Thực hiện chủ trương, định hướng của Đảng về trợ giúp pháp lý và sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính
Nghị quyết số 27‑NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết số 27‑NQ/TW) khẳng định quyền tiếp cận công lý là quyền hiến định của công dân, đồng thời nhấn mạnh nhiệm vụ: “Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống dịch vụ pháp lý, trợ giúp pháp lý và hỗ trợ pháp lý để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật”. Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới (Nghị quyết số 66-NQ/TW) nêu rõ: “Ưu tiên nguồn lực tương xứng cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý cho đối tượng đặc thù, yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số”. Các nghị quyết này là kim chỉ nam để hoạt động trợ giúp pháp lý đi vào chiều sâu, chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.
Thực hiện chủ trương sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, việc sáp nhập tỉnh Yên Bái và tỉnh Lào Cai đã hình thành tỉnh Lào Cai mới với quy mô lớn hơn, đặt ra những yêu cầu và thách thức mới cho công tác quản lý nhà nước nói chung và trợ giúp pháp lý nói riêng. Sau khi sáp nhập, tỉnh Lào Cai mới có diện tích tự nhiên là 13.256,92 km², dân số 1.778.785 người với hơn 30 dân tộc cùng sinh sống, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 60%, dân cư nông thôn chiếm gần 80%, lao động nông nghiệp chiếm gần 60%. Toàn tỉnh có 10 phường, 89 xã, số hộ nghèo trong toàn tỉnh năm 2024 là khoảng 32.986 hộ.
Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Lào Cai (Trung tâm) đã nhanh chóng ổn định tổ chức, kiện toàn bộ máy sau sáp nhập với 02 cơ sở làm việc (đặt tại phường Yên Bái và phường Cam Đường), 03 phòng chuyên môn và 05 chi nhánh trợ giúp pháp lý (đặt tại địa bàn gắn với Tòa án nhân dân khu vực và Viện kiểm sát nhân dân khu vực). Với đội ngũ gồm 48 viên chức, 01 lao động hợp đồng, trong đó có 32 trợ giúp viên pháp lý và các viên chức hỗ trợ nghiệp vụ, Trung tâm đã và đang nỗ lực trở thành điểm tựa pháp lý tin cậy cho người dân thuộc diện trợ giúp pháp lý trên toàn địa bàn tỉnh.
Những kết quả đạt được
Toàn tỉnh đã quán triệt sâu sắc tinh thần các nghị quyết của Đảng, nhất là Nghị quyết số 27-NQ/TW và Nghị quyết số 66-NQ/TW. Trong những năm qua, dưới sự hướng dẫn, chỉ đạo của Cục Trợ giúp pháp lý (nay là Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý) - Bộ Tư pháp, sự quan tâm, chỉ đạo của Ủy ban nhân dân tỉnh, Sở Tư pháp hai tỉnh Lào Cai và Yên Bái (trước sáp nhập), cùng với sự nỗ lực của tập thể lãnh đạo, viên chức của Trung tâm, công tác trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần vào thành tích chung của hệ thống trợ giúp pháp lý trên toàn quốc. Từ năm 2023 đến nay, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Yên Bái (trước sáp nhập) đã thụ lý tổng số 1.386 việc, vụ việc (tư vấn: 461 việc, vụ việc; tham gia tố tụng: 925 vụ việc); Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Lào Cai (trước sáp nhập) đã thụ lý tổng số 2.721 việc, vụ việc (tư vấn: 1.567 việc, vụ việc; tham gia tố tụng: 1.154 vụ việc). Số lượng các việc, vụ việc trợ giúp pháp lý ngày càng tăng đã dần khẳng định vị thế là một công cụ quan trọng, hiệu quả của Nhà nước trong việc bảo đảm quyền tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật cho mọi công dân, đặc biệt là nhóm yếu thế.
Về triển khai Nghị quyết số 27-NQ/TW, Trung tâm đã phổ biến nội dung của Nghị quyết số 27-NQ/TW đến toàn thể đội ngũ viên chức và người lao động, lồng ghép nội dung vào các buổi sinh hoạt chi bộ, bồi dưỡng nghiệp vụ để nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành và cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý. Thực hiện hiệu quả nhiệm vụ trợ giúp pháp lý cho các đối tượng yếu thế, chủ động phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc xác định đối tượng, đặc biệt là người dân tộc thiểu số, người nghèo, người bị buộc tội trong tố tụng hình sự. Bên cạnh đó, Trung tâm cũng thực hiện các hoạt động trợ giúp pháp lý cùng với các chương trình mục tiêu quốc gia, bảo đảm công bằng xã hội.
Việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW bước đầu đã đạt được những kết quả nhất định như số vụ việc trợ giúp pháp lý, đặc biệt trong hoạt động tố tụng, tăng cả về số lượng và chất lượng. Người dân tại vùng sâu, vùng xa, biên giới được tiếp cận pháp luật kịp thời, góp phần giải quyết việc khiếu kiện, tranh chấp, ổn định an ninh - trật tự và an toàn xã hội. Năng lực đội ngũ trợ giúp viên pháp lý được nâng cao rõ rệt, từng bước chuyên nghiệp hóa hoạt động.
Nghị quyết số 66-NQ/TW đề ra tầm nhìn chiến lược đổi mới toàn diện công tác xây dựng và thi hành pháp luật, coi đây là đột phá then chốt để hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Trong đó, trợ giúp pháp lý đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật của người dân, nhất là người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, người yếu thế. Nghị quyết nhấn mạnh việc tăng cường minh bạch, ứng dụng chuyển đổi số và mở rộng xã hội hóa trong xây dựng và thực thi pháp luật.
Công tác trợ giúp pháp lý đã có những bước tiến rõ rệt khi gắn với yêu cầu đổi mới theo Nghị quyết số 66-NQ/TW. Trên thực tế, công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Lào Cai được lồng ghép trong các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật, tiếp cận cộng đồng dân cư, đặc biệt ở các xã vùng cao. Với lợi thế phát triển mạnh về hạ tầng công nghệ nên sau khi sáp nhập, Lào Cai đã đưa vào hoạt động hệ thống quản lý vụ việc trợ giúp pháp lý điện tử, phối hợp với chính quyền cơ sở tổ chức các đợt trợ giúp pháp lý tại các xã vùng cao. Đây là mô hình thiết thực giúp bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho đồng bào dân tộc thiểu số cũng như nhóm đối tượng yếu thế trong xã hội.
Trong khuôn khổ 03 chương trình mục tiêu quốc gia, từ năm 2022 đến nay, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Lào Cai và Yên Bái (trước sáp nhập) đã tổ chức 48 hội nghị tập huấn được tổ chức cho 3.304 lượt đại biểu là cán bộ cơ sở, người có uy tín; 280 đợt truyền thông tại 364 xã, thôn, bản, thu hút gần 20.000 lượt người tham dự; 2.350 người dân được tư vấn, giải đáp vướng mắc pháp luật trực tiếp. Ngoài ra, tại địa bàn tỉnh Yên Bái (trước sáp nhập) đã tiến hành lắp đặt 429 bảng thông tin về trợ giúp pháp lý tại 100% trụ sở Ủy ban nhân dân và Công an cấp xã, các nhà văn hóa thôn, bản khó khăn giúp người dân dễ dàng tiếp cận.
Các hoạt động truyền thông và tập huấn hướng đến mục tiêu nâng cao nhận thức của người dân về chính sách trợ giúp pháp lý, giúp họ hiểu rõ quyền được trợ giúp pháp lý và cách thức tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí của Nhà nước. Đồng thời, các hội nghị tập huấn đã góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở, người có uy tín trở thành cánh tay nối dài, hỗ trợ người dân tiếp cận trợ giúp pháp lý thuận lợi và nhanh chóng hơn.
Bài học kinh nghiệm
Qua thực tiễn triển khai, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm: (i) Chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết, bám sát các chủ trương của Đảng, Nhà nước và tình hình thực tế địa phương; (ii) Phải lấy cơ sở làm trung tâm, phát huy vai trò của mạng lưới cán bộ cơ sở, người có uy tín trong việc kết nối người dân với các tổ chức trợ giúp pháp lý; (iii) Luôn đổi mới phương pháp truyền thông, nội dung và hình thức truyền thông phải phù hợp với đặc thù văn hóa, ngôn ngữ và trình độ dân trí của từng địa bàn; (iv) Phải tăng cường công tác phối hợp liên ngành, sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chủ trì Chương trình mục tiêu quốc gia và các cơ quan tiến hành tố tụng, chính quyền cơ sở là yếu tố quyết định để bảo đảm nguồn lực và hiệu quả triển khai.
Nỗ lực vượt qua khó khăn, thách thức
Bên cạnh những kết quả tích cực, công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Lào Cai cũng đối mặt với không ít thách thức do địa bàn rộng, địa hình chia cắt, giao thông đến các địa bàn vùng sâu, vùng xa gặp nhiều khó khăn, rào cản ngôn ngữ và nguồn lực còn hạn chế, sự thiếu đồng bộ ban đầu khi sáp nhập.
Tuy nhiên, với sự đoàn kết, đồng lòng và quyết tâm thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu theo kế hoạch cùng với những nỗ lực đổi mới không ngừng, Trung tâm đã và đang từng bước khẳng định vai trò là cầu nối vững chắc, bảo đảm rằng mọi người dân, dù ở nơi xa xôi, khó khăn nhất, đều có cơ hội tiếp cận với dịch vụ trợ giúp pháp lý một cách kịp thời. Việc đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý là yêu cầu cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh tỉnh Lào Cai bước vào giai đoạn phát triển mới sau sáp nhập. Bằng việc gắn kết chặt chẽ công tác trợ giúp pháp lý với việc thực thi các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, Trung tâm tiếp tục nỗ lực, đổi mới, xây dựng một hệ thống trợ giúp pháp lý phát triển, thực sự là điểm tựa pháp lý tin cậy cho người dân, góp phần xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời kỳ mới.
