồng bộ theo nguyên tắc chia sẻ, kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia; cho phép khai thác, sử dụng thông tin trong các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư là một hình thức chứng minh đối tượng trợ giúp pháp lý phù hợp với với xu hướng chuyển đổi số và đơn giản hóa thủ tục hành chính.

(v) Nghiên cứu, áp dụng các phương thức truyền thông hiệu quả, phù hợp với từng nhóm đối tượng, từng vùng, miền và từng thời điểm. Nâng cao năng lực, kiến thức, hiểu biết về trợ giúp pháp lý của đội ngũ cán bộ cơ sở, người có uy tín trong cộng đồng trong việc hỗ trợ người dân tiếp cận với dịch vụ trợ giúp pháp lý, tối đa hóa khả năng tiếp cận trợ giúp pháp lý của người dân, hiện thực hóa quyền được trợ giúp pháp lý đã được ghi nhận.

(vi) Tăng cường công tác phối hợp trong hoạt động trợ giúp pháp lý, phát huy và nâng cao vai trò hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng; xây dựng và triển khai hiệu quả các chương trình phối hợp giữa Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước với các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan, tổ chức khác.

Ảnh: internet