Hiện nay, hoạt động theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh Bến Tre được thực hiện theo quy định tại Thông tư số 03/2010/TT-BTP ngày 03/3/2010 của Bộ Tư pháp hướng dẫn thực hiện công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật.

Theo đó, cơ quan tư pháp được giao nhiệm vụ đầu mối theo dõi chung tình hình thi hành pháp luật trên địa bàn quản lý. Cụ thể, ở cấp tỉnh, cơ quan đầu mối làm công tác theo dõi chung là Sở Tư pháp, ở cấp huyện thì giao cho Phòng Tư pháp là cơ quan đầu mối làm nhiệm vụ theo dõi tình hình thi hành pháp luật trên địa bàn cấp huyện và riêng ở cấp xã thì nhiệm vụ này được giao cho công chức tư pháp - hộ tịch.

Thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao theo quy định trên, trong những năm qua, Sở Tư pháp Bến Tre đã tham mưu giúp Ủy ban nhân dân tỉnh tổ chức triển khai thực hiện công tác theo dõi chung tình hình thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh và đạt được một số kết quả như sau:

1. Tình hình tổ chức triển khai công tác theo dõi thi hành pháp luật

Để triển khai thực hiện Thông tư số 03/2010/TT-BTP, ngày 29/6/2010, Sở Tư pháp đã tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh tổ chức hội nghị, in ấn và cấp phát các tài liệu liên quan đến công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật đến tất cả các sở, ban, ngành của tỉnh và các địa phương trên địa bàn tỉnh (09/09 huyện, thành phố).

Hàng năm, trên cơ sở quy định về công tác theo dõi thi hành pháp luật của Thông tư số 03/2010/TT-BTP, Sở Tư pháp đã tham mưu xây dựng, trình Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch để tổ chức triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh. Trong đó, đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng cơ quan chuyên môn cấp tỉnh và Ủy ban nhân dân cấp huyện. Tuy nhiên, do đây là nhiệm vụ mới, chưa có kinh nghiệm trong việc triển khai thực hiện, hệ thống văn bản làm cơ sở để triển khai chưa đầy đủ, mặt khác do công tác nhân sự cũng chưa đảm bảo nên công tác theo dõi thi hành pháp luật của địa phương trong thời gian qua chỉ được thực hiện ở một số lĩnh vực trọng tâm, đặc thù của địa phương, cụ thể qua các năm như sau:

+ Trong năm 2010, là năm đầu tiên triển khai công tác này, cho nên chỉ tổ chức thí điểm việc theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong 02 lĩnh vực là hộ tịch và bảo vệ môi trường tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh. Theo đó, Sở Tư pháp và Sở Tài nguyên và Môi trường là các đơn vị tham mưu được phân công thực hiện, trong đó Sở Tư pháp là cơ quan chủ trì thực hiện việc triển khai, tổng hợp.

+ Trong năm 2011, trên cơ sở kế thừa kết quả đạt được trong năm 2010, đồng thời để tiếp tục triển khai thực hiện Thông tư số 03/2010/TT-BTP và Công văn số 1986/BTP-VĐCXDPL của Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp đã tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh tổ chức theo dõi trong 03 lĩnh vực là: Vệ sinh an toàn thực phẩm đối với các cơ sở nuôi tôm thâm canh trên địa bàn tỉnh; việc bảo vệ quyền và lợi ích của đương sự tại phiên tòa do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện và theo dõi trong hoạt động bán đấu giá tài sản trên địa bàn tỉnh. Theo đó, Sở Tư pháp là đơn vị tham mưu chủ trì, phối hợp với các sở, ban ngành tỉnh; Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố và Trung tâm Phát triển quỹ nhà, đất tỉnh tổ chức triển khai thực hiện.

+ Riêng đối với năm 2012, thực hiện theo yêu cầu tại Công văn số 1600/BTP-VĐCXDPL ngày 02/3/2012 của Bộ Tư pháp về việc thực hiện công tác theo dõi thi hành pháp luật năm 2012. Đồng thời, để có thể tập trung nghiên cứu, đánh giá sâu, đúng thực trạng và hiệu quả trong thi hành pháp luật. Vì vậy, năm 2012 chỉ tổ chức tập trung theo dõi trong 01 lĩnh vực là: Việc thực hiện các quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trên địa bàn tỉnh. Theo đó, việc theo dõi được thực hiện thông qua phương thức kiểm tra thực tế tại một số cơ quan, đơn vị có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính trên địa bàn tỉnh.

Kết quả theo dõi tình hình thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh trong những năm qua đã được báo cáo về Ủy ban nhân dân tỉnh và Bộ Tư pháp theo đúng thời gian quy định. Riêng năm 2012, địa phương đang tiếp tục triển khai thực hiện, sẽ tổng hợp và báo cáo về Bộ Tư pháp vào cuối tháng 8/2012.

Về mặt tổ chức: Để thực hiện nhiệm vụ theo dõi thi hành pháp luật ở địa phương, tại Sở Tư pháp Bến Tre đã thành lập Phòng Kiểm tra và Theo dõi thi hành pháp luật (tách ra từ Phòng Thẩm định, kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật). Tổ chức, biên chế của Phòng hiện tại là 02 người, kiêm nhiệm nhiều công việc khác.

Về kinh phí: Do chưa có quy định cụ thể về kinh phí dành cho công tác theo dõi thi hành pháp luật, chưa có nguồn kinh phí phục vụ cho việc triển khai công tác này, vì vậy, thời gian qua, ở địa phương còn gặp khó khăn trong việc bố trí kinh phí để phục vụ cho công tác này.

2. Những kết quả đạt được và những khó khăn, vướng mắc trong việc theo dõi thi hành pháp luật

Trong thời gian qua, công tác theo dõi thi hành pháp luật được lãnh đạo địa phương quan tâm và triển khai thực hiện theo đúng quy định tại Thông tư số 03/2010/TT-BTP. Qua công tác theo dõi đã đánh giá được thực trạng và hiệu quả thi hành pháp luật trên địa bàn tỉnh, từ đó kiến nghị xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và các biện pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật trong thời gian tới. Nhìn chung, công tác này đã mang lại những tác động tích cực đối với việc nâng cao chất lượng, hiệu quả thi hành pháp luật của các cơ quan quản lý nhà nước, góp phần nâng cao ý thức chấp hành, tuân thủ pháp luật của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, qua gần 03 năm triển khai công tác theo dõi thi hành pháp luật trên cơ sở quy định của Thông tư số 03/2010/TT-BTP, bên cạnh những kết quả đạt được, cũng còn gặp không ít những khó khăn, vướng mắc, tồn tại và hạn chế khi triển khai công tác này, cụ thể:

- Theo Thông tư số 03/2010/TT-BTP của Bộ Tư pháp, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của mình ở địa phương. Mà theo thẩm quyền được giao, Ủy ban nhân dân tỉnh quản lý hầu như tất cả các mặt đời sống xã hội, liên quan đến rất nhiều ngành, lĩnh vực, số lượng quy định pháp luật áp dụng rất lớn. Qua triển khai công tác này trong thời gian qua nhận thấy, để theo dõi, đánh giá trong 01 lĩnh vực nhỏ đã liên quan đến rất nhiều quy định pháp luật. Hơn nữa, để theo dõi, đánh giá một lĩnh vực cần có đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn cao trong lĩnh vực đó để có thể nghiên cứu, đánh giá, kiến nghị và tổng hợp. Vì vậy, chúng tôi nhận thấy, để theo dõi tất cả các lĩnh vực thuộc quyền quản lý của Ủy ban nhân dân theo quy định của Thông tư số 03/2010/TT-BTP là rất khó thực hiện và không khả thi.

- Công tác theo dõi thi hành pháp luật được thực hiện dựa trên cơ sở pháp lý là Thông tư số 03/2010/TT-BTP của Bộ Tư pháp, trong khi đây là công tác hoàn toàn mới, có phạm vi ảnh hưởng rộng, khi thực hiện có thể liên quan đến rất nhiều ngành, nhiều cấp chính quyền. Do đó, cơ sở pháp lý không đảm bảo cho việc phối hợp thực hiện.

- Tiêu chí để theo dõi, đánh giá tình hình thi hành pháp luật quy định trong Thông tư số 03/2010/TT-BTP là chưa rõ ràng, khó triển khai và theo dõi được. Cụ thể như:

+ Quy định đối với nội dung đánh giá về mức độ tuân thủ pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân quy định tại Điều 6 của Thông tư số 03/2010/TT-BTP còn chung chung, rất khó xác định, chưa đưa ra được các tiêu chí cụ thể để đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật.

+ Quy định đối với nội dung đánh giá về hiệu quả của công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật tại Điều 7 của Thông tư số 03/2010/TT-BTP chưa rõ ràng, không có định lượng, tiêu chí cụ thể để đánh giá về hiệu quả của công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, mức độ nâng cao nhận thức của công dân sau khi được tuyên truyền, phổ biến pháp luật, tác động của công tác tuyên truyền đến ý thức tuân thủ pháp luật của công dân, các trường hợp vi phạm pháp luật do không hiểu biết pháp luật.

- Thông tư số 03/2010/TT-BTP có quy định về cách thức để tiến hành theo dõi tình hình thi hành pháp luật, bao gồm: Điều tra, khảo sát, kiểm tra, thu thập và xử lý thông tin về tình hình thi hành pháp luật, nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể cho địa phương về cách thức để thực hiện việc điều tra, khảo sát, kiểm tra tình hình thi hành pháp luật (phương pháp, đối tượng, nội dung điều tra khảo sát…).

Bên cạnh đó, công tác theo dõi thi hành pháp luật có liên quan đến rất nhiều ngành, nhiều cấp chính quyền nhưng trong Thông tư số 03/2010/TT-BTP chưa có quy định cụ thể về cơ chế phối hợp để cơ quan tư pháp phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan trong việc theo dõi chung về thi hành pháp luật ở địa phương.

- Thông tư số 03/2010/TT-BTP chưa có quy định về tổ chức, biên chế, cơ chế tài chính cụ thể dành cho công tác theo dõi thi hành pháp luật, chưa có nguồn kinh phí phục vụ cho việc triển khai công tác này (mới chỉ có kinh phí cho việc xây dựng báo cáo tổng hợp công tác theo dõi thi hành pháp luật).

3. Một số kinh nghiệm trong việc triển khai công tác theo dõi thi hành pháp luật

Qua gần 03 năm tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh trong việc triển khai công tác này, chúng tôi xin đưa ra một số kinh nghiệm, giải pháp thực hiện như sau:

- Công tác theo dõi thi hành pháp luật là một nhiệm vụ lớn, phức tạp, có phạm vi rộng. Vì vậy, cần có sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo, sự phối hợp tốt giữa các cấp, các ngành, đồng thời phát huy vai trò, sự tham gia của các tổ chức đoàn thể trong việc triển khai thực hiện.

- Để tránh việc theo dõi thi hành pháp luật mang tính hình thức, không đem lại hiệu quả cao thì hàng năm, tùy vào mỗi thời điểm và tình hình thực tế của địa phương mà xác định, lựa chọn lĩnh vực trọng tâm, bức xúc từ thực tiễn, có ảnh hưởng lớn đến đời sống và tình hình kinh tế - xã hội của địa phương để tổ chức theo dõi (không theo dõi một cách dàn trải, lựa chọn nhiều lĩnh vực, phạm vi theo dõi quá rộng). Tương ứng với lĩnh vực trọng tậm đã chọn, chúng ta sẽ lựa chọn phương thức, cách thức để theo dõi cho phù hợp.

Ví dụ: Trong năm 2011, tình hình nuôi tôm trên địa bàn tỉnh bị thiệt hại nhiều. Để tìm hiểu, xác định rõ nguyên nhân và tìm ra giải pháp khắc phục, Sở Tư pháp Bến Tre đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh lựa chọn và tổ chức theo dõi việc thi hành pháp luật trong lĩnh vực này. Theo đó, để đánh giá chính xác, đúng bản chất của thực trạng này, Sở Tư pháp Bến Tre đã xây dựng Kế hoạch và tổ chức đi khảo sát thực tế tại các cơ sở nuôi tôm trên địa bàn của 03 huyện Bình Đại, Ba Tri và Thạnh Phú (đây là các huyện nuôi tôm) thông qua việc lấy ý kiến trực tiếp của các cơ sở nuôi tôm bằng phiếu khảo sát. Qua kết quả theo dõi, lãnh đạo địa phương đã kịp thời có những văn bản, ý kiến chỉ đạo cho các cơ quan, đơn vị chức năng có liên quan trong việc chấn chỉnh và đưa ra các giải pháp để khắc phục trong thời gian tới.

4. Đề xuất, kiến nghị

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác theo dõi thi hành pháp luật trong thời gian tới được triển khai mang lại hiệu quả cao hơn, Sở Tư pháp Bến Tre xin có một số kiến nghị như sau:

- Cần có quy định về việc xác định lĩnh vực theo dõi thi hành pháp luật hàng năm, tức là xác định lĩnh vực trọng tâm để theo dõi trong năm dựa vào tình hình phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ, tập trung triển khai theo dõi trong một vài lĩnh vực cơ bản, nổi bật trong năm đó để áp dụng thống nhất. Cụ thể hơn, hàng năm, đề nghị Bộ Tư pháp căn cứ vào tình hình thực tế của cả nước để xác định lĩnh vực theo dõi thi hành pháp luật, trên cơ sở đó, Ngành Tư pháp sẽ tập trung tham mưu tổ chức theo dõi trong cả nước. Từ đó, đưa ra giải pháp đồng bộ, toàn diện và triệt để cho từng lĩnh vực theo dõi. Như vậy, sẽ phù hợp hơn với thực tế nhân sự, kinh nghiệm và điều kiện vật chất còn thiếu và yếu như hiện nay.

- Cần có hướng dẫn cụ thể, rõ ràng, khả thi hơn về phương thức theo dõi thi hành pháp luật. (Ví dụ: Cách thức triển khai, tiêu chí để theo dõi, đánh giá tình hình thi hành pháp luật…).

- Cần có hướng dẫn cụ thể về trách nhiệm phối hợp để triển khai thực hiện công việc, quy định về cung cấp thông tin, báo cáo của các cơ quan, đơn vị trong việc theo dõi thi hành pháp luật.

- Cần có quy định cụ thể về điều kiện đảm bảo cho việc thực hiện công tác theo dõi thi hành pháp như về tổ chức, biên chế thực hiện công tác theo dõi thi hành pháp luật (bố trí công chức chuyên trách), kinh phí và bố trí nguồn kinh phí để thực hiện công tác này.

Sở Tư Pháp Bến Tre