Phát triển hệ thống luật sư trợ giúp pháp lý chuyên nghiệp, chất lượng cao, có phạm vi phục vụ toàn quốc

Trợ giúp pháp lý là hoạt động cung cấp miễn phí dịch vụ pháp lý cho người được trợ giúp nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, giúp họ hiểu rõ quyền, nghĩa vụ và được bảo vệ theo pháp luật. Luật sư tham gia trợ giúp pháp lý là một hoạt động rất quan trọng trong hệ thống pháp luật, giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đặc biệt là những đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương, không có đủ điều kiện để thuê luật sư.

Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về tăng cường bảo vệ quyền con người, quyền công dân, đặc biệt là nhóm người yếu thế, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã chủ động triển khai Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 (ban hành kèm theo Quyết định số 678/QĐ-TTg ngày 10/5/2011 của Thủ tướng Chính phủ), Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 (ban hành kèm theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 01/6/2015 của Thủ tướng Chính phủ), Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017… góp phần bảo đảm tiếp cận công lý bình đẳng cho mọi người dân, đặc biệt là các đối tượng yếu thế trong xã hội.

Tích cực tham gia, đóng góp ý kiến trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật liên quan đến công tác trợ giúp pháp lý

Trong những năm qua, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã tích cực tham gia công tác xây dựng thể chế, chính sách, pháp luật liên quan đến trợ giúp pháp lý. Liên đoàn đã tham gia đóng góp ý kiến đối với nhiều dự thảo văn bản luật, văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật. Trên cơ sở đề nghị của Bộ Tư pháp, Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã phối hợp, tham gia đóng góp ý kiến đối với dự thảo Luật Trợ giúp pháp lý (đã được ban hành năm 2017), nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017; tham gia, đóng góp ý kiến đối với dự thảo Quy tắc đạo đức nghề nghiệp trợ giúp pháp lý; cử luật sư tham gia Ban soạn thảo, Tổ biên tập xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Trợ giúp pháp lý khi được yêu cầu.

Ngoài việc tham gia xây dựng Luật Trợ giúp pháp lý và các văn bản quy phạm pháp luật nêu trên, Liên đoàn còn cử luật sư tham gia xây dựng và đóng góp ý kiến đối với dự thảo quyết định của Thủ tướng ban hành Đề án “Nâng cao vai trò, hiện đại hóa, phát triển trợ giúp pháp lý đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Các Đoàn luật sư đã chủ động, tích cực tham gia xây dựng chính sách pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật liên quan đến hoạt động trợ giúp pháp lý của luật sư theo yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở địa phương.

Phát triển đội ngũ luật sư tham gia trợ giúp pháp lý

Liên đoàn Luật sư Việt Nam tăng cường tuyên truyền, vận động luật sư hành nghề tham gia hoạt động trợ giúp pháp lý. Tính đến cuối năm 2024, có trên 3.200 luật sư trên cả nước đăng ký trợ giúp pháp lý, tăng hơn gấp đôi so với năm 2020. Bên cạnh đó, Liên đoàn Luật sư Việt Nam thành lập và duy trì Ban công tác trợ giúp pháp lý tại nhiều Đoàn luật sư địa phương để điều phối hoạt động và hỗ trợ chuyên môn; chú trọng nâng cao chất lượng thông qua việc tổ chức hơn 100 khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tố tụng, tâm lý học, kỹ năng làm việc với người yếu thế cho luật sư trợ giúp pháp lý.

Liên đoàn Luật sư Việt Nam và Bộ Tư pháp đã xây dựng, ký kết Quy chế phối hợp giữa Bộ Tư pháp và Liên đoàn Luật sư Việt Nam về hoạt động trợ giúp pháp lý của luật sư (Quy chế số 4617/QCPH/BTP-LĐLSVN ngày 28/12/2016). Trong những năm qua, hai bên đã phối hợp tốt, hiệu quả trong hoạt động xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật, các văn bản liên quan đến hoạt động trợ giúp pháp lý của luật sư; trong công tác thông tin, truyền thông về hoạt động trợ giúp pháp lý nhằm nâng cao nhận thức của người dân và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan về trợ giúp pháp lý và quyền của người được trợ giúp pháp lý; phối hợp trong việc giới thiệu và lựa chọn luật sư tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý... Ở địa phương, nhiều Đoàn luật sư đã ký quy chế phối hợp với Sở Tư pháp trong việc quản lý, giám sát việc thực hiện trợ giúp pháp lý của luật sư.

Liên đoàn Luật sư Việt Nam khuyến khích, động viên luật sư tham gia thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý và thực hiện trợ giúp pháp lý theo sự phân công của tổ chức hành nghề luật sư góp phần bảo vệ công lý, phục vụ cộng đồng, thực hiện chức năng xã hội của luật sư. Liên đoàn Luật sư Việt Nam phối hợp với Bộ Tư pháp trong việc quản lý, giám sát việc thực hiện trợ giúp pháp lý của luật sư theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý. Liên đoàn Luật sư Việt Nam và các Đoàn luật sư đang phối hợp chặt chẽ với Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp của các tỉnh, thành phố trong công tác này.

Tháng 7/2023 Bộ Tư pháp và Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã tổ chức Hội nghị sơ kết việc thực hiện Quy chế số 4617/QCPH/BTP-LĐLSVN. Theo báo cáo tại Hội nghị này thì từ ngày 01/01/2017 đến ngày 31/12/2022, số vụ việc trợ giúp pháp lý do luật sư ký hợp đồng với Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước thực hiện là 40.018/215.758 vụ mà Trung tâm Trợ giúp pháp lý đã thực hiện (chiếm 19%). Chia theo các hình thức trợ giúp pháp lý: Tham gia tố tụng là 15.312/90.338 vụ (chiếm 17%); tư vấn pháp luật là 24.451/123.725 vụ (chiếm 19,7%); đại diện ngoài tố tụng là 255/1.695 vụ (chiếm 15%); số vụ việc trợ giúp pháp lý do luật sư của tổ chức hành nghề luật sư ký hợp đồng với Sở Tư pháp thực hiện là 160 vụ (100% là các vụ việc tham gia tố tụng); số vụ việc trợ giúp pháp lý do luật sư của tố chức hành nghề luật sư đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý thực hiện là 826 vụ. Trong năm 2024, đội ngũ luật sư cả nước đã thực hiện 16.053 vụ việc trợ giúp pháp lý tại tòa và 13.484 vụ trợ giúp pháp lý ngoài tòa, trong đó các luật sư thuộc Đoàn luật sư Thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện hơn 3.150 vụ việc trợ giúp pháp lý^[1].

Tại các địa phương, năm 2022 có 27 tổ chức hành nghề luật sư ký kết hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý với Sở Tư pháp; 141 tổ chức hành nghề luật sư đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý; 630 luật sư ký kết hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý với Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh/thành phố (Đoàn luật sư Thành phố Hồ Chí Minh đã có 190 luật sư tham gia Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và hàng trăm luật sư tham gia trợ giúp pháp lý tại Đoàn luật sư). Liên đoàn và các Đoàn luật sư đã chủ động thông tin, truyền thông về hoạt động trợ giúp pháp lý của luật sư cũng như những đóng góp của đội ngũ luật sư trong trong cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Đối với nghĩa vụ trợ giúp pháp lý miễn phí, thực hiện quy định của Luật Luật sư, hàng năm Liên đoàn Luật sư Việt Nam đều có công văn gửi các Đoàn luật sư địa phương đề nghị tổ chức hoặc kêu gọi tổ chức hành nghề luật sư tổ chức cho các luật sư thực hiện nghĩa vụ trợ giúp pháp lý miễn phí vào Ngày truyền thống luật sư (10/10), Ngày pháp luật Việt Nam (9/11). Vào dịp kỷ niệm Ngày truyền thống Luật sư Việt Nam (10/10) và kỷ niệm Ngày pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (09/11) hàng năm, Liên đoàn Luật sư Việt Nam thường xuyên phát động trong toàn Liên đoàn về công tác trợ giúp pháp lý và tuyên truyền giáo dục pháp luật. Các Đoàn luật sư, các tổ chức hành nghề luật sư hưởng ứng và thực hiện tốt việc tổ chức cho luật sư thực hiện nghĩa vụ trợ giúp pháp lý miễn phí vào Ngày truyền thống luật sư (10/10), Ngày pháp luật Việt Nam (9/11). Nhiều Đoàn luật sư, tổ chức hành nghề luật sư đã phối hợp với các cơ quan có liên quan (Đài truyền hình, hội liên hiệp phụ nữ, Đoàn thanh niên...) tổ chức các buổi tuyên truyền, phổ biến, giải đáp pháp luật miễn phí cho mọi người dân, tổ chức trên địa bàn.

Trong giai đoạn 2020 - 2025, luật sư thuộc các Đoàn luật sư đã tham gia xử lý trên 150.000 vụ việc trợ giúp pháp lý, chủ yếu là bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho đối tượng được trợ giúp pháp lý trong các vụ án hình sự, dân sự và hành chính^[2]. Tăng cường triển khai các hình thức trợ giúp pháp lý mới như tư vấn pháp luật qua tổng đài, nhóm facebook, zalo, livestream hỏi - đáp pháp luật. Huy động luật sư trẻ tham gia các chương trình trợ giúp pháp lý lưu động tại địa bàn khó khăn, góp phần nâng cao hình ảnh nghề luật sư trong cộng đồng.

Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ luật sư hành nghề tham gia trợ giúp pháp lý so với tổng số luật sư toàn quốc còn chưa cao (khoảng 15%); một số địa phương chưa bố trí đủ cán bộ đầu mối hoặc chưa quan tâm đúng mức đến hoạt động của luật sư trợ giúp pháp lý; việc đánh giá chất lượng và tác động xã hội của hoạt động trợ giúp pháp lý còn chưa toàn diện.

Mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 50% luật sư hành nghề tham gia trợ giúp pháp lý thường xuyên hoặc định kỳ

Trong chức năng nhiệm vụ của mình, Liên đoàn luật sư Việt Nam sẽ tiến hành các biện pháp để phát triển mạnh mẽ hệ thống luật sư trợ giúp pháp lý chuyên nghiệp, chất lượng cao, có phạm vi phục vụ toàn quốc; mở rộng quyền tiếp cận trợ giúp pháp lý đến mọi nhóm yếu thế, bảo đảm nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật.

Liên đoàn Luật sư Việt Nam cũng đề ra các mục tiêu cụ thể: (i) Đến năm 2030, ít nhất 50% luật sư hành nghề tham gia trợ giúp pháp lý thường xuyên hoặc định kỳ; (ii) Xây dựng và vận hành cổng thông tin quốc gia về luật sư trợ giúp pháp lý do Liên đoàn Luật sư quản lý, kết nối với các Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước; (iii) Thành lập mạng lưới luật sư trợ giúp pháp lý tiêu biểu toàn quốc; (iv) Đề xuất cơ chế tài chính bền vững, từng bước xã hội hóa một phần dịch vụ trợ giúp pháp lý qua tổ chức luật sư.

Làm rõ hơn vai trò, quyền và nghĩa vụ của luật sư trong trợ giúp pháp lý

Để huy động được đông đảo luật sư tham gia trợ giúp pháp lý, phát huy được vai trò của hệ thống luật sư Việt Nam góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đặc biệt là những đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương trong xã hội cơ quan có thẩm quyền cần nghiên cứu sửa đổi Luật Luật sư và Luật Trợ giúp pháp lý để làm rõ hơn vai trò, quyền và nghĩa vụ của luật sư trong trợ giúp pháp lý, đồng thời ban hành hướng dẫn về định mức thù lao, chế độ bồi dưỡng cho luật sư trợ giúp pháp lý hợp lý, minh bạch.

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần tổ chức các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu theo chủ đề (bạo lực gia đình, người thiểu năng, pháp luật quốc tế...); ký kết hợp tác với các trường đại học luật, học viện tư pháp để lồng ghép nội dung trợ giúp pháp lý vào đào tạo ký kết hợp tác với các cơ quan báo chí truyền thông để nhân rộng các mô hình hay về luật sư trợ giúp pháp lý.